لکه های تیره ی پوست علل ودرمان

رنگ پوست ناشی از رنگدانه ای به نام «ملانین» است رنگ طبیعی پوست به سه عامل, هموگلوبین, کاروتنوئید و پیگمان ملانین بستگی دارد که سومین عامل یعنی پیمگان ملانین اصلی و تعیین کننده رنگ پوست است و اختلافات نژادی و جغرافیایی در رنگ پوست, مربوط به این رنگدانه است

رنگ پوست ناشی از رنگدانه‌ای به نام «ملانین» است. رنگ طبیعی پوست به سه عامل، هموگلوبین، کاروتنوئید و پیگمان ملانین بستگی دارد که سومین عامل (یعنی پیمگان ملانین) اصلی و تعیین‌کننده رنگ پوست است و اختلافات نژادی و جغرافیایی در رنگ پوست، مربوط به این رنگدانه است.

تغییرات رنگ پوست در افراد به دو صورت است:

۱) رنگ پوست ذاتی: میزانی از پیگمانتاسیون ملانین که به صورت ژنتیکی تعیین شده و در غیاب هرگونه تماس با نورخورشید یا تاثیرات دیگر وجود دارد.

۲) رنگ پوست اکتسابی: در نتیجه تماس با نور آفتاب ایجاد می‌شود. سلولهای حاوی رنگدانه‌های پوست در نقاط مختلف بدن تراکم متفاوتی دارند ولی بیشتر در صورت و ژنیتال (دستگاه تناسلی) دیده شده و تعداد آن‌ها در نقاط در معرض نور دو برابر نقاط پوشیده است. عمل اصلی ملانین در انسان حفاظت از لایه‌های تحتانی پوست علیه نور خورشید و جذب سلول‌های تخریب شده است.

نظر عموم درباره پیگمانتاسیون پوست یکسان نمی باشد. مثلا بیماری پیسی در بین مردم اسکاندیناوی چندان مورد توجه نیست، در حالی که این بیماری نزد هندیان و سیاهپوستان نشانه ناخوشایندی است. اگر چه تشخیص نقصان رنگدانه در پوست کسانی که پوست بدنشان روشن می‌باشد تا حدودی مشکل است، ولی عکس آن صادق نیست و هر قدر هم پوست تیره باشد، باز هم تشخیص پیگمانتاسیون قابل شناسایی است. به علاوه رابطه‌ای ما بین پیگمانتاسیون پوست و نزدیکی به خط استوا وجود دارد. پررنگی یا سیاه بودن پوست ممکن است در مواردی مفید نباشد. مثلا سیاهپوستان ۳۰ درصد بیشتر از سفید پوستان از آفتاب، گرما دریافت کرده و این گرما با تعریق بیشتر خنثی می‌شود، در حالی که در آب و هوای سرد، پوست‌های روشن گرمای کمتری از طریق تابش از دست می‌دهند. عیب دیگر پیگمانتاسیون (یا پر رنگی پوست) ممانعت از ساخت ویتامین D است. به طوری که در نواحی فقیر نشین اطفال سیاه پوست بیشتر از سفیدها مستعد به ریکتز (یا کمبود ویتامین D) می‌شوند، البته با توجه به این واقعیت که در سیاه پوستان مقاومت بیشتری نسبت به مالاریا، بیماری‌های انگلی و بیماری‌های عفونی علی‌رغم اشعه آفتاب شدید و سوء تغذیه وجود دارد.

به نظر می‌رسد تیرگی پوست یک پدیده ثانوی در ازدیاد ذاتی ایمنی طبیعی در آن‌هاست.

تغییرات رنگ پوست باعث ایجاد مشکلات روحی و اجتماعی در افراد شده و به خصوص در کسانی که به دلیل نوع شغل خود تماس چهره به چهره و مستمر دارند، می‌تواند موجب افسردگی یا تاثیر گذاری بر فعالیت فرد شود. از این رو شناخت علل این اختلالات رنگدانه ای و درمان صحیح آن‌ها بسیار مهم است و گاه درمان‌های ناصحیح می‌تواند مشکل بیمار را زیادتر کند. درمان بیمار باید با توجه به علت بیماری ،شدت بیماری، شغل و شرایط اجتماعی و محیطی بیمار انجام شود.

از طرف دیگر باید بیمار اطلاعات صحیحی از بیماری خود، روش درمان، طول مدت درمان و مراقبت‌های بعدی داشته باشد. تغییرات رنگ پوست به دو صورت است : یکی پر رنگی (یا لک تیره صورت) و دوم کم رنگی (یا سفید شدن صورت).

