گرفتاری های آزاد بودن

یك ذهن به جای چندین ذهن, یك تخیل به جای چندین تخیل, یك تحلیلگر به جای چند تحلیلگر, یك قلم به جای چند قلم, یك نفر به جای چند نفر و در نهایت چندین عقیده به جای یك عقیده ذهنی مه آ لود كه از چندین سو منتشر می شود

ذهن می دود و دست به دنبالش، هنوز از یك مطلب فارغ نشده اندیشه دیگری می آید. عمر كلماتی كه قلم از روی آنها می گذرد تا چند ساعت دیگر به سر خواهد آمد. همین است كه برای به عینیت درآمدن عجله می كنند. جلادی به نام زمان در ساعتی مشخص انتهای آخرین حرف را میان انگشتان شست و سبابه می گیرد و می كشد تا همه كلمات از بین بروند و فراز و فرودها محو شوند، درست شبیه خط مستقیم مرگ در یك اتاق بیمارستان.تحریریه ها بستر پیدایش مطالبند. اخبار، گزارش ها، مصاحبه ها، یادداشت ها و مقالات در تحریریه به دنیا می آیند و می میرند اما لزوماً همه مطالب در این موقعیت مكانی خاص تولید نمی شوند. با صدای زنگ دستگاه فكس، باز شدن صندوق پستی اینترنتی و پا گذاشتن آدم های عجول به تحریریه ناگهان مطالبی درست قالب كادرها، در صفحات روزنامه جا می گیرد؛ مطالبی كه تحریریه با آنها آشنا نشده، نگران تهیه آنها در زمان مشخص نبوده و انتظار پایان یافتن آنها را نكشیده است.در حرفه روزنامه نگاری مشاغلی همچون خبرنگار، خبرنگار بدون مرز و خبرنگار آزاد از یكدیگر متمایز شده اند. خبرنگار كسی است كه به استخدام یك نشریه خاص درمی آید و فقط برای آن نشریه كار می كند. خبرنگار بدون مرز در عین حال كه شغل ثابتی در یك نشریه دارد به سایر نشریات نیز مطلب می فروشد و خبرنگار آزاد به هیچ نشریه ای وابسته نیست و بنا بر عقاید و مواضع خود مطالبی را می نویسد و به رسانه هایی كه حاضر به چاپ یا انتشار آنها باشند می فروشد. روزنامه نگاری ایران از ابتدای تولد، با نوع اول خبرنگاران خود را سرپا نگه داشته است. نوع دوم خبرنگاری در سال های اخیر با افزایش تعداد خبرنگاران و بسته شدن تعداد زیادی از روزنامه ها در ایران مشاهده شده و نوع سوم خبرنگار تقریباً هنوز به وجود نیامده است. چون خبرنگارانی كه با نشریات مختلف كار می كنند معمولاً با سفارش قبلی و بنابر سیاست ها و خط مشی های یك روزنامه مشخص مطالب را به آنها تحویل می دهد. تنها این پدیده را تا حدودی در سایت های ایرانی می توان مشاهده كرد.دكتر حسین قندی مدرس روزنامه نگاری برای كار این نوع خبرنگاران در ایران تعریفی ارائه می دهد: «خبرنگاران حق التحریری كه در كادر مشخص تحریریه قرار ندارند و تولیدات خود را به طور مستمر یا غیرمستمر به نشریات ارائه می كنند گاهی اوقات خبرنگاران آزاد نیز نامیده می شوند. تا چند سال پیش خبرنگاری به صورت آزاد در ایران بسیار كم بود ولی طی سال های اخیر افزایش یافته است. دلیل افزایش تعداد این نوع خبرنگاران شرایط كار روزنامه نگاری در ایران است. طی سال های اخیر روزنامه نگاری نیازهای روزنامه نگاران را به صورت واقعی برآورده نمی كند و آنها به دلایلی نمی توانند به طور مستمر جذب نشریات شوند.»وی در ادامه می گوید: «در ایران بیشتر خبرنگارانی به صورت آزاد و بدون استخدام در یك نشریه خاص كار می كنند، تازه كار و جوان هستند و البته قلم و توانمندی های خوبی دارند ولی سطح این روزنامه نگاران با روزنامه نگاران آزادی كه در سطح دنیا مشهور هستند بسیار متفاوت است. آنها برای تهیه مطالب خود حتی به سفرهای دور دنیا می روند ولی خبرنگاران آزاد ما از نظر حرفه ای و درآمد اطمینان انجام چنین كارهایی را ندارند.»