سومالی, كشور بی قانون

در سال ۱۹۹۱ پس از كودتا و سقوط دولت, سومالی به ورطه هرج و مرج درغلتید در سال ۱۹۹۳ كه ۱۸ سرباز آمریكایی در جریان عملیاتی در موگادیشو پایتخت سومالی كشته شدند, این كشور سرنوشت محتومی پیدا كرد

ظرف كمتر از دو سال، سازمان ملل كاملاً از سومالی بیرون رفت. در ۱۴ سالی كه از فروپاشی سومالی می گذرد، دولت كارآمد، قانون مدون و اقتصاد فعال وجود ندارد و آنچه از این كشور باقی مانده است، فقط مرزهای جغرافیایی آن است.

در اكتبر ۲۰۰۴ عبدالله یوسف به ریاست جمهوری دولت انتقالی برگزیده شد كه مقر آن در كنیا بود (سومالی به قدری خطرناك بود كه حتی دولت نیز نمی توانست در آن مستقر شود) و این امید ایجاد شد كه این كشور به آرامی در مسیر برقراری نظم مدنی پیش می رود. اكنون به نظر می رسد دولت در تبعید آماده جنگ در سومالی می شود، در حالی كه اوضاع در آن خطرناكتر می شود.

هرج و مرج و تروریسم

در حالی كه در خلال ۱۴ سال گذشته جنگ و هرج و مرج سومالی را در برگرفته است، علائم موجود حاكی از آن است كه این خشونت ها رو به فزونی است و اهداف غربی را هدف می گیرد. روز ۶ تیر، یك كشتی متعلق به برنامه جهانی غذا كه حامل خوار و بار به مقصد سومالی بود، در سواحل این كشور به تصرف دزدان دریایی درآمد. برنامه جهانی غذا تهدید كرده است در صورتی كه كشتی، خدمه و بار آن آزاد نشوند، به مدت ده سال از اعزام هر گونه كشتی به آن خودداری خواهد كرد. روز ۱۳ تیر تحویل محموله های غذایی این كشور به حال تعلیق درآمد.

در بامداد ۲۰ تیر، عبدالقادر یحیی مدیر مركز تحقیق و گفتگو در برابر دیدگان همسرش در موگادیشو به ضرب گلوله از پای درآمد. تصور بر آن است كه قاتلان وی معتقد بودند این مركز با گروه بحران بین المللی در تماس است كه اخیراً گزارشی در مورد ارتباط القاعده با شبكه اسلام گرایان پیكارجو در سومالی منتشر كرد. مركز تحقیق و گفتگو هر گونه ارتباطی را منكر شده است.

براساس گزارش گروه بحران بین المللی در سومالی عوامل القاعده، افراطیون جهادی، نیروهای امنیتی اتیوپی و شبكه های ضد تروریستی تحت حمایت غرب درگیر مسابقه ای پیچیده و نامعلوم هستند كه ارعاب، آدم ربایی و ترور از ویژگی های آن است و از سال ،۲۰۰۳ این محیط به شكل گیری شبكه جهادی مستقلی انجامیده كه با القاعده در ارتباط است. دولت های غربی برای مقابله با این وضع، شبكه ای از سازمان های ضد تروریستی از مناطق محلی و همجوار تشكیل داده اند، در حالی كه اتیوپی به دخالت گسترده ادامه می دهد.

این جنگ كثیف كشور را دستخوش بحران گسترده كرده است. سیاستمداران در دولت ناكارآمد برای تضعیف رقبای خود، اتهام ارتباط با گروه های تروریستی به آنان می زنند. بسیاری از سومالیایی ها معتقدند پیكارجویان اسلامی در كشورشان فعال نیستند و اصولاً آنان تهدید قلمداد نمی شوند. از این رو بسیاری از مردم آشكارا با دولت های غربی دشمن هستند كه گروه های ضد تروریستی را اداره می كنند. این نگرانی ها به دولت در تبعید نیز منتقل شده است چون این دولت با غرب به منظور كسب حمایت مالی برای بازگشت به سومالی همكاری می كند، اما به نظر می رسد این احتمال بدون درگیری بزرگ بعید است. با گذشت نه ماه از انتخاب یوسف به رئیس جمهوری، یك سوم اعضای پارلمان، كنیا را به قصد موگادیشو ترك كرده اند و به نظر می رسد اختلاف بین رئیس جمهوری و شریف حسن شیخ عدن رئیس پارلمان به درگیری مستقیم بدل خواهد شد.

