اخلاق خوابگاهی

اخلاق دانشجویی در خوابگاه را توضیح دهید

● اخلاق دانشجویی در خوابگاه را توضیح دهید.

در معاشرت با دیگران، تا زمانی که ما فکر کنیم اخلاقمان خوب است و هیچ عیب و ایرادی نداریم، هیچ‌گاه برای تغییر آن کاری نمی‌کنیم. در حدیثی آمده که یکی از نعمت‌های بزرگ خداوند به بنده‌اش این است که «او را به عیب و نقص‌های اخلاقی‌اش آگاه می‌کند».

بهترین روش رفتار با دیگران را می‏توان از کلام رسول‏ اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله آموخت که فرمود: «هیچ یک از شما مؤمن نیست؛ مگر این که برای برادرش آن بخواهد که برای خود می‏خواهد» و در جای دیگر فرمود: «دست خود را بر سر هر کس که می‏خواهی بگذار و برای او آن بخواه که برای خود می‏خواهی».۱

بنابراین، اگر روشی را دوست دارید که مردم آن گونه با شما رفتار کنند، به همان روش با دیگران برخورد کنید. هر چه را برای دیگران پیشنهاد می‏کنید، همان بهترین روش است و شما نیز بر اساس آن، با آنان رفتار کنید؛ زیرا انسان انتظاری جز خوش‌رفتاری از مردم ندارد و کمترین اهانتی را از سوی آنان نمی‏پذیرد و راضی نیست که کسی به او تهمت زند و نمی‏پسندد که کسی از معایب او پیش دیگران سخن بگوید؛ هر چند آن عیوب را واقعاً داشته باشد.

شخصیت انسان، در عرصه روابط گوناگونی شکل می‌گیرد. این روابط به ترتیب عبارتند از: رابطه انسان با خود، رابطه با خدا و رابطه با دیگران. انسان موجودی اجتماعی است و نیازمند معاشرت، تبادل افکار و ایجاد روابط نیکو با همنوعان است و بر اثر همین معاشرت‌ها و تبادل افکار، روابط انسانی شکل می‏گیرد و فرهنگ انسانی، هویت خود را آشکار می‏سازد، از دیدگاه اسلامی، جامعه و روابط انسانی آن، رنگ الهی و عبادی به خود می‏گیرد و همه جنبه‏های گوناگون رفتار آدمی، در جهت نیل به هدف نهایی که انسان کامل شدن است، معنا و مفهوم می‏یابد.

آداب معاشرت از نظر اسلام را می‏توان در دو مرحله «اندیشه» و «عمل» خلاصه کرد.

● مرحله اندیشه

مرحله اندیشه، به این معناست که مسلمانان باید صفحه اندیشه و نیت خود را نه تنها نسبت به برادران دینی خود، بلکه نسبت به تمام انسان‌ها و بلکه تمام موجودات خدا، نیکو و زیبا گردانند و اندیشه خیرخواهی، نصیحت، دوستی و سعادت آنها را در سر بپرورانند و از نقشه‌کشی و توطئه بر ضد آنان بپرهیزند. امام علی‌علیه‌السلام در این مورد می‏فرماید: «خدای سبحان دوست دارد که نیت انسان درباره همنوعانش، نیکو و زیبا باشد.۲

● مرحله عمل

اسلام در مرحله عمل، برای تنظیم روابط اجتماعی انسان‌ها، آداب و وظایفی قرار داده و پایه آن را بر اساس ایمان به خدا و تقویت روح فضیلت و انسانیت، بنا نهاده است. بسیاری دوست دارند در ارتباط با همنوعان خویش، زندگی موفقی داشته باشند؛ ولی به جهت ناآگاهی از چگونگی معاشرت و آداب آن و نیز رعایت نکردن آن آداب، توانایی برقراری روابط مناسب و اسلامی را از دست می‏دهند و به ناچار، منزوی می‏شوند. بنابراین، شناخت این آداب در مرحله عمل و توانایی ایجاد ارتباطی مناسب با قشرهای مختلف جامعه، از اهمیت بسیاری برخوردار است. امیرمؤمنان‌علیه‌السلام در یک دستور، خطوط کلی آداب معاشرت در مرحله عمل را این چنین بیان می‏کند: «خویشتن را میان خود و دیگران میزان قرار ده، آن چه را برای خود می‏خواهی، برای دیگران بخواه و آن چه را برای خود خوش نمی‏داری، برای دیگران نیز خوش مدار؛ به کسی ستم نکن؛ چنان که دوست نداری به تو ستم شود و به دیگران نیکی کن؛ همان‏گونه که دوست‏داری به تو نیکی شود».۳

آداب معاشرت در مرحله عمل، بحث بسیار گسترده‏ای است که این نامه، گنجایش آن را ندارد و ما فقط به طور خلاصه مواردی از آن را در این جا ذکر می‏کنیم:

۱) احترام به دیگران؛ احترام به معنی عدم تجاوز به حقوق آنان است که شامل احترام به جان، مال، ناموس و آبروی آنها می‏شود. پیامبر اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: مسلمان کسی است که مردم از دست و زبان او در آسایش باشند؛ یعنی در رفتار و گفتار خود هیچ زیانی به دیگران نرساند و حقوق چهارگانه آنان را حفظ کند.