وی می افزاید: «پدیده خبرنگار آزاد از سال ها قبل در دنیا وجود داشته و بسیاری از روزنامه نگاران ایرانی كه بعد از انقلاب به خارج از كشور رفته اند نیز به صورت آزاد كار می كنند اما خبرنگاران آزاد در دنیا از برخی منافع از نظر بیمه، تسهیلات، حمایت در مواقع بیكاری و... تامین می شوند و امیدوارم ما نیز به مرحله ای برسیم كه پدیده خبرنگاری آزاد به صورت حرفه ای در ایران شكل بگیرد.» البته طی چند ماه اخیر انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران اقدام به بیمه روزنامه نگارانی كه شغل ثابتی ندارند كرده است كه تاكنون بیش از ۳۰۰ روزنامه نگار متقاضی استفاده از این بیمه شده اند. به نظر دكتر قندی، این اقدام یك گام مثبت است. وی می گوید: «قدر مسلم، انجمن های صنفی باید در این زمینه به خبرنگاران كمك كنند و رایزنی های لازم را برای ارائه تسهیلات به خبرنگاران حق التحریری انجام دهند اما این كار زمان می برد.»ریچارد كیبل در كتاب خود با عنوان راهنمای روزنامه نگاری تعریفی از روزنامه نگاری آزاد ارائه می كند. وی معتقد است انواع مختلف روزنامه نگاران آزاد سرگرم كارند. برخی از آنها بالاترین میزان دستمزد را دریافت می كنند و از پركارترین نویسنده ها به شمار می روند اما برای برخی دیگر گذران زندگی بسیار دشوار است. وی كه این كتاب را در سال ۱۹۹۸ به چاپ رسانده، با جمله ای كه به طور عجیبی به روزنامه نگاری آزاد ایران نزدیك است تعریفش را ادامه داده است: «واژه روزنامه نگار آزاد به طور روزافزونی به عنوان حسن تعبیری برای بیكار بودن به كار می رود.»خبرنگاران ایرانی را كه به صورت آزاد با نشریات همكاری می كنند نمی توان با هیچ یك از این تعاریف به طور كامل منطبق كرد. اما برای سهولت ارائه مفهوم، در این گزارش خبرنگار آزاد را به مفهوم ایرانی آن برای خبرنگارانی كه به صورت حق التحریری با نشریات كار می كنند به كار می بریم. البته با این توضیح كه ممكن است افرادی به طور گاه به گاه با نشریات همكاری كنند كه معمولا خبرنگار حرفه ای نیستند و در تقسیم بندی نویسندگان مطبوعاتی در دسته بندی دیگری جای می گیرند.

• خبرنگاران آزاد، تاییدی بر وضع ناگوار مطبوعات

برخلاف روزنامه نگاران ثابت نشریات كه روندی را طی می كنند تا از تسهیلات بیمه ای برخوردار شوند، توانایی خود را به اثبات برسانند و این حق را داشته باشند كه گاهی اوقات به مرخصی بروند، گاهی كم كاری كنند و گاهی كه از نظر روحی ارتباط خوبی با كار برقرار نمی كنند مطالبی با كیفیت پایین تر از آنچه در توان دارند بنویسند، خبرنگارانی كه به ازای هر مطلب دستمزد دریافت می كنند همیشه زیر ذره بین هستند. این افراد بنا به كیفیت و سطحی كه مطلب آنها در نشریه اشغال كرده است دستمزد دریافت می كنند. این شرایط در بهترین حالت كار روزنامه نگاران آزاد (حق التحریری) صادق است. در روزنامه نگاری به صورت حق التحریری بقا به كیفیت است.در مقابل، خبرنگاران ثابت در دریافت حقوق نیز نسبت به خبرنگاران آزاد در اولویت قرار دارند. پرداخت حق التحریرها، اولویت آخر بخش های مالی مطبوعات است. دریافت نكردن حقوق در موقع مشخص و یا ابتدای هر ماه برای خبرنگاران آزادی كه شغل ثابتی در كنار این كار دارند اشكالی به وجود نمی آورد ولی خبرنگارانی كه تنها از طریق فروش مطلب به صورت آزاد روزگار می گذرانند را با اشكال مواجه می كند.