در لک‌های تیره پوست افزایش در پیگمان ملانین یا افزایش سلولهای رنگدانه ساز دیده می‌شود.

عوامل مختلفی می‌توانند روی میزان و کیفیت رنگدانه‌ها و سلولهای رنگدانه ساز تاثیر گذاشته و باعث تغییر رنگ پوست و ایجاد لک‌های تیره صورت شوند که عبارت‌اند از: بیماری‌ها و اختلالات ارثی و ژنتیکی، بیماری‌های سوخت و ساز سلولی، بیماری‌های هورمونی، بیماری‌های التهابی،عفونت‌های موضعی پوست، عوامل شیمیایی، دارو‌ها، علل تغذیه‌ای شامل کمبود ویتامین‌ها، سوء تغذیه و بالا خره بدخیمی‌های پوستی.

افزایش رنگ پوست همچنین ممکن است به علت هورمونال باشد همانند: حاملگی و یا در بعضی از بیماری‌ها مثل (ملاسما و آدیسون) در اثر هر دو عامل یعنی تداخل بین عوامل هورمونال و نور آفتاب به وجود می‌آید.

در موقع تماس با نور آفتاب دو نوع تیرگی پوست در انسان اتفاق می‌افتد:

۱) تیرگی فوری پوست که بیشتر در افراد سبزه به وجود آمده و موقتی است و همان‌گونه که به سرعت ایجاد می‌شود، به زودی هم ناپدید می‌شود.

۲) افزایش تیرگی پوست متعاقب قرمزی پوست که ۷۲-۴۸ ساعت پس از در معرض نور آفتاب قرار گرفتن به وجود می‌آید.

پوست به شش نوع (با توجه به واکنش آن نسبت به آفتاب) تقسیم‌بندی می‌شود:

پوست نوع یک و دو مربوط به پوست نژاد اروپایی که پوست بسیار روشن و چشم‌های آبی بوده که این افراد در مقابل آفتاب به هیچ وجه برنزه نمی‌شوند و پوست سوختگی سریع پیدا می‌کنند.

پوست نوع سوم و چهارم افراد سبزه و آسیایی که در مقابل آفتاب برنزه شده و سوختگی آن کم یا متوسط است و پوست نوع پنجم و ششم که به طور عمیق پیگمانته و معمولا در مقابل آفتاب مقاوم هستند.

● شایع‌ترین علل ایجاد لک صورت

۱) ملاسما (یا لک حاملگی):

یکی از شایع‌ترین علل ایجاد لک صورت است و اغلب در خانم‌های مراجعه کننده برای درمان لک صورت دیده می‌شود که یک لک اکتسابی قهوه ای رنگ در صورت است که آهسته و به شکل قرینه به وجود می‌آید. کلواسما کلمه مشابهی است که وقوع ملاسما را طی حاملگی توضیح می‌دهد. علت اصلی ملاسما مشخص نیست ولی در بیشتر موارد ارتباط واضحی با فعالیت هورمونی فرد دارد، چون این لک بیشتر در بارداری و با مصرف قرصهای جلوگیری از بارداری دیده می‌شود. ولی می‌تواند در خانم‌های مجرد و حتی بندرت در مردان نیز دیده شود. سایر علل آن استفاده از داروهای حساس کننده به نور آفتاب و اختلال فعالیت تیروئید یا تخمدان می‌باشد. این لک‌ها بیشتر درگونه‌ها، پیشانی و چانه دیده می‌شود و در سبزه‌ها مشخص است.

تیرگی (یا لک پوست) معمولا پس از زایمان ناپدید می‌شود، اما ممکن است برای ماه‌ها یا سالها باقی بماند. این نوع لک صورت ممکن است بدون علت مشخص یا به صورت فامیلیال به خصوص در افرادی که در تماس با نور آفتاب خفیف تیره می‌شوند، دیده شود. دو عامل مهم در ایجاد ملاسما؛ ژنتیک و تغییرات هورمونی در ترکیب با اشعه ماوراء بنفش می‌باشد.

بعضی خانم‌ها متوجه می‌شوند که درست قبل از قاعدگی لک‌ها واضح‌تر می‌شود. مدت زیادی طول می‌کشد تا پس از قطع قرص ضد حاملگی این لک برطرف شود و یا ممکن است که هرگز به طور کامل برطرف نشود.

