افت تحصیلی و راه‌های کاهش آن

کاربرد اصطلاح افت تحصیلی یا اتلاف در آموزش و پرورش، از زبان اقتصاددانان گرفته شده و آموزش و پرورش را به صنعتی تشبیه می‌کند که بخشی از سرمایه و مواد اولیه را که باید به محصول …

کاربرد اصطلاح افت تحصیلی یا اتلاف در آموزش و پرورش، از زبان اقتصاددانان گرفته شده و آموزش و پرورش را به صنعتی تشبیه می‌کند که بخشی از سرمایه و مواد اولیه را که باید به محصول نهایی تبدیل می‌شد، تلف کرده و نتیجه مطلوب و مورد انتظار را به بار نیاورده است. البته کاربرد اصطلاح قصور و واماندگی در تحصیل مطلوب‌تر است. وقتی صحبت از افت تحصیلی می‌شود، منظور تکرار پایه تحصیلی در یک دوره و ترک تحصیل پیش از پایان دوره است. به عبارت دیگر افت تحصیلی شامل جنبه‌های مختلف شکست تحصیلی، چون غیبت مطلق از مدرسه، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر، تکرار پایه تحصیلی، نسبت میان سنوات تحصیلی دانش آموز و سنوات مقرر آموزش و کیفیت نازل تحصیلات می‌شود. منظور از افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی و درسی دانش آموز از سطح رضایت‌بخش و سطح نامطلوب است. افت تحصیلی یعنی دانش آموز در هنگام تحصیل بعد از یک دوره موفقیت تحصیلی یا متوسط، به تدریج ظرفیت یادگیری او کاهش‌یافته یا تکرار پایه تحصیلی داشته باشد. به‌طور کلی نمرات او نسبت به ماه قبل یا سال‌های قبل سیر نزولی محسوس از خود نشان می‌دهد. افت تحصیلی به عنوان شاخص اتلاف آموزشی، از نظر مفهوم عام به هرگونه ضعف در سوادآموزی یا وجود بیسوادی گفته می‌شود اما از نظر مفهوم خاص عبارت از محقق نشدن انتظارات آموزشی و شکست در اهداف آموزشی است و نابسامانی در فرآیند یاددهی – یادگیری را در بر می‌گیرد. ناکامی‌های تحصیلی به شکل گریز از مدرسه، تجدیدی، مردودی و ترک تحصیلی به منصه ظهور می‌رسد. افت تحصیلی از دیرباز مورد نظر سیاستگذاران، برنامه‌ریزان آموزشی، مسوولان آموزشی و خانواده‌ها بوده و همگی از خسارات ناشی از افت تحصیلی دانش‌آموزان در جنبه‌های مادی و انسانی آن آگاهی داشته‌اند.

به نظر می‌رسد افت تحصیلی به مفهوم عام آن از گذشته دور، حتی دوران باستان و از صدر اسلام در ایران و جهان وجود داشته است اما افت تحصیلی به معنای خاص آن یعنی ناکامی در تحقق انتظارات آموزشی و شکست در موفقیت‌های تحصیلی (آموزشی) در ۱۰۰ساله اخیر در ایران و در چند قرن اخیر در کشورهای دیگر جهان، به وجود آمده است.

مبانی روانشناختی افت تحصیلی

۱) شرایط اجتماعی و اقتصادی:

کودکانی که والدین آنها از قدرت اقتصادی – اجتماعی پایین تری برخوردارند و خانواده‌های آنها با محرومیت‌های اقتصادی مواجه می‌باشند، افت تحصیلی بیشتری دارند. همچنین در هر جامعه‌ای که دیکتاتوری، وحشت و ناامنی حاکم باشد، کودکان دچار افت تحصیلی می‌شوند.

۲) شرایط آموزشی و امکانات مطلوب تحصیلی:

در صورتی که از حواس مختلف انسان برای یادگیری استفاده شود، مسلما یادگیری راحت‌تر و عمیق‌تر صورت می‌گیرد و شرایط و امکانات آموزشی به تحقق این امر کمک شایانی می‌کند. عدم امکانات مطلوب تحصیلی و شرایط آموزشی معمولا عواملی هستند که در ایجاد افت تحصیلی دخیل می‌باشند. امکاناتی از قبیل مدرسه، کلاس، کتاب‌های درسی مناسب و بهره‌مندی از معلمان باسواد و کارآمد، همه از عواملی‌اند که از پیدایش افت تحصیلی پیشگیری می‌کنند.

۳) شرایط فیزیولوژیک یادگیرنده:

معمولا شرایط فیزیولوژیک دانش‌آموزان در مدارس ما مورد غفلت قرار می‌گیرند، بعضی‌ها دچار ضعف شنوایی هستند (حدود ۲ درصد سخت شنوا هستند). بعضی ضعف بینایی دارند. مسئله دیگر گرسنگی کودکان است. تحقیقات نشان داده است دانش‌آموزانی که از تغذیه مناسب برخوردارند، کمتر دچار افت تحصیلی می‌شوند.

۴) شرایط روانی – حرکتی:

مانند دانش‌آموزانی که مبتلا به صرع می‌باشند (حدود ۲ درصد دانش‌آموزان مدارس ما صرع دارند). یا دانش‌آموزانی که دچار لکنت زبان هستند، از آنجا که نمی‌توانند افکار خود را افت تحصیلی و راه‌های کاهش آن بازگو کنند، دائما در فشار روانی، اضطراب و تنش به سر می‌برند. گروه دیگر دانش‌آموزانی هستند که به فلج مغزی دچار هستند. این قبیل کودکان لزوما عقب‌مانده نیستند بلکه برخی از آنها تیزهوش نیز هستند و افت تحصیلی آنها به این دلیل است که فاقد حرکت هستند.

۵) سازش‌نایافتگی رفتاری:

کودکانی که به ناسازگاری عاطفی مبتلا هستند، از نظر رفتاری با محیط سازش ندارند و از یک تعامل بین فردی به نحو مطلوب برخوردار نیستند. ۹۹درصد از این کودکان در مدارس چون سازگاری با خود و محیط ندارند، افت تحصیلی بیشتری دارند. به‌طور کلی رفتارهایی از قبیل ( بیش فعالی، بی‌توجهی، کم‌رویی، در خود فروماندگی و پرخاشگری همه تحت عنوان سازش‌نایافتگی رفتاری خوانده می‌شوند و در ایجاد افت تحصیلی موثرند.