۲) سلام و احوال‌پرسی؛ شایسته است یک مسلمان هنگام دیدار برادران دینی خود، با سلامی آرامش‌بخش و شادی آفرین، آنان را شاد و مسرور سازد و به این وسیله، روابط اجتماعی خود را تحکیم بخشد.

۳) زیبایی کلام؛ ما در سخن گفتن با دیگران، دو وظیفه داریم؛ اول: سخن خوب بگوییم و از سخن زشت و خلاف ادب، پرهیز کنیم و دوم این که خوب و زیبا سخن بگوییم. گاهی انسان سخنان خوبی دارد؛ ولی آنها را درست بیان نمی‏کند. به همین جهت در روایات بسیاری سفارش شده که قبل از سخن گفتن، کاملاً فکر کنید تا نسنجیده سخنی نگویید. چه بسا سخن حقی که در محل نامناسبی بیان شود و باعث بروز مشکلات فراوانی گردد.

۴) مزاح و شوخی؛ اسلام برای مزاح و شوخی هم آداب خاصی دارد. مزاح و شوخی، چون باعث خنده و شادی می‏شود، یکی از بهترین عوامل آرامش روانی و رفع خستگی روحی محسوب می‏شود و سبب ایجاد پیوند دوستی بین افراد می‌شود. پیامبر خداصلی‌الله‌علیه‌وآله و اهل بیت‌علیهم‌السلام نیز اهل مزاح و شوخی بوده‏اند و برای رفع خستگی و کسالت افراد، از آن استفاده می‏کردند؛ ولی همان طور که گفتیم، آداب و قوانین خاص هم برای آن قرار داده‏اند که برخی آداب آن عبارتند از:

الف) باعث آزار و اذیت طرف مقابل نشود.

ب) غیبت یا تمسخر مسلمانی در آن نباشد.

ج) زیاده‏روی و افراط در آن نکنند که باعث می‏شود هیبت و وقار شخص لکه‏دار شود و ارزش او در بین مردم از بین برود.

۵) رعایت شئون اجتماعی؛ مانند پاکیزگی، وقار، احترام به بزرگ‌ترها، نظم و انضباط، وفای به عهد، رازداری، مهربانی و گذشت که میزان نفوذ انسان را در دیگران بالا می‏برد.

۶) موارد ویژه؛ در آداب معاشرت گرچه بر ما لازم است که نسبت به همه انسان‌ها و بلکه همه موجودات، خیرخواه و مهربان باشیم، ولی دین اسلام در بعضی از موارد، تأکید بیشتری کرده است؛ مانند صله رحم و رسیدگی به اقوام و آشنایان و از همه مهم‌تر، اعضای خانواده، همسایه‏داری و رعایت حقوق آنان، میهمان‌نوازی و آداب پذیرایی از آنان، عیادت مریض و رسیدگی به مشکلات او، تشییع جنازه و تسلی دادن به بازماندگان و رسیدگی به مشکلات آنان.

هر کدام از موارد فوق، دارای مطالب و انواع فراوانی است که احتیاج به توضیح و مطالعه وسیعی دارد؛ ولی از مجموع آنها می‏توان نمایی کلی از آداب معاشرت اسلامی را به دست آورد.

۷) آفات معاشرت؛ معاشرت با دیگران، اگر به صورت رفت و آمد باشد، مانند صله‌رحم و رفت و آمد اقوام و نیز معاشرت با دوستان و آشنایان، ممکن است دارای آفات و زیان‌هایی هم باشد که بی‏توجهی به آنها، اثرات زیان‌باری به دنبال دارد. بنابراین، لازم است این معاشرت‏ها، دقیق و حساب شده باشند. ما در این جا به بعضی از نکات مهم در این زمینه اشاره‏ می‏کنیم:

۱) پرهیز از گناه؛ رفت و آمدها و معاشرت‏ها، زمانی مفید و مؤثر و موجب خشنودی خداوند خواهند بود که سبب گناه نشوند؛ چه بسا میهمانی‌هایی که در آنها شئون اسلامی رعایت نمی‏شود؛ به طور مثال، حریم بین زن و مرد از بین می‏رود. شرکت در این جلسات، برای خانواده‏ها و به ویژه بچه‏ها، بسیار خطرناک خواهد بود.