▪ درمان:

جهت سرعت بخشیدن به روند بهبودی، لایه‌برداری خفیف با کمک پیلینگ‌های شیمیایی سطحی انجام می‌شود. با این روش فعالیت رنگدانه‌سازی با کمک ترکیبات بی‌رنگ‌کننده کاهش یافته و ترمیم پوست سریع‌تر می‌شود، که این روش مطمئن‌تر و موثرتر است.

از جمله ترکیبات بی رنگ کننده هیدروکینون است که در ترکیب با کرم‌های لایه برداری مثل ترتینوئین می‌تواند موثر باشد. سایر ترکیبات موثر در درمان ملاسما شامل: ان - بوتیل رزورسینول، فنولیک-تیواتر، ایزوپروپیل کاتکول، کوجیک اسید، اسید آسکوربیک و لیکوئیریتین (عصاره شیرین بیان) هستند.

درمان لیزر به خصوص در موارد ملاسمای نوع اپیدرمال استفاده شده، ولی تشدید بیماری بلافاصله پس از قطع درمان معمولا اتفاق می‌افتد. نقش لیزر در درمان ملاسما تاکنون به اثبات نرسیده است و بهتر است در موارد ملاسمای مقاوم نوع درمال با کاربرد لیزرهای co۲ پالس یا اربیوم- یاگ انجام ‌پذیرد که معمولا کمرنگ شدن ضایعات پیگمانته شش ماه بعد از عمل دیده می‌شود. استفاده از ترکیب لیزر پالس co۲ و الکساندرایت در مورد ملاسمای نوع درمال موثر است.

جلوگیری از تماس با نور آفتاب بهترین عامل در درمان ملاسماست و این مهم با استفاده از کرمهای ضد آفتاب امکان پذیر است.

۲) کک مک یا فرکل

بیشتر در افراد با پوست روشن، موهای قرمز یا بلوند و چشمان آبی دیده می‌شود و از سن پنج سالگی شروع می‌شود و به صورت لک‌های کوچک قهوه ای روشن در مناطق باز بدن مثل صورت، شانه و پشت افراد دیده می‌شود.

در تابستان تعداد، اندازه و عمق کک مک افزایش می‌یابد و در زمستان کوچک‌تر، روشن‌تر و کم‌تر می‌شود. این نوع پیگمانتاسیون ممکن است از نظر زیبایی آزار دهنده باشد ولی خطری ندارد. در افراد مبتلا به فرکل شیوع خال‌های بدن افزایش می‌یابد، کک مک‌هایی که در سنین پایین شروع شده، در زمستان‌ها هم باقی می‌ماند و یا کک مک‌هایی که در محل‌های غیرمرتبط با اشعه آفتاب دیده می‌شوند. باید حتما توسط پزشک بررسی گردند، چرا که کک مک در بیماری‌هایی مثل گزرودرماپیگمانتوزا و نوروفیبروماتوز هم دیده می‌شوند. کک و مک بندرت نیاز به درمان دارد. ولی جهت درمان می‌توان از لیزر استفاده کرد. ترکیبات موضعی مثل رتینوئیک اسید هم می‌تواند در درازمدت موثر باشد. در مواردی که درمان موضعی سودمند نباشد، لیزر، کاربرد درمانی دارد.

کاربرد لیزرهای Q-switched Nd:yag و IPL در درمان بیماران با کک و مک با پاسخ درمانی مناسبی همراه بوده است و در بیشتر مطالعات تاثیر لیزر بیش از ۵۰ درصد بوده است.

۳) لک‌های پیری یا لنتیگو

این لک‌ها در اثر تماس حاد یا مزمن با نور آفتاب و افزایش سن بوجود می‌آید. معمولا لک‌های قهوه‌ای رنگ مسطح به اندازه یک سانتی‌متر یا بیشتر که روی صورت و پشت دست‌ها در سنین ۴۰-۳۰ سالگی شروع می‌شود و با افزایش سن گسترده‌تر، پررنگ‌تر و با تعداد زیادتر نمایان می‌شوند. هر چند در نمونه‌برداری تغییرات بد خیمی ندارند ولی می‌توانند در سالهای بعد تبدیل به ضایعات بد خیم شوند، بنابراین باید درمان شوند.

«کرایو سرجری» درمان ساده‌ای برای لنتیگو‌های منفرد است که این عمل غالبا موفقیت‌آمیز است. به علاوه لیزر Nd:yag در درمان انواع مختلف بیماران لنتیگو موثر که البته طول موج استفاده شده در افراد با پوست روشن کمتر از افرادی با پوست تیره است و غالبا بیماران از درمان لیزر احساس رضایت‌مندی می‌کنند. به علاوه، استفاده از IPL هم به عنوان درمان موثر در لنتیگو با کاربرد کمتری نسبت به لیزر Nd:yag استفاده می‌شود. درمان‌های موضعی مثل کرم ترتینوئین و کرم هیدروکینون می‌توانند لنتیگوها را کمرنگ کند ولی این کرم‌ها باید چند ماه مصرف شوند تا موثر واقع شوند.

به علاوه جهت پیشگیری از بروز لک‌های ناشی از آفتاب، استفاده از کرم‌های ضد آفتاب و جلوگیری از برنزه شدن ناشی از آفتاب یا منابع مصنوعی اشعه ماوراء بنفش کمک کننده هستند.

۴) لک‌های ناشی از سوء تغذیه و کمبود ویتامین:

این لک‌ها در اثر کمبود ویتامین B۱۲اتفاق افتاده و در نژاد‌هایی با پوست تیره شایع‌تر است. این لک‌ها ظاهر لکه لکه دارند و در هنگام کمبود ویتامین A گسترده بوده و همراه با برجستگی‌های شبیه پوست مرغ ظاهر می‌شود. همچنین در کمبود اسید فولیک، کمبود اسید اسکوربیک و در انواع کم خونی‌ها نیز لک‌های مشابه دیده می‌شود.

۵) لک در اثر مصرف بعضی داروها:

بعضی داروها سبب تغییر رنگ در پوست می‌شود که ممکن است بصورت افزایش رنگدانه ملانین باشد. مصرف قرص‌های ضد بارداری ایجاد ملاسما می‌کند. داروهای ضد مالاریا باعث ایجاد رنگدانه قهوه ای یا آبی تیره (به خصوص در صورت و سقف کام) می‌شود. کلرپرومازین باعث ایجاد رنگدانه قهوه ای یا آبی تیره در مناطقی که در معرض نور هستند می‌شود، به علاوه باعث حساسیت به نور و رنگدانه‌هایی در قرینه یا لنز چشم می‌شود. داروهای شیمی درمانی نیز تغییرات رنگدانه ای ایجاد می‌کند. سیکلو فسفاماید می‌تواند باعث تغییرات رنگ ناخن و دندان شود. متوتروکسات ایجاد رنگدانه در مو، داروی طلا ایجاد رنگدانه آبی- خاکستری در مناطقی که در معرض نور هستند می‌شود. بعلاوه مصرف طولانی مدت ماینوسایکلین در درمان جوش و غرور جوانی در نواحی جوشهای ملتهب و قرمز باعث تیرگی رنگ پوست می‌شود.

۶) لک‌های پس از التهاب پوست

لک‌های پس از التهاب پوست که این نوع لک‌ها پس از التهاب‌های پوستی و در اثر بیماری‌هایی مثل: لیکن پلان، لوپوس اریتماتو یا بعد از سوختگی پوست در اثر آفتاب سوختگی یا سوختگی خفیف با عوامل دیگر، جوش غرور جوانی دستکاری شده، ساییدن پوست برای برطرف کردن اسکار و فرو رفتگی پوست در همان محل ایجاد می‌شود. در نژادهای تیره و افراد سبزه شایعتر است ودر هر سنی قابل رویت است. بیشتر در نواحی باز بدن مثل صورت رخ می‌دهد و در موارد دیگر مانند: آسیب پوست یا ضربه به پوست، کشیدن کیسه و لیف زبر در حمام (بطور شدید) و یا مالش پوست ران‌ها روی یکدیگر در افراد چاق می‌تواند باعث ایجاد لک در همان محل شود.

تیرگی پس از التهاب می‌تواند با در معرض قرارگیری با اشعه ماوراء بنفش، مواد شیمیایی و داروهایی مثل تتراسایکلین، بلئومایسین، دوکسوروبیسین، فلورویوراسیل، بوسولفان، ارسنیک، نقره، طلا، داروهای آنتی مالاریا، هورمون‌ها و کلوفازیمین ، تیره تر شود. درمان تیرگی پس از التهاب مشکل و طولانی است و برای حصول نتایج مورد قبول ۱۲-۶ ماه وقت لازم است. استفاده روزانه از ضد آفتاب‌های با طیف وسیع بخش مهم درمان است. انواع متفاوتی از کرم‌های موضعی در درمان تیرگی پس از التهاب استفاده می‌شود که شامل کرم‌های هیدروکینون، ترتینوئین، اسید گلایکولیک وآزلائیک اسید است. استفاده از پیلینگ‌های شیمیایی در به دست آوردن نتایج عالی موثر است. سایر درمان‌ها شامل استفاده از تری کلرواستیک اسید، کرایوتراپی سطحی با نیتروژن مایع می‌باشد که البته در افراد با پوست تیره به دلیل احتمال ایجاد اسکار بهتر است انجام نشود. استفاده از کرم‌های پوشاننده برای مناطق درگیر نیز می تواند از لحاظ ظاهری برای فرد موثر باشد. رتین آلدئید به همراه اسید گلیکولیک می تواند در درمان‌های تیرگی پس از التهاب در مورد جوش صورت استفاده شود.