یوسف پیشنهاد كرد پایتخت از موگادیشو به جوهر منتقل شود. ظاهراً وی بیم دارد كه پایتخت فعلی ایمن نیست، اما عدن از رأی گیری در پارلمان در مورد این موضوع سر باز زده است. در نتیجه از نظر قانونی این اقدام با مانع برخورد كرده است. هر چند كه هم پیمانان یوسف در غیاب ۱۰۰ نماینده متحد عدن و بدون ریاست عدن برجلسه، به این طرح رأی مثبت داده اند. جوهر تنها شهری است كه در اختیار طرفداران یوسف است. وی معتقد است می تواند از این نقطه بر كل كشور مسلط شود. وی طرفدارانی در موگادیشو دارد، اما این شهر در اختیار رهبران قبایل رقیب است، هرچند كه ظاهراً چندین نفر از آنان همچنان عضو كابینه اش هستند.

به نظر می رسد هر دو طرف به حل و فصل مسالمت آمیز این بن بست امیدی ندارند و با جمع آوری سلاح و شبه نظامی آماده جنگ می شوند. ماه گذشته، یوسف و عدن در یمن دیدار كردند تا به نوعی مصالحه دست یابند اما این ملاقات بدون توافق پایان یافت. یوسف در منطقه شمالی پانتلند مستقر شده و آماده نبرد می شود. وی اعلام كرده است قصد دارد به سمت جوهر در جنوب حركت كند و در حین پیشروی، نیرو و تسلیحات گردآوری كند. این اقدام می تواند به طور رسمی دولت را دچار انشقاق كند و به جنگ بیانجامد.

اتحادیه آفریقا پیشنهاد تشكیل گروهی را برای حفاظت از جان رئیس جمهوری داده است. سودان، اوگاندا و اتیوپی قول دادن سرباز را به گروه صلح بان اتحادیه آفریقا داده اند و رئیس جمهوری سومالی آن را پذیرفته است.

رقبای وی و افكار عمومی در سومالی حضور اتیوپی را در این گروه نفی می كنند چون هنوز احساسات بدی در مورد جنگ مرزی دو كشور در سال ۱۹۷۷ و تداوم عملیات پنهانی اتیوپی در كشور وجود دارد. اما بعید به نظر می رسد طرح تشكیل این گروه حتی بدون وجود اتیوپی محقق شود.

سازمان ملل از سال ۱۹۹۲ سومالی را تحریم تسلیحاتی كرده و استقرار سرباز توسط اتحادیه آفریقا نیازمند آن است كه تحریم در این مورد نادیده گرفته شود. اما بعید به نظر می رسد شورای امنیت این استثنا را تصویب كند. گروه بحران بین المللی هشدار داده است حضور سربازان خارجی باعث افزایش سطح خشونت در كشور می شود. آمریكا هم تهدید كرده است حتی اگر شورای امنیت چنین اقدامی را تصویب كند، آن را وتو خواهد كرد. حتی اگر در آینده در مورد گروه وابسته به اتحادیه آفریقا استثنا قائل شوند، در صورتی كه یوسف به طرف جوهر حركت كند، بعید است اتحادیه آفریقا سرباز گسیل كند.

تهدید و فشار دولت های كمك كننده اغلب به رفع موانع توسط دولت مستقر در كنیا منجر می شد و هنوز هم حل و فصل نزاع قدرت جاری، امكان پذیر است. اما با توجه به حضور یوسف در پانتلند، حضور اعضای ناراضی پارلمان در موگادیشو و عده ای دیگر در كنیا، ایجاد محیط مناسب برای انجام مذاكرات دشوار آسان نیست. به نظر می رسد یوسف معتقد است اگر دولت در موگادیشو مستقر شود، وی نخواهد توانست كنترل موگادیشو را به دست بگیرد. طبعاً در این صورت قدرت وی در سایر نقاط كشور محدود خواهد بود. عدن و هم پیمانانش هنوز با مذاكرات موافقت نكرده اند و به نظر می رسد جمع آوری سلاح توسط آنان، چنین كاری را دشوار می كند.

نتیجه گیری

اعمال خشونت توسط سازمان های ضد تروریستی، گروه های پیكارجوی، جنگ سالاران و شبكه های تبهكاری به قدری زیاد است كه حتی دولت برای ورود به كشور احساس خطر می كند. انتظار می رود سازمان ملل طرح اتحادیه آفریقا برای سومالی را از شمول تحریم تسلیحاتی مستثنی نكند. افزون بر این، اگر یوسف شبه نظامیان خود را به منظور ایجاد پایگاه برای دولت در جوهر به حركت درآورد، رخ دادن خشونت اجتناب ناپذیر خواهد بود.

مترجم: رضا محتشم