۲) پرهیز از مزاحمت و تشکیل جلسات پرهزینه؛ ممکن است افرادی به بهانه صله رحم و رفت و آمد، سبب تحمیل زحمت و مخارج زیادی بر دیگران شوند. این گونه معاشرت‏ها، نه تنها جلب محبت نمی‏کند، بلکه باعث دشمنی و کینه می‏شود.

۳) پرهیز از خوش‌رویی و خوش اخلاقی بیجا؛ یکی از آداب معاشرت، خوش اخلاقی و خنده‌رو بودن است؛ به شرطی که به جا باشد؛ اما گاهی خوش اخلاقی و خنده‏رو بودن، سبب سوء استفاده افراد می‏شود و افراد را در انجام وظایف خود سست می‏کند؛ به طور مثال اگر معلم همیشه با بچه‏ها شوخی کند و سخت‌گیری را به بهانه خوش‌اخلاقی کنار بگذارد، بچه‏ها دست از درس بر می‏دارند و هیچ کدام به آن اهمیت نمی‏دهند. بنابراین، حسن معاشرت، همیشه به معنای خوش‌رویی و خنده‌رویی نیست و به همین جهت، در روایتی آمده که با گناهکاران، با چهره‏ای عبوس روبه‌رو شوید؛ تا از کارهایشان دست بکشند.۴

در این جا ما به بعضی از فنون اساسی در رفتار با دیگران اشاره می‏کنیم:

۱) اگر خواستید شخصی را نسبت به موضوعی متقاعد سازید، سعی نکنید پیرامون آن چه شما می‏خواهید با او به بحث بپردازید؛ بلکه اول از خواسته خود کوتاه بیایید و خواسته او را در نظر بگیرید و آن‌گاه نظر خودتان را مطرح کنید.

۲) در روابط اجتماعی با دیگران، سعی کنید از انتقاد، سرزنش و گلایه، خودداری کنید.

۳) سعی کنید نکات مثبت در رفتار و شخصیت دیگران را شناسایی کرده، آنها را به خاطر آن ویژگی‌ها و رفتارها، تحسین کنید؛ نه آن که روی نکات منفی انگشت گذاشته، شخص را مذمت کنید.

۴) سعی کنید شنونده خوبی برای دیگران باشید و دیگران را تشویق کنید تا درباره خودشان با شما حرف بزنند.

۵) به دیگران احترام بگذارید و کاری کنید که احساس کنند مهم و با ارزش هستند و این کار را صمیمانه انجام دهید.

۶) در برخورد با دیگران، با چهره‏ای گشاده و با لبخند، سخن را آغاز کنید.

۷) به جای این که مستقیما به دیگران دستور دهید تا کاری برای شما انجام دهند، خواسته خویش را به شکل سؤال طرح کنید و به طور غیرمستقیم از آنها بخواهید تا خواسته‏تان را عملی کنند.

۸) اگر دیگران کاری برای شما انجام دادند، آنها را به هر طریقی که ممکن است، خوشحال کنید و از آنها تشکر و قدردانی کنید. همچنین لازم است از حقوق دینی، اخلاقی و اجتماعی‌ای که دیگران بر انسان دارند، شناخت بیشتری پیدا کنید؛ تا بتوانید برای ادای آن حقوق، تلاش کنید. طبیعی است گاهی «دیگران»، پدر و مادر یا برادران و خواهران انسان هستند و گاهی، اقوام و خویشان و گاهی نیز همسایگان و گاهی استادان و معلمان و... می‏باشند که هر گروهی، ویژگی‌ها و حقوق خاص خود را دارند که در این زمینه، باید با مطالعه بیشتر، شناخت خویش را گسترش دهید؛ تا متناسب با روحیات هر گروه، با آنان رفتار کنید.

درباره روابط اجتماعی - از خانواده گرفته تا جامعه - عمل به ارزش‏های دینی و اخلاقی، بیانگر کرامت و ارزش والای خود شخص است و نباید منتظر این بود که عین این رفتار از طرف مقابل سر بزند؛ بلکه در هر شرایطی، وظیفه شما عمل به ارزش‏های به دست آمده است. هر قدر رفتار و کردار منطبق با اصول ارزشی باشد، سیر پیشرفت و ترقی در مراتب انسانی، آسان‏تر و سریع‏تر خواهد شد.

پی‌نوشت:

۱. مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۲۳۴.

۲. آمدی، شرح غررالحکم، ج ۲، ص ۶۶۷.

۳. نهج‌البلاغه، نامه ۳۱.

۴. عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۴۱۳.