معماری ایرانی

گروه کتاب و رسانه

معماری ایرانی، به تقریر محمد کریم پیر نیا، تالیف و تدوین غلامحسین معماریان، تهران،1387 ،  انتشارات سروش دانش، 600 صفحه به همراه تصاویر و واژه نامه
«معماری همیشه و همه جا هنری وابسته به زندگی بوده و در ایران ما بیش از هر جای دیگر. چنانکه آرایش معماری هماره به دست زندگی بوده و در هر زمان، روش زندگی بوده که برنامه ی کار معماری را پی ریخته است.» (صفحه 14-پیرنیا)

معماری ایرانی چه پیش و چه پس از اسلام، معماری توام با تلاش و زیبایی بوده است. سرزمین ایران به این دلیل که در اکثر نقاط سرزمینی گرم و خشک محسوب می شود، همواره نیاز به اندیشیدن تدبیری برای دوام و بهبود زندگی در این جغرافیا داشته است. ابداعات بسیاری که برای بهره گیری از آب و خاک این سرزمین صورت می گرفته، علاوه بر ایجاد شرایطی مناسب برای زندگی مردمان آن، آثار و بناهایی را نیز که نشان از ذوق و سلیقه و جهان بینی آنان داشته، پس از گذشت سالیان و تا به امروز بر جای باقی گذاشته است.
درونگرایی در معماری ایرانی چه آنجا که ساختار خانه ها چون آغوشی بسته شکل داده می شده است و چه در هندسه ی خاص معماری باغ های ایرانی در درون مناطق بیابانی و گرم و خشک کشور و چه در دیگر بناها مانند نیایشگاه ها، مدارس و... ، به چشم می خورد. به گونه ای که می توان این ویژگی را جزئی جدایی ناپذیر از هنر معماری ایران به شمار آورد.

کتاب «معماری ایرانی» به تقریر استاد محمد کریم پیر نیا(1376-1310)، کتابی است که در بیست و پنج بخش متنوع ارائه می شود. این کتاب، آنگونه که در دیباچه ی آن بیان می شود از چهار منبع گوناگون شامل: درسهای استاد پیرنیا در سالهای 65 تا 70، متن پیاده شده ی گفتارهای استاد در مستند معماری ایرانی، مقالات و برخی نوشته های تکمیلی او، توسط دکتر غلامحسین معماریان گردآوری و تدوین شده است. بخش های گوناگون کتاب به گونه ای است که علاوه بر این که می توان هر بخش را به صورت مجزا مطالعه کرد، اطلاعاتی جامع و مفید در باب معماری ایرانی به خواننده ارائه می دهد. معرفی فضاها و بناهای گوناگون در سراسر ایران و تصویری از موقعیت آنها در زمان حال، که متناسب با هر بخش از کتاب آورده شده است، به نوعی ما را با نقاط گوناگون تاریخی ایران آشنا می سازد.
در پیشگفتار کتاب سخنانی درباره ی رابطه و پیوند زندگی مردم با معماری و تاثیر این دو بر یکدیگر می خوانیم. در این بخش استاد پیرنیا به درونگرایی در معماری ایرانی و استفاده ی درست و به جا از مصالح موجود در سرزمینی با شرایط ایران می پردازد.  آنچه که امروز و در ساخت و سازهای معاصر دیده نمی شود.
سه بخش از این کتاب شامل: «کاریز» ، «آب انبار» ، «پل و سد» روشهای بهره گیری، انباشت و استفاده ی مناسب از آب را با توجه به کمبود آب در بسیاری از نقاط کشور و تلاش برای دسترسی به آن و هم چنین اختراعات گوناگونی را که بدین منظورصورت می گرفته است بیان می کند. «آتشکده» ، «کنشت» ، «معبد آناهید، پادیاو و مهرابه» ، «مسجد» و «کلیسا» بخش هایی دیگر از کتاب را تشکیل می دهند که به بررسی نیایشگاه های گوناگون که به دلیل حضور مذاهب و آیین های گوناگون در ایران شکل می گرفته اند، می پردازد. «آرامگاه ها» بخش دیگری است که مروری را بر گونه های مختلف آرامگاه در ایران با توجه به ادیان گوناگون حاضر انجام می دهد. علاوه بر این در این بخش به بارگاه های مقدس و امامزادگان و نقش اجتماعی این مکان ها پرداخته می شود. در بخش پنج، مبحث «شهر» یکی از بخش های مهم این کتاب به شمار می آید که می توان از طریق آن به معیارهایی که برای ساخت یک شهر وجود داشته است، پی برد. به علاوه این که در این بخش به انواع شکل شهر در ایران، شامل شکل "شطرنجی" و شکل "تار عنکبوتی" و ساختارهای هر یک اشاره می شود. بخش هایی از کتاب نیز که به معماری «بازار» و « خانه» در شهرهای گوناگون ایران می پردازد حائز اهمیت است. چراکه بازارها همواره، علاوه بر مکانی برای تجارت، مکان هایی اجتماعی محسوب می شده اند که در معماری آن ها در کنار نظم و ترتیب خاص آن، بر ابعاد اجتماعی و فرهنگی فضای بازار نیز فکر می شده است. بررسی خانه ها در بخش هشت کتاب نیز از آنجایی که به گفته ی استاد پیر نیا، از مباحثی است که کمتر به آن پرداخته شده است،  در حالی که می توان به مدد آن، معماری پیشین و معاصر را با یکدیگر تطبیق داد و بسیاری از نیازها در این زمینه را رفع کرد، در خور توجه است.
بررسی معماری حمام ، خانقاه، مدرسه، کاخ، باغ، راهسازی، میل و منار، ساختمان های گوناگون، درها و پنجره ها و بادگیر از دیگر بخش های باقی مانده است که هر کدام در جای خود مفید و حاوی اطلاعاتی ارزشمند است.

از ویژگی های بارز در کتاب ها و گفتارهای استاد پیر نیا بهره گیری او از واژگان اصیل معماری ایرانی است که در این کتاب نیز در کنار نثر ساده و قابل درک آن دیده می شود. واژه نامه ی انتهای کتاب در جهت یافتن معانی این واژگان به کار می آید. علاوه بر این صفحات کتاب دارای تصاویر، نماها و عکس هایی است که فهم آموزه های آن را آسان می کند.

در باره ی محمد کریم پیرنیا در سایت انسان شناسی و فرهنگ:
http://anthropology.ir/node/387
معرفی کتاب آشنایی با معماری اسلامی ایران در سایت انسان شناسی و فرهنگ
:http://anthropology.ir/node/1864
معرفی کتاب سبک شناسی معماری ایرانی در سایت انسان شناسی و فرهنگ:
http://anthropology.ir/node/1342

::

تهیه و تنظیم: مرضیه جعفری