لذت عید با ماهی قرمز

یک تنگ شیشه‌ای، آبی ملایم و صاف با دو ماهی قرمز باله بلند که جست می‌زنند و موج به آب می‌اندازند را که در سفره هفت سین بگذاری، دیگر کار تمام می‌شود. اصلا انگار سفره عید است و همین …

یک تنگ شیشه‌ای، آبی ملایم و صاف با دو ماهی قرمز باله بلند که جست می‌زنند و موج به آب می‌اندازند را که در سفره هفت سین بگذاری، دیگر کار تمام می‌شود. اصلا انگار سفره عید است و همین ماهی‌های قرمزش با تقلاهایی که رنگ زندگی به سفره می‌زنند. خرید ماهی سفره هفت‌سین و هیجان انتخاب ماهی سرحال‌تر از درون لگن‌های بزرگ و پلاستیکی که دیگر وصف‌شدنی نیست و به زحمت مراقبت و تیمار آنها می‌ارزد.

ولی چه کسی فکرش را می‌کند که این ماهی‌های قرمز کوچک با آن پولک‌های ظریف و براقشان که درون تنگ شیشه‌ای زیاد هم عمر نمی‌کنند اینقدر بحث‌برانگیز باشند. چند سالی است بعضی‌ها زمزمه ایرانی نبودن نسبت تنگ و ماهی قرمز بر سر سفره هفت‌سین را آغاز کرده‌اند و این حرکت را تقلیدی از مردمان چین دانسته‌اند. اینها می‌گویند تا ۱۰۰ سال پیش در جشن نوروز به هیچ وجه ماهی قرمز را بر سر سفره هفت‌سین نمی‌گذاشتند و دلیل می‌آورند که چون کمال‌الملک، نقاش نام‌آور در نقاشی خود از سفره عید، ماهی قرمز را به تصویر نکشیده پس مردم عهد قاجار هم این سنت را به جا نمی‌آوردند.

اما در این میان، برخی روایتی دیگر دارند و می‌گویند این فقط مردم کشور چین هستند که از دیرباز در مراسم عید خود از ماهی قرمز استفاده و در پایان جشن نیز آنها را در آب‌های روان رها می‌کنند، در حالی که از حدود ۸۰ سال پیش همزمان با ورود چای از چین به ایران، استفاده از ماهی قرمز در جشن نوروز نیز متداول شده است.

اما این روایت‌ها یک روی ماجراست، چون در مقابل کسانی هستند که با استناد به گوشه‌هایی از تاریخ، ماهی قرمز و حضورش در سفره باستانی نوروز را سنتی کاملا ایرانی می‌دانند. این عده به گاهشماری خورشیدی برجی (که تا ۱۰۰ سال پیش هم در ایران رواج داشت)‌ و برج ماهی مربوط به آن اشاره می‌کنند و دلیل می‌آورند که خیلی قبل‌تر از آن که چینی‌ها، ایرانی‌ها را با ماهی قرمز آشنا کنند ما در تقویم‌مان برجی برایش در نظر گرفته بودیم.

باله‌های ماهی‌های سالم نیز عمود است و دمشان تحرک دارد و در راستای فیله بالایی بدنشان قرار می‌گیرد. حال این ماهی‌های سالم و شاداب باید در ظروفی نسبتا بزرگ نگهداری شوند تا اکسیژن لازم را از سطح آب بگیرند

قالی‌های ایرانی هم دستمایه خوبی برای اثبات ایرانی بودن ماهی‌های هفت‌سین هستند، همان گونه که قالی گلستان، بافته منطقه شمال غربی کشورمان که اکنون در شهر وین نگهداری می‌شود بهترین سند تاریخی به شمار می‌رود. در این دستبافته، ماهی‌های حوضی با رنگ‌های قرمز و سیاه در آبراهه‌های پردیس ایرانی شنا می‌کنند و نشان می‌دهند که انتخاب رنگ قرمز برای این ماهی‌ها سلیقه‌ای، اجباری یا مصلحتی نبوده و برعکس هنرمند با فکر و از روی انتخاب دست به این رنگ‌آمیزی زده است؛ اما آنچه مسلم است سفره هفت‌سین از ابتدا ۷ جزء داشته که باید اجزایی پارسی با ریشه گیاهی و دارای خاصیت خوردنی بودن و سودمندی برای بدن باشند؛ به طوری که از میان تمام خوردنی‌ها و اجزای طبیعت سیر (به نام اهورا مزدا)‌، سیب (به نام سپندارمزد یا اسفند)‌، سبزه (به نام فرشته اردیبهشت)‌، سنجد (به نام فرشته خرداد)‌، سرکه (به نام فرشته امرداد)‌، سمنو (به نام فرشته شهریور)‌ و سماق (به نام فرشته بهمن)‌ هفت جزئی هستند که به سفره نوروز راه یافته‌اند؛ ولی با این همه تصور سفره عید بدون ماهی قرمز تقریبا شدنی نیست، هرچند خیلی‌ها از زندانی به نام تنگ گلایه دارند و برخی دیگر ماهی‌های سفره نوروز را عامل انتقال بیماری و مرگش را سبب آزار روحی آدم‌ها می‌دانند.

ولی با این همه، راه‌‌هایی هست که نه ماهی‌ها آزرده شوند و نه مرگ زودرس‌شان شیرینی عید را تلخ کند. به این منظور باید ابتدا ماهی‌های سالم را تشخیص داد و دانست که آنها پولک‌هایی سالم و مرتب بدون زدگی و زخم دارند، پرجنب و جوشند و بخشی از بدنشان برآمده نیست و به حالت یک‌پهلو و لخت در آب غوطه‌ نمی‌خورند. در ضمن باله‌های ماهی‌های سالم نیز عمود است و دمشان تحرک دارد و در راستای فیله بالایی بدنشان قرار می‌گیرد.

حال این ماهی‌های سالم و شاداب باید در ظروفی نسبتا بزرگ نگهداری شوند تا اکسیژن لازم را از سطح آب بگیرند؛ در حالی که آب کلردار برای ماهی‌های قرمز خطرناک است، پس پیش از عوض کردن آب تنگ باید یک شبانه‌روز آب را در ظرفی دیگر نگه داشت تا کلر آن خارج شود. غذای ماهی‌ها هم مهم است، چون اگر غذا به‌ آنها نرسد، از گرسنگی می‌میرند؛ هرچند غذای زیادی که در آب غوطه‌ور بماند هم برایشان مضر است. حال اگر همه این شرایط رعایت شود و نور کافی البته نه نور مستقیم آفتاب هم به آنها برسد و کمی شن و ماسه هم در ته تنگشان ریخته شود، دیگر باید مطمئن بود که این ماهی‌های شاد و زیبا امسال هم زینت سفره‌های هفت‌سین خواهند بود.