دامغان, جاذبه ای اسیر کوه و کویر

خیلی دور نیست فقط با طی کردن ۳۳۵ کیلومتر از تهران به دامغان می رسید و در دل تاریخ غوطه ور می شوید در این شهر می توانید نشانه هایی از چند هزار سال تاریخ را بیابید

دامغان جزو آن شهرهایی است که شاید بارها در مسیر سفرهای مختلف گذرتان بیفتد و پسته‌های خندان آنقدر نمایان شوند که ساعتی را هم برای استراحت و خرید کردن توقف کنید ولی این بار مقصد اصلی همان شهر دامغان است. شهری که از شمال توسط کوه‌های البرز مرکزی و از جهات دیگر توسط کویر محصور شده است. بنای اولیه این شهر را به هوشنگ، نبیره کیومرث نسبت داده‌اند. مورخان معتقدند، این شهر از شهرهای قدیمی ایران بوده و به روایتی محل اولیه شهر صددروازه است.

● تاریخانه یا خدای‌خانه

درباره دلیل نامگذاری این بنا گفته‌اند، تاری به معنای خداست و تاریخانه یعنی خدای‌خانه. عده‌ای می‌گویند این مسجد قبلا آتشکده بوده و پس از تسلط اعراب‌، آن را ناری‌خانه خوانده‌اند و بعد از آن به تاریخانه معروف شده است. تاریخانه دامغان‌، یکی از کهن‌ترین ساختمان‌ها با معماری خراسانی است. به تاریخانه مسجد «چهل ستون» هــــــم می‌گویند. البته به این معنی نیست که حتما چهل ستون داشته باشد بلکه ستون‌های متعدد دارد.نقشه این بنا مثل دیگر نقــشه مساجد صدر اسلام است که از هر عنصر خارجی عاری است.

● آثاری از ۴ دوره تاریخی

در مسجد تاریخانه دامغان، نحوه قرار گرفتن طاق‌ها روی ستون‌ها به وضوح تحت‌تاثیر هنر ساسانی است. این بنا صحنی تقریبا مربعی دارد که ۴ طرف آن طاق‌هایی قرار گرفته. یکی از طاق‌نماها که عمیق‌تر از دیگران است در جهت قبله قرار دارد. صحن مرکزی این مسجد، سنگ فرش یا آجرفرش نشده و تنها با ماده‌ای آهکی یا گچی پوشیده و کوبیده شده است. این صحن با هیچ پله‌ای از صفحه‌های طاقدار جانبی متمایز نمی‌شود و این از سادگی‌های مسجد تاریخانه است. آثار ۴ دوره تاریخی مختلف یعنی دوره‌های نخستین اسلامی، آل‌زیار، قرون میانه اسلام و قرن حاضر در این مسجد شناسایی شده است. در دوره سلجوقیان به جای مناره خشت و گلی مسجد که ریخته بود برجی از آجر برای آن ساخته‌اند. این مناره جدید در جای مناره قدیم ساخته نشده بلکه در کنار آن بنا شده است.

● مجسمه‌ای از جنس پسته

وارد شهر دامغان که می‌شوید در مرکز نخستین میدان مجسمه‌ای از پسته‌ها بزرگ از شما استقبال می‌کنند. همان دور و اطراف هم با فروشندگان پسته روبه‌رو می‌شوید. حیف است تا دامغان بیایید و پسته نخرید. بالاخره شهرت پسته دامغان تاریخی است.

● مسجدی ۱۴۰۰ ساله

مهم‌ترین بنای تاریخی که باید در شهر دامغان سراغ آن بروید یک مسجد قدیمی به نام «تاریخانه» است. این مسجد در جنوب شرقی دامغان قرار دارد که یکی از بهترین نمونه‌ها و از قدیمی‌ترین بناهای پس از اسلام و مساجد اولیه در ایران است. نظرات متفاوتی درباره زمان دقیق ساخت مسجد وجود دارد. یکی از مورخان دستور ساخت این مسجد را به امیرالمومنین علی(ع) نسبت داده و آندره گدار، تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذکر کرده است.

«آرتور پوپ»، ساخته شدن این مسجد را بین سال‌های ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری دانسته و محمد کریم پیرنیا تاریخ ساخت آن را حدود ۱۵۰ هجری می‌داند.

● برج مدور آجری

اگر در جهت شرق شهر حرکت کنید در محله خوربا، نزدیک مسجد جامع و مدرسه حاج فتح‌علی‌بیگ که حوزه علمیه دامغان است، مقبره‌ای می‌یابید که سال ۴۱۷ هجری قمری به‌صورت برج مدور آجری با گنبد مخروطی پیازی ساخته شده. شهرت این برج به دلیل کتیبه‌ای زیبا با خط کوفی مشبک است. این برج مقبره محمد بن ابراهیم، پدر ابوحرب بختیار است. این گنبد در گذشته ایوانی هم داشته ولی امروزه اثری از آن باقی نمانده.

● به ۳۰۰۰ سال بروید

تپه حصار یکی از دیدنی‌های مهم دامغان است که در جنوب شهر قرار گرفته. قدمت تمدن در این تپه به هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد. در تپه حصار ۳ طبقه متمایز مشخص شده که مربوط به دوران پیش از تاریخ است. تپه حصار در هزاره‌های سوم و چهارم پیش از میلاد یکی از مراکز مهم تولیدی برای ساخت انواع و اقلام صادراتی مثل اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده است.

● روی سفال‌های چند هزار ساله راه بروید

باستان‌شناسان می‌گویند؛ قدیمی‌ترین لایه‌های تپه حصار به اواسط هزاره پنجم قبل از میلاد بر‌می‌گردد و تا حدود ۱۷۰۰ پیش از میلاد زندگی در آن به‌طور پیوسته ادامه داشته ولی پس از آن هیچ وقت مورد سکونت قرار نگرفته است.‌ انبوه ظروف سفالی شکسته‌ای که روی زمین به چشم می‌خورد نشان می‌دهد، چه حجم عظیمی از سفالینه‌ها در این مکان کشف شده است.