افزایش رنگدانه در طیف وسیعی از بیماری‌ها دیده می‌شود و حتی می‌تواند با بد خیمی‌ها مرتبط باشد. البته برای ظهور آن‌ها وجود استعداد ژنتیکی هم مهم است، تیرگی پوست می‌تواند منتشر یا محدود باشد. لک در اثر بعضی از بیماری‌های عفونی مزمن نیز دیده می‌شود، که می‌تواند ناشی از پاسخ بدن به عفونت و همچنین سوءتغذیه یا سایر فاکتورها طی بیماری باشد. این لک‌ها می‌تواند در بیماری‌هایی مثل مالاریا، کالا آزار، شیستوزومیا و سل باشد.

لک در اثر بیماری‌هایی مثل آسم، نارسایی کبدی و کلیوی دیده می‌شود، که در زمان حملات آسماتیک تیرگی منتشر پوست، برای سه تا چهار روز ممکن است وجود داشته باشد. همچنین در روماتیسم و نارسایی کلیه و سیروز کبدی و بعضی بیماری‌های دیگر تیرگی گسترده پوست دیده می‌شود. علل متفرقه ملانیسم یا لک ارثی منتشر بدن و لک اطراف دهان یا لک پوست اطراف چشم و لک‌های کوچک قهوه‌ای که در نقاط مختلف بدن ممکن است همراه یا بدون علائم دیگر هم باشند، از انواع دیگر لک تیره پوست هستند. استفاده از عطرها و ادوکلن‌هایی که حاوی ۵- متوکسی پسورالن و برگاموت هستند، اگر پس از استعمال روی پوست در معرض نور آفتاب قرار گیرند باعث لک‌های تیره در پشت گوش، گردن و صورت میشوند. لک‌های شغلی نیز در اثر تماس با ترکیبات حاوی تار مانند آسفالت و روغن‌های معدنی و تماس با نور آفتاب به وجود می‌آیند. علل بسیار زیاد دیگری برای ایجاد لک روی صورت و بدن وجود دارند که به دلیل نادر بودن، ذکر آن‌ها در این نوشته ضروری نیست ولی حتما باید توسط پزشک در موقع مراجعه مد نظر قرار گیرد و حتی در صورت لزوم آزمایش‌ها و حتی تکه برداری انجام شود.

درمان لک‌های تیره پوست حتما باید توسط پزشک انجام شود و از استعمال داروهای توصیه شده توسط افراد غیر پزشک جلوگیری شود، چرا که درمان آن را مشکل تر و گاهی غیر ممکن می‌سازد. به طور خلاصه درمان‌های موجود در مورد لک صورت شامل هیدروکنیون، تره تینوئین، اسید‌های آلفاهیدروکسی اسید،‌کوجیک اسید،‌اسید آزلائیک و کراتولیتیک‌ها مثل اسید سالیسیلیک،‌اسید لاکتیک و اقدامات درمانی مثل پیلینگ‌های شیمیایی یا موادی مثل TCA، فنل،‌محلول جسنرویا درم ابریژن،‌کوتر،‌کرایو و بکارگیری لیزرهای اربیوم- یاگ، لیزر co۲ و لیزر روبی، الکساندرایت و IPL می‌باشند که پزشک با توجه به وضعیت بیمار،‌نوع لک و علت آن در درمان، از آن استفاده می‌کند.

به تازگی استفاده از عصاره گیاه شیرین بیان جهت درمان لک‌های پوست مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و نتایج بسیار خوبی نیز داشته است. عصاره شیرین بیان از ریشه گیاه Glycyrrhiza glabra linneva گرفته می‌شود. جزء فعال و اصلی این گیاه حدود ۴۰-۱۰ درصد گلابریدین است. تاثیر گلابریدین ۱۶ برابر اثر هیدروکینون است. فرمولاسیون‌های جدید حاوی عصاره شیرین بیان برای درمان ملاسمای درمال در دست مطالعه و بررسی است.

دکتر «محمد علی نیلفروش‌زاده»

منبع: سایت رسمی دکتر حسین میرزایی