لبه تیغ

مروری بر رابطه ایران و انگلیس بعد از انتخابات

تهران و لندن دو پایتختی هستند که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ شاهد فراز و فرودهای متعددی در روابط خود با یکدیگر بوده اند. این تنش ها اگر تا پیش از مقطع ۲۲خرداد گذشته با فاصله زمانی نسبتاً طولانی رخ می داد، تحولات مذکور و بعد از این تاریخ، تا مدت ها با سرعت زیادی صورت می گرفت و روز به روز بر تیرگی روابط فیمابین افزوده می شد.

مقامات ایران که با رصد عملکرد لندن در مواجهه با فعالیت های هسته یی کشورمان همواره تاکید داشته اند که در خصوص مذاکرات هسته یی، صحنه گردان مذاکرات برای تحت فشار قرار دادن ایران، کشور انگلیس بود، بعد از برگزاری انتخابات و اغتشاشاتی که صورت گرفت، لندن را از جمله کشورهایی اعلام کردند که ضمن حمایت از اعتراضات و اغتشاشات، بر این ناآرامی ها دامن می زند.

آن طور که مسوولان امنیتی کشور اعلام کردند، برخی از کشورهای خارجی که مترصد فرصت بودند و از سابقه خوبی در رابطه با ایران برخوردار نیستند در برابر این ناآرامی ها مواضع نامناسبی را اتخاذ کردند. آنان حتی تلاش کردند با جعل اخبار و تحریف واقعیات تصویر نادرستی از ایران را به جهانیان نشان دهند. اشاره آنان به نوع عملکرد شبکه فارسی بی بی سی و نحوه پوشش اخبار و تحولات ایران بود. همین رویکرد موجب شد برای مقابله با چنین استراتژی از سوی کشورهای غربی در برابر ناآرامی های ایران، راهکارهای مناسب دیپلماتیک مورد بررسی قرار گیرد.

افشاگری و ارائه توضیحات امنیتی از سوی مقامات ارشد ایران اولین قدم بود. از این رو ۳۱ خردادماه، منوچهر متکی در دیدار با سفیران و روسای نمایندگی های سیاسی کشورهای خارجی از انگلیس خواست از مداخله در امور داخلی ایران پرهیز کند. وی گفت؛ انگلیس باید این افسانه که آفتاب نمی تابد و غروب نمی کند مگر در امپراتوری انگلیس را فراموش کند. ملت های جهان به ویژه در خاورمیانه، بریتانیا را عامل ایجاد نطفه شوم صهیونیسم و اختلافات و درگیری ها و ناامنی ها در این منطقه می دانند. لندن مبدع فرزند نامشروع صهیونیسم یعنی بهاییت در منطقه است که به عنوان یک حزب سیاسی مرتبط با صهیونیسم عمل می کند.

متکی همچنین دخالت های لندن در جای جای جهان را محکوم کرد و گفت؛ دست های فتنه انگیز بریتانیا در هرات، مقابله با دلاوران تنگستان در خلیج فارس و نفاق افکنی میان کشورهای این حوزه در شبه قاره هند، ملی شدن صنعت نفت، در آفریقا و همه جای جهان دیده می شود.

به فاصله دو روز بعد از این سخنان، تهران دو تن از دیپلمات های انگلیس را اخراج کرد و در تلافی این اقدام ایران، وزارت خارجه انگلیس نیز اعلام کرد در پی اخراج دو دیپلمات این کشور از تهران، به دو عضو سفارت ایران در لندن اخطار داده که هرچه زودتر خاک انگلیس را ترک کنند.

اما این رفتارها تازه اول داستان بود چرا که به فاصله اندکی تعدادی از کارمندان سفارت انگلیس در تهران به اتهام نقش آفرینی در اغتشاشات و آشوب های پس از انتخابات بازداشت شدند.

به گزارش فارس این افراد ۹ نفر از کارمندان محلی در سفارت انگلیس بودند که البته به فاصله یکی دو روز بعد، هشت تن از آنان آزاد شدند و فقط تحلیلگر سیاسی سفارت آزاد نشد. حضور این فرد در دادگاه متهمان حوادث انتخابات و اظهارات وی که بیانگر دخالت لندن در هدایت ناآرامی ها بود، واکنش تند بریتانیا را بر عهده داشت، به گونه یی که بسیاری از رسانه ها و برخی چهره های حامی دولت خواستار اخراج سفیر انگلیس شدند؛ خواسته یی که البته هیچ گاه عملی نشد زیرا بسیاری از مسوولان آن را به صلاح ندانستند.

