اقتصاد متزلزل عامل مهاجرت در آسیای مرکزی

رکود و کاهش فعالیت های اقتصادی در قزاقستان و روسیه که بحران در اقتصاد جهانی نیز مزیدی بر تشدید آن بوده, مهاجران و خانواده آنها در آسیای مرکزی را به نحو محسوسی به صورت منفی تحت تأثیر قرار داده است

رکود و کاهش فعالیت های اقتصادی در قزاقستان و روسیه که بحران در اقتصاد جهانی نیز مزیدی بر تشدید آن بوده، مهاجران و خانواده آنها در آسیای مرکزی را به نحو محسوسی به صورت منفی تحت تأثیر قرار داده است. بر اساس آمارهای موجود بین دو تا سه میلیون مهاجر فصلی از کشور های قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان در مناطق مختلف روسیه و قزاقستان مشغول به کار هستند که شرایط سخت اقتصادی در این دو کشور در وضعیت آنها نیز تأثیرگذار بوده است. به نظر می رسد اگر ترتیبی مؤثر برای حمایت از آنها و خانواده هایشان اندیشیده نشود، هم کشورهای مبدأ و هم کشور های پذیرنده از قبل این شرایط متضرر خواهند شد. به گزارش ایراس فروپاشی شوروی باعث ایجاد اخلال مؤثر در روابط اقتصادی، اجتماعی و بازرگانی بین جمهوری های آسیای مرکزی بین خود و با روسیه بوده که این امر فضای اقتصادی و اجتماعی منطقه آسیای مرکزی را به صورت منفی تحت تاثیر منفی قرار داده است. با این وجود طی سال های اخیر نوع جدیدی از همکاری های اقتصادی در زمینه های گوناگون بین کشورهای این منطقه از یک سو و با روسیه از سوی دیگر پدیدار شده که توسعه بازار کار در برخی از کشورها از آن جمله است. از اواسط دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ابتدایی هزاره جدید قزاقستان و روسیه اقتصاد های خود را به تبع درآمد های فزاینده انرژی بازسازی کردند و این درآمدها باعث سرازیر شدن میلیون ها دلار به زیرساخت ها و پروژه های مختلف اقتصادی در این کشور و به تبع آن افزایش سطح دستمزدها در این کشورها شد. یکی از تبعات محسوس این تحول مثبت، افزایش تقاضا برای نیروی کاری از جمله از سایر کشورهای منطقه بود.

● مهاجرت و مهاجرین آسیای مرکزی

طی سال های اخیر تقاضا برای کار در قزاقستان و روسیه بطور قابل توجهی از سوی کارگران مهاجر کشورهای آسیای مرکزی (قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان) صورت پذیرفته، جایی که رشد سریع جمعیت و رکود اقتصادی، بازار کار بومی را مشکل اشتغال مواجه کرده است. دولت های آسیای مرکزی زیر فشارهای اقتصادی یارانه های بخش های کشاورزی و صنعتی را قطع کرده و موفق به جذب سرمایه های قابل توجه خارجی برای نجات اقتصادهای خود نشده اند. در این وضعیت، صدها و هزارها کارگر شاغل در این کشورها شغل خودرا از دست داده و فقر و بیکاری به ویژه در مناطق پرجمعیت شهری و روستایی نمود بیشتری یافته است. به عنوان مثال اواخر دهه ،۱۹۹۰ حقوق متوسط معلمان در تاجیکستان ۱۵ دلار در ماه بود.این شرایط سبب شد بسیاری از کارگران بیکار به ویژه جوانان بار سفر بسته و برای یافتن فرصت های شغلی مناسب تر به سایر کشورها عزیمت نمودند. آنها در ابتدا در کشورهای میزبان در مشاغل خدماتی مشغول به کار شده و به دستمزد کمتر از ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار قناعت کردند. اما به تدریج این وضعیت تغییر کرد و مهاجران آسیای مرکزی توانستند در مشاغل سطح بالاتر از جمله در حوزه مسکن، معاملات زمین، خرده فروشی، کشاورزی و تجارت مواد غذایی ورود یایند. از اواسط دهه ،۱۹۹۰ میلیون ها نفر از کارگران از جمهوری های آسیای مرکزی در مهاجرت فصلی به کشورهای پر رونق در شمال روسیه و قزاقستان شرکت داشتند تا اینکه درآمد بالاتر ی پیدا کنند.

هرچند آمار دقیقی از تعداد مهاجران آسیای مرکزی در کشورهای مختلف وجود ندارد، اما متوسط این تعداد در منابع مختلف بین ۱۵ و ۳۰ درصد از جمعیت فعال در کشورهای مبدأ تخمین زده می شود که به صورت موقت و دائم به کشورهای دیگر به ویژه روسیه و قزاقستان عزیمت کرده اند. این ارقام برابر است با ۳۵۰ تا ۸۰۰ هزار مهاجر از قرقیزستان، ۷۰۰ هزار تا ۱.۲ میلیون مهاجر از تاجیکستان و ۷۰۰ تا دو میلیون مهاجر از ازبکستان. برای مثال، پایگاه اینترنتی روزنامه Gazeta.kz اخیرا در گزارشی تأکید کرده که در سال ۲۰۰۸ تعداد دو میلیون مهاجر در واحد های اقتصادی موقت یا دائم این کشور مشغول به کار بوده اند. صرفه نظر از تأثیرات مثبت کارگران مهاجر آسیای مرکزی برای اقتصاد کشورهای پذیرنده، این مهاجرین برای فضای اقتصادی و اجتماعی کشورهای خود نیز مفید به فایده بوده اند. براساس اطلاعات موجود تخمین زده می شود که این مهاجران سالانه بین یک تا سه میلیارد دلار به صورت نقد و غیرنقد از جمله برای کمک به خانواده های خود به کشورهای متبوع خود باز می گردانند. از سوی دیگر خروج این تعداد مهاجر مرهمی موقتی بر فشار سطح بیکاری در کشورهای آنها است و افزون بر این دولت نیازی به ایجاد ردیف های بودجه برای تامین خدمات اجتماعی و بهداشتی این تعداد از شهروندان خود ندارد. علاوه بر این نیروهای کار مهاجر بین کشورهای فرستنده (قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان) و کشور پذیرنده (روسیه و قزاقستان) وابستگی های اقتصادی ایجاد و آنها را به سرنوشت اقتصادی یکدیگر علاقه مند کرده است. با این وجود همان طور که کارشناسان بر تأثیرات منفی مهاجرت این کارگران بر روندهای اقتصادی و اجتماعی کشورهای مبدأ نیز تأکید دارند. فرار مغزها، جدایی و دوری از خانواده و نهادهای اجتماعی، تقویت اقتصاد سایه، شبکه های قاچاق انسان و افزایش وابستگی اقتصادی کشورهای مبدأ به نوسانات اقتصادی کشورهای پذیرنده از جمله مهم ترین تأثیرات این امر است.

● تأثیر بحران اقتصاد جهانی بر وضعیت مهاجرین

کاهش فعالیت اقتصادی و وضعیت بحرانی در اقتصاد جهانی تأثیرات منفی محسوسی بر تعادل بازار و روندهای اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی و روسیه داشته است. روزنامه نزاوی سی مایا کازی یتا ۱۰ اکتبر سال جاری میلادی طی گزارش اعلام کرد واحد پولی روسیه (روبل) ۱۶‎/۶ درصد از ارزش خود را از دست داده و چند طرح بزرگ عمرانی این کشور به تعویق افتاده است. به دلیل همین مشکلات اقتصادی، تقاضای کار در این کشور که از جمله مهم ترین کشورهای پذیرنده نیروی کار در منطقه است، رو به کاهش نهاده است، در قزاقستان نیز بسیاری از فعالیت های عمرانی و صنعتی نیز به صور موقت متوقف شده یا به تأخیر افتاده و به طور کلی رها شده که این امر نیز به نوبه خود تأثیر محسوسی بر وضعیت اشتغال در این کشور داشته است. به تبع این وضعیت صدها و هزاران کارگر مهاجر در این کشورها نیز شغل و فرصت درآمد خود را از دست داده اند. با التفات به اینکه این دسته از کارگران اغلب از مهارت های کاری و امکانات اجتماعی برای یافتن کار دیگر برخوردار نیستند، وضع آنها نسبت به شهروندان کشورهای پذیرنده به مراتب بدتر است که این وضعیت تبعات منفی بر خود آنها و خانواده های آنها در کشورهای مبدأ دارد. اول اینکه، خانواده های مهاجران در آسیای مرکزی که نیاز مبرمی به پول های حواله شده از سوی آنها دارند، دریافت های بسیار کمتری از این ناحیه خواهند داشت و در مواردی این دریافت ها کاملاً قطع شده و خواهد شد. در صورتی که این روند ادامه پیدا کند، بسیاری از خانواده های آنها شرایط سختی برای گذران زندگی به ویژه زمستان سخت در پیش خواهند داشت. دوم اینکه، انتظار می رود که به دلیل مشکلات اقتصادی به مراتب حادتر در کشورهای مبداء، تصمیم آنها به بازگشت با تنش های اجتماعی و اقتصادی بسیار از جمله برای در اختیار گرفتن فرصت های کاری محدود همراه باشد. سوم اینکه، بازگشت توده ای و ناگهانی کارگران مهاجر باعث افزایش فشار بر بهداشت ضعیف و رفاه اجتماعی در بسیاری از جوامع محلی خواهد شد. چهارم، کمبود فرصت های اقتصادی و بیکاری به ویژه جوانان را به سوی بازارهای سیاه از جمله قاچاق مواد مخدر، قاچاق انسان، باندهای تبهکاری یا گروه های سیاسی غیرقانونی سوق می دهد. آن دسته از مهاجرانی که تصمیم به ماندن در کشور پذیرنده بگیرند، نیز با شرایط حاد اقتصادی مواجه خواهند بود. تحت این شرایط تلاش آنها برای مقابله با مشکلات و پیدا کردن کار ممکن است اسباب چالش با مردم بومی کشورهای پذیرنده شود.

● جمع بندی

بحران اقتصادی جهانی و کاهش فعالیت های اقتصادی تأثیرات منفی خود را تقریباً بر همه کشورهای منطقه آسیای مرکزی و روسیه گذاشته است. این وضعیت به ویژه وضعیت مهاجرین در کشورهای پذیرنده از جمله روسیه و قزاقستان را نیز متأثر کرده و مشکلات عدیده ای را ایجاد کرده است. زیر این شرایط و برای برون رفت از مشکلات پیش رو هم کشور مبدأ و هم پذیرنده باید در یک روند تعاملی به حل این مشکلات اقدام نمایند. یکی از مهمترین راه کارهای حل این مشکل، آشنایی با نیازهای اشتغال و تسهیل مراحل اجرایی کار برای کارگران مهاجر و با ایجاد بانک اطلاعاتی جامع کار در کشورهای پذیرنده است. باید فرصت های بیشتری برای آموزش و بازآموزی کارگران مهاجر در هر دو کشور فرستنده و پذیرنده ایجاد شود که این امر به مردم جهت به دست آوردن مهارت های جدید و انعطاف پذیری در شرایط بحرانی کمک می کند.