سینمای طنز و هزینه های فرهنگی

سینمای ایران، مدتی است که مورد «هجوم» بی وقفه فیلم های طنز قرار گرفته است؛ «هجومی» که البته هر چند ماه یک بار به شکل تورم و نمایش پر تعداد فیلم های طنز نمایان می شود. اگر چه حضور فیلم …

سینمای ایران، مدتی است که مورد «هجوم» بی وقفه فیلم های طنز قرار گرفته است؛ «هجومی» که البته هر چند ماه یک بار به شکل تورم و نمایش پر تعداد فیلم های طنز نمایان می شود. اگر چه حضور فیلم هایی از ژانر کمدی بر پرده سینماهای کشور، امری طبیعی و به یک معنا لازم به نظر می رسد، اما آنچه نگران کننده است، تبدیل شدن نوع خاصی از کمدی نازل که از نظر ساختاری، مملو از کپی کاری و کلیشه و از نظر محتوایی، در حد بیان شعارهای سطحی است به جریانی فراگیر در سینمای ماست.

آیا این جریان را می توان به سود فرهنگ کشور دانست؟

برای پاسخگویی به این دست پرسش ها، باید به اصول و بنیادهای هنر و سینمای انقلاب، آنچنان که در آرا، گفتارها و نوشته های بزرگان مکتب انقلاب آمده است رجوع کرد. با این کار، بدون شک پاسخ منفی است؛ چرا که دراین فیلم های طنزآمیز سینماها، هدف اصلی خنده و تفنن است؛ در صورتی که خنده و تفنن نمی توانند به عنوان هدف استفاده شوند، بلکه باید وسایلی باشند برای رسیدن به اهدافی والا و متعالی؛ به این معنی که برخی از نکات را در قالب های جدی نمی توان گفت، اما طنز و کمدی، می توانند با استفاده درست، منطقی و اخلاقی، به کمک فرهنگ سازی بیاید. در بسیاری موارد، بیان حرف حق و آگاهی بخشی به مخاطب، به وسیله این قالب موثرتر خواهد بود. اما متأسفانه سینمای طنز و کمدی امروز ایران، مسیری کاملا خلاف این جهت را می رود. با نگاهی گذرا به آثاری که به عنوان طنز، طی یکی دو سال اخیر روی پرده آمدند، می توان این برداشت را داشت که تقریبا تمام آنها، هدفی جز سرگرم سازی و خنداندن مخاطب نداشته و در فرامتن چنین هدفی، غایات مادی یا سیاسی باطل را می جسته اند. غفلت مخاطبان و دور ساختن آنها از اندیشیدن و خودآگاهی در فضایی معنوی و آرمانگرایانه، کارکرد اصلی این گونه سینمایی در ایران بوده است. بسیاری از حرکات و کلمات مورد استفاده در آثار کمیک ایرانی، بدون شک با دین در تضاد هستند. شادی برخاسته از چنین آثاری، همراه با انتقال نوعی سبک عقلی و روحیه خودباختگی در مقابل ضدارزش ها بوده است.

وقتی از مسایل مضمونی و محتوایی در سینما صحبت می کنیم عده ای اعتراض می کنند و می گویند سینما قبل از این که بتواند به ترویج و اشاعه آموزه های اعتقادی دست بزند، باید ازنظر صنعتی و تکنیکی درست شود و یا این سخن که سینما بدون جذب مخاطب و بازگشت سرمایه رو به نابودی خواهد رفت. این نکات درست هستند، اما با نگاهی عمیق به مسئله می توان درک کرد که جریان سینمای طنز ایران در سال های اخیر- که البته شروع آن از دوران حاکمیت فرهنگی غرب زدگی تساهل جوی اصلاحات بود- منجر به پایین آوردن سطح سلیقه مخاطبان سینما شده است. وقتی ذائقه بینندگان به چنین فیلم هایی عادت کرد، آن وقت باید شاهد بی تماشاگر ماندن سایر فیلم ها بود؛ هر چند از نظر صنعتی و فنی تکامل یافته باشیم.

طنز سبک و بی هدف جذابیتی کاذب دارد که مخاطبان خود را موجوداتی فاقد تعادل روحی و روانی می پندارد و با تحمیق مردم، زمینه را برای عوام زدگی و میانمایگی آماده می سازد و چنین مسئله ای نتیجه ای جز استثمار روحی و فکری جامعه برای «تاجران سینمایی» نخواهد داشت.

گذشته از تمام این مسایل، فیلم هایی چون «دوخواهر»، «زندگی شیرین»، «نیش زنبور»، «آقای هفت رنگ»، «کتاب قانون»،«تروست» و ... باعث به انزوا کشاندن سینمای ارزشی و متفکرانه است و چنین روندی، در درازمدت به اضمحلال و زوال سینما می انجامد؛ نکته مهم این است که اکثر این فیلم ها دارای شباهت سبکی و ساختاری هستند و این مسئله نوعی رکود و یکنواختی را بر سینما تحمیل کرده است.

این معضل، نه تنها فرصتی برای بازسازی بدنه سینمای ایران و آشتی دادن مخاطبان نیست، بلکه تهدیدی علیه فرهنگ جامعه محسوب می شود؛ به خصوص این که می دانیم تعداد زیادی از این نوع آثار در نوبت اکران هستند و تعداد بسیار بیشتری نیز در مراحل مختلف تولید قرار دادند.

برای کاهش «هزینه های فرهنگی» این جریان دو راه حل وجود دارد؛ اول این که در هر نوبت اکران، تنوع فیلم های روی پرده بیشتر شود و این گونه نشود که ناگهان ۴، ۵ فیلم مشابه در یک زمان روی پرده رود. و دوم این که مدیریت فرهنگی و سینمایی، زمینه را برای تولید کمدی های بی پیرایه، بیدارکننده، معنویت گرا و فرهیخته فراهم نماید.

آرش فهیم