در همین باره حسن سبحانی نیا با اشاره به جلساتی که بین مدیران ارشد وزارت امور خارجه و اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس برگزار شد، به خبرآنلاین گفته بود؛ «در این جلسه مسائل کشور به طور کلی و همه جانبه مورد بحث قرار گرفت و مداخله برخی از کشورهای خارجی با حضور سفیران بررسی شد، به خصوص اینکه این کشورها تلاش می کنند به بهانه پوشش خبری در مسائل داخلی ایران دخالت کنند که چنین رویکردی به شدت از سوی معاونان وزارت امور خارجه و اعضای کمیسیون امنیت ملی محکوم شد و برای مقابله با چنین استراتژی از سوی کشورهای غربی در برابر ناآرامی های ایران، مقرر شد راهکارهای مناسب دیپلماتیک مورد بررسی قرار گیرد و در این میان کاهش سطح روابط دیپلماتیک و سوال از سفیر مطرح شد. هر چند کاهش سطح روابط دیپلماتیک با کشورهایی که در برابر انتخابات ایران موضع تند و افراطی اتخاذ کردند، بیش از همه راهکارها مورد توجه قرار گرفت و مقرر شد که وزارت امور خارجه آن را مورد بررسی قرار دهد اما در این میان بحث اخراج سفرای این کشورها به طور جدی مطرح نشد بلکه این راهکار به عنوان آخرین راهکار پس از طی تمام شیوه ها مطرح شد.»

● تعطیلی بخش ویزای سفارت

سبحانی نیا در حالی از به صلاح نبودن اخراج سفیر سخن می گفت که سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در نشست با خبرنگاران بحث اخراج سفرای کشورهای خارجی را به عنوان اولویت این وزارتخانه ذکر کرد. اما از آنجایی که به گفته این عضو کمیسیون امنیت مجلس، بحث اخراج سفرا در گام نخست چندان به سود منافع ملی کشور ما نبود لذا چنین اتفاقی نیفتاد و فقط فعالیت های سفارتخانه انگلیس در ایران کاهش یافت. البته سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان خبر دیگری مبنی بر هرگونه محدود شدن فعالیت سفارت بریتانیا را در تهران رد و اعلام کرد فعالیت این سفارتخانه مانند سابق است، اما این در حالی بود که آژانس های مهاجرتی ناگزیر بودند مراجعان خود برای اقامت در انگلستان را برای گرفتن روادید به دوبی و ابوظبی بفرستند چرا که روادید انگلیس در سفارتخانه این کشور در تهران صادر نمی شد و حتی به مشاوران آژانس ها هم پذیرش نمی دادند.

اما سرانجام با افزایش نارضایتی شهروندان ایرانی متقاضی سفر به انگلیس از وضعیت به وجود آمده، یک مقام وزارت خارجه انگلیس سرانجام در خصوص عدم صدور روادید به شهروندان ایرانی توضیح داد. به گزارش بی بی سی وی گفت متقاضیان ویزا در ایران باید برای دریافت آن به ابوظبی بروند چرا که ما با بازداشت کارمندان مان با کمبود نیرو مواجه هستیم. اما سفارت انگلیس در ایران، واکنش متفاوتی در این خصوص داشت. به گزارش خبرآنلاین سخنگوی سفارت انگلیس در تهران با انتشار بیانیه یی گفت؛ این مساله ارتباطی با دستگیری و بازداشت کارمندان محلی ما ندارد و فقط به دلایل عملیاتی از جمله سوءاستفاده از سیستم تعیین وقت توسط آژانس های مسافرتی محلی و اخراج رئیس عملیات روادید ما است.

در ادامه این بیانیه آمده بود؛ قسمت روادید طی تابستان بیش از چهار هزار درخواست روادید برای بریتانیا از اتباع ایران را مورد بررسی قرار داد. همچنین ترتیباتی را فراهم کرده ایم تا ایرانیان بتوانند درخواست های خود برای هر نوع روادید توریستی را تسلیم هر یک از دیگر سفارت های بریتانیا در جهان و برای کلیه دیگر انواع روادیدها (شامل روادیدهای دانشجویی، استخدام و اقامت) را تسلیم مرکز درخواست روادید ما در ابوظبی کنند.

سخنگوی سفارت انگلیس در تهران همچنین در خاتمه ابراز امیدواری کرد ظرف چند هفته آینده سرویس صدور روادید مجدداً فعال شود.

در این بحبوحه، هشدار نخست وزیر انگلیس به ایران نیز باعث تشدید تنش ها شد. گوردون براون نخست وزیر انگلیس به ایران هشدار داد که اتحادیه اروپا آماده واکنش به اقدام جمهوری اسلامی در بازداشت کارمندان سفارت بریتانیا و اخراج دیپلمات ها از تهران است.

به گزارش بی بی سی براون در کنفرانس خبری مشترک با نیکلا سارکوزی همتای فرانسوی خود اظهار داشت سران ایران باید بدانند اگر این گونه اقدامات ادامه یابد، ما وادار به عکس العمل خواهیم شد.

نخست وزیر بریتانیا اظهار داشت واکنش احتمالی به اقدام ایران، به صورت دسته جمعی و از سوی همه اعضای این اتحادیه صورت خواهد گرفت.

بر اساس این گزارش، نیکلا سارکوزی رئیس جمهوری فرانسه نیز با اعلام «همبستگی کامل» کشورش با بریتانیا در بحران دیپلماتیک میان تهران و لندن، اقدام ایران در این خصوص را «نامناسب» دانست.

سیر فزاینده اختلافات تهران و لندن با گفته های آیت الله احمد جنتی خطیب نماز جمعه تهران که اعلام کرد کارمندان بازداشت شده قطعاً محاکمه خواهند شد، ادامه یافت.

جنتی با اشاره به طراحی دشمنان برای اغتشاشات و نیز انقلاب مخملی در کشورمان از مدت ها قبل خاطرنشان کرده بود؛ دشمنان مساله انقلاب و براندازی مخملی را در گذشته طراحی کرده بودند تا جایی که در سایت وزارت خارجه انگلیس در اسفند سال گذشته اعلام شد ممکن است در انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری ایران شورش های عمومی صورت گیرد. از این رو این کشور از اتباع خود در ایران خواست در آن زمان در اماکن عمومی حضور نداشته باشند.

همان طور که نخست وزیر انگلیس تهدید کرده بود، با ادامه بازداشت یک کارمند سفارت این کشور، لندن دارایی های ۶/۱ میلیارد دلاری ایران در این کشور را بلوکه و سعی کرد با تشکیل یک جبهه اروپایی، تهدید به فراخوانی سفرای اروپا از ایران کند؛ اقدامی که اگرچه با همراهی اتحادیه اروپا مواجه نشد اما اقدام ایران در آزادی هشت نفر از ۹ کارمند بازداشت شده بحران را در شکل فعلی آن مسکوت گذاشت. البته ایده احضار سفیران ایران در اروپا مورد توافق ۲۷ عضو اتحادیه اروپا قرار گرفت و عملی شد.

با وجود این، لندن کمی بعد چرخش موضع داشت و اظهارات خود را درباره مسائل ایران تعدیل کرد. این امر پس از آن صورت گرفت که باراک اوباما رئیس جمهوری امریکا در نشست گروه هشت به رغم مواضع قبلی این کشور در قبال انتخابات ایران، تاکید کرد؛ واشنگتن همچنان خواهان گفت وگو با تهران است. گوردون براون نخست وزیر انگلیس نیز با تکرار گفته های اوباما گفت؛ لازم است ایران را از طریق گفت وگو قانع کنیم. اگر خواهان رسیدن به انرژی هسته یی صلح آمیز هستند و می خواهند در جامعه جهانی بمانند، لازم است بر مواضع سابق شان باقی بمانند.

برگشت دیپلماتیک لندن تنها به این ایستگاه منتهی نشد و نخست وزیر بریتانیا با عقب نشینی از مواضع قبلی خود در خصوص انتخابات ریاست جمهوری ایران اعلام کرد؛ نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران یک موضوع ایرانی است و هیچ ارتباطی به قدرت های خارجی ندارد. ما با ایران در یک مدت زمان معین به مذاکره پرداختیم. اکنون نیز مصمم هستیم به همراه دیگر شرکایمان با ایالات متحده و اروپا در زمینه های بین المللی به گفت وگو با ایران ادامه دهیم.

این وقایع باعث شد اروپایی ها گزینه های دیگری مانند ممنوعیت صدور روادید برای کارمندان عالی رتبه دولت ایران را هم که علیه ایران در دستور کار داشتند، مسکوت بگذارند.

● ملوان ها بعد از دیپلمات ها

تابستان داغ و در عین حال جنجالی تهران و لندن سپری شد و جایش را به پاییز داد و این فصل نیز تقریباً بدون اتفاق ویژه یی که بتواند مانند وقایع تابستان بر روند تحولات دو کشور تاثیر بگذارد، گذشت. از مهم ترین وقایع این سه ماه می توان به بازداشت سه شهروند انگلیسی توسط ایران اشاره کرد که به صورت غیرقانونی وارد آب های جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس شده و توسط نیروهای ایرانی دستگیر شدند. به گزارش بی بی سی به گفته وزارت خارجه بریتانیا این افراد هنگامی که به وسیله قایقی تفریحی از بحرین راهی دوبی بودند، توسط نیروی دریایی ایران بازداشت شدند.

بنا بر این بیانیه این دریانوردان که غیرنظامی هستند، ممکن است سهواً وارد آب های ایران شده باشند.

دیوید میلیبند وزیر خارجه بریتانیا در این خصوص گفته است از زمان بازداشت این دریانوردان، سفیر بریتانیا در تهران با دولت ایران و وزارت خارجه بریتانیا با سفارت ایران در لندن برای فراهم کردن شرایط آزادی این پنج شهروند بریتانیایی در تماس بوده است. این افراد البته با رایزنی های صورت گرفته آزاد شدند هرچند در آن موقع بحث مبادله نصرت الله تاجیک دیپلمات بلندپایه ایرانی با این قایقرانان مطرح شد و البته واکنش منفی امریکا را در پی داشت.

امریکایی ها به شدت از نشان دادن چنین چراغ سبزی از سوی لندن به ایران به شدت برآشفتند و به گفته روزنامه دیلی میل انگلیس این آشفتگی در اردوگاه امریکا، انگلیسی ها را نیز به تردید انداخت.

به گزارش خبرآنلاین به ادعای دیلی میل مقامات ایرانی موضوع تاجیک را بلافاصله پس از اولین دیداری که با دیپلمات های انگلیسی برای حل و فصل دستگیری قایقرانان داشتند، مطرح کردند. همچنین در این گزارش آمده است تهران در اوایل امسال مذاکراتی را نیز در این خصوص با دیوید میلیبند وزیر خارجه این کشور بر سر تاجیک داشته است. اما موضوع به اینجا ختم نمی شود. امریکا لندن را تحت فشار گذاشته تا تاجیک را برای محاکمه به این کشور مسترد کند و لندن نیز این موضوع را می پذیرد.

میل گزارش داد یک مقام بسیار عالی رتبه امریکایی تایید کرده است که آنها از نزدیک پرونده تاجیک را پیگیری می کنند و به شدت نسبت به آن حساس هستند و قویاً به لندن تاکید کرده اند که تاجیک نباید آزاد شود. همان طور که ذکر شد روابط آسیب پذیر ایران و بریتانیا بعد از انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری، آسیب پذیر تر از قبل اما کج دار و مریز ادامه یافت و در نهایت با ورود سفیر جدید انگلیس به ایران التهاب روابط دیپلماتیک تا حدودی کاهش یافت. به خصوص بعد از اینکه سایمون گس سفیر جدید، در مصاحبه یی با بی بی سی فارسی، تاکید کرد بریتانیا محمود احمدی نژاد را رئیس جمهور ایران می داند. وی که حضورش در مراسم تحلیف محمود احمدی نژاد در مجلس شورای اسلامی را طبیعی دانست، در ادامه با اشاره به گذشته تاریخی بریتانیا در ایران افزود؛ ما وقتی به رفتارهای گذشته خود در قبال ایران نگاه می کنیم و آن را با معیارهای امروزی می سنجیم، درمی یابیم که گذشته یی نداریم که بتوانیم به آن افتخار کنیم، اما در عین حال باید به آینده نگریست و در گذشته ها متوقف نماند.

شاید توجه تهران و لندن به دو اصل «آینده نگریستن» و «واقع بینی» باعث شده تاکنون این دو پایتخت به رغم اختلافات عمیق دیپلماتیک و تنش هایشان هیچ گاه به قطع طناب پیچیده یی که گاهی ضخامتی به باریکی مو پیدا کرده، نیندیشند و ترجیح بدهند در سایه دیپلماسی به حل و فصل دلخو ری های به وجود آمده بپردازند.

هما شیرزاد