فراموش شدن نام یك خبرنگار آزاد در یك یا چند مطلب از مطالبی كه به صورت ماهانه به روزنامه ارائه می كند نیز از اتفاقاتی است كه در مطبوعات زیاد می افتند. به عبارت دیگر پرداخت حقوق خبرنگاران آزاد هم دیر و زود و هم سوخت و سوز دارد به طوری كه این خبرنگاران گاهی از جمع آوری حقوق خود نیز به یك عنوان شغلی یاد می كنند كه در طول هر ماه چند روز كاری را از آنها می گیرد.تامین مطالب روزنامه با استفاده از مطالب حق التحریری برای مسئولان روزنامه ها نیز مزایایی به همراه دارد. از جمله اینكه هزینه های متعدد استخدام یك خبرنگار را صرف نمی كنند و از سوی دیگر فرصت ارائه مطالب سایر خبرنگاران با سبك و ایده های مختلف در نشریه فراهم می شود. البته این تنوع به دلیل چارچوب هایی كه نشریات برای خود دارند در حد بسیار اندك به وجود می آید. میزان استفاده از مطالب خبرنگاران آزاد بستگی به میزان درآمد روزنامه ها دارد. حسین قندی با شناختی كه از كار در بسیاری از تحریریه ها نسبت به وضعیت روزنامه نگاری ایران پیدا كرده یك عدد تخمینی ارائه می كند و می گوید: «از مجموع حدود ۳۰ روزنامه موجود در كشور حدود ۲۵- ۲۰ درصد آنها می توانند از خبرنگاران آزاد استفاده كنند و بقیه روزنامه ها حقوق خبرنگاران ثابت خود را هم به دشواری تامین می كنند.»با وجود همه مشكلات، خبرنگار آزاد بودن مزایایی هم دارد. اگر خبرنگار در روزنامه ای به صورت ثابت استخدام نباشد وقت آزاد برای رسیدن به سایر جوانب زندگی را نیز را در اختیار دارد؛ از جمله وقت كافی برای مطالعه و ارتقای سطح كیفی كار خود. این بالا بردن توانایی حرفه ای هم از نظر فردی و هم از لحاظ تضمین سفارش مطالب از سوی مطبوعات، برای خبرنگاران آزاد یك نقطه قوت محسوب می شود اما وقتی بالا رفتن توانمندی ها با برخورداری از امكانات، تسهیلات و امنیت شغلی همراه نباشد و خبرنگاران آزاد وضعیت معیشتی خود را نسبت به سایر همكاران خود رو به تنزل ببینند كم كم انگیزه كار هم در آنها از بین می رود.از دیگر سو، خبرنگارانی كه هم به صورت ثابت و هم به طور آزاد كار می كنند به قدری مشغله ذهنی و كاری دارند كه نه كار و نه زندگی، هیچ یك را نمی توانند به درستی انجام دهند و بیشتر خبرنگاران آزاد مطبوعات ما به این صورت كار می كنند.شرایط بیشتر خبرنگاران آزاد ایران به گونه ای است كه از سر ناچاری و نه انتخاب این نوع فعالیت مطبوعاتی را برمی گزینند. به همین دلیل بنا بر معیارهای علمی روزنامه نگاری نام حق التحریربگیر بیشتر از خبرنگاران آزاد برازنده نوع كار آنان است. این خبرنگاران از آنجا كه معمولاً در پی سفارش یك نشریه اقدام به نوشتن مطالب می كنند، دیدگاه و هدف نشریه را از نوشتن مطالب لحاظ می كنند و این موضوع را همواره مد نظر دارند كه در صورت تامین نشدن نظر سفارش دهنده مطلب آنها چاپ نشده و همه وقت و هزینه ای كه برای نوشتن آن صرف كرده اند از بین می رود.در خبرنگاری آزاد ایران، عقیده نویسنده منتشر نمی شود. نویسنده زبان دیگران است و تنها گاهی زیركانه و غیرمستقیم از چارچوب سیاست، خط مشی و سلیقه مسئولان یك نشریه خارج می شود. این نوع روزنامه نگاری هم نه روشی برای ارتقای سطح روزنامه نگاری و افشا و بیان آزادانه تر از سوی روزنامه نگاران، بلكه تاییدی بر وضعیت ناگوار مطبوعات ماست