چهارشنبه, ۶ تیر, ۱۴۰۳ / 26 June, 2024
ادبیات دیوانی ترک
«نمونههائی که از آثار ترکان قدیم (مربوط به پیش از میلاد) به دست آمده در دو لهجه است: لهجه شمالی «گوک تروک» و لهجهٔ جنوبی «اویغور» پس از اسلام از قرن دهم میلادی به بعد او یغوری را به نام «لهجه خاقانی» خواندند. همه آثار ادبی ترک از قرن هشتم تا قرن سیزدهم میلادی تنها در این لهجه نوشته شده است. در قرن پانزدهم این لهجه را به نام جغتای (پسر چنگیز) «جغتائی» خواندند. در تاریخ ادبیات همهٔ آثاری را که بدین لهجههای نوشته شده مربوط به «لهجهٔ شرقی ترکی» میدانند.
لهجههائی که از لهجهٔ شمالی «گوک تورک» به وجود آمده و آثار دوران بعد از اسلام آن از قرن سیزدهم بدین سوی پدیدار گردیده است در اصطلاح تاریخ ادبیات زبان ترکی «لهجهٔ غربی ترکی» و یا «لهجهٔ اوغوزی» Oguz خوانده میشود. همانگونه که ذکر شد در میان قرن هشتم و سیزدهم که دوران مهاجرتها و جا به جا شدن اقوام متکلم به لهجهها بوده – به هیچ اثری در این لهجهها بر نمیخوریم. در این سدهها یکه سوار میدان سخن گویندگان اویغوری (خاقانی)اند: از اثر معروف یوسف خاص حاجب «غود اتغوبیلیک» بگیرید تا «دیوان لغات ترک» محمود کاشغری و سخنان احمد به سوی و اشعار علی شیر نوائی و بابرشاه و ابوالقاضی بهادر خان که هر یک به جای خویش با سخن خود این فاصله را پر میکنند تا نوبت به گویندگان لهجهٔ غربی- اوغوز- برسد.
با آغاز قرن سیزدهم که دامنهٔ موج مهاجرتها تا مرزنها اروپا کشانده شد و سلجوقیان در پهنهٔ وسیعی بساط فرمانروائی خویش را گستردند بهار ادبیات لهجههای غربی ترکی – اوغوز- آغاز شد.
از همان اول به علت شرایط اجتماعی و سیاسی، ادبیات برگزیدگان قوم، از سوئی از سخن عارفان و سالکان راه حق، از سوی دیگر از شعر و هنر تودهٔ مردم جدا میشود و این جدائی در طی قرون همچنان به جای میماند تا به شیوههای سخنوری نو در قرن بیستم میرسیم که خود داستان مفصلی دارد که باید در جای دیگر گفته شود.
پس برای شناختن ادبیات ترک درگذشته باید با چند اصطلاح آشنا شد. کلمهٔ «دیوان» یا «دیوانی» از مهمترین آنهاست. این کلمه در ترکی به هفت معنی به کار میرود:
۱- دفتر مخصوص دولتی .
۲- مجلس مشوت جنگی.
۳- تختی که سلطان عثمانی بر آن مینشست.
۴- دادگاه عالی.
۵- آئین احترامی که در حضور بزرگان مراعات آن واجب بود.
۶- مجموعه «مدونی» در موضوعی خاص مانند «دیوان لغات ترک».
۷- مجموعهٔ اشعا سرایندگان بزرگ که مورد نظر سخن شناسان برگزیده بودند چون «دیوان ندیم»، «دیوان باقی» و یا « دیوان فضولی».
اصلاح «ادبیات دیوانی» شاید از این معنی آخر سرچشمه گرفته باشد.
در هر صورت «ادبیات دیوانی» ترک به معنای «ادبیات ترک» به طور اعم نیست. چنانکه اشاره شد تنها شاخهٔ برومندی از آن است در کنار شاخههای دیگر، یعنی «ادبیات تودهٔ مردم» و «ادبیات تکایا».
انتخابات ریاست جمهوری انتخابات مسعود پزشکیان انتخابات ریاست جمهوری 1403 انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم سعید جلیلی مناظره انتخاباتی مناظره قالیباف علیرضا زاکانی ایران پزشکیان
عید غدیر هواشناسی قتل سازمان هواشناسی آلودگی هوا شهرداری تهران آتش سوزی فضای مجازی وزارت بهداشت قوه قضاییه آموزش و پرورش خانواده
مسکن حقوق بازنشستگان بانک مرکزی قیمت طلا بازنشستگان قیمت خودرو دولت سیزدهم قیمت دلار ایران خودرو خودرو قیمت سکه بازار خودرو
تهران سریال پایتخت فیلم میدان آزادی تلویزیون رسانه ملی تئاتر سینمای ایران سینما سریال
موبایل فضا
روسیه رژیم صهیونیستی غزه جنگ غزه اوکراین فلسطین لبنان اتحادیه اروپا حماس حزب الله لبنان چین ترکیه
یورو 2024 فوتبال پرسپولیس استقلال خوان کارلوس گاریدو باشگاه پرسپولیس لیگ برتر جواد نکونام باشگاه استقلال علیرضا بیرانوند جام ملت های اروپا لیگ برتر ایران
هوش مصنوعی دانش بنیان فناوری اپل عیسی زارع پور ناسا فیبرنوری
ویتامین دیابت مغز سبزیجات افسردگی بارداری