تحول نقش کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی در مدیریت دانش

سازمان های زیادی, در جهان, نظام های مدیریت دانش را, در راستای حفظ ثبات و سودمندیشان انتخاب كرده و می پذیرند این نگرش در مشاغل رو به گسترش حاصل از فن آوری, از قبیل بیوتكنولوژی, علوم رایانه و ارتباطات راه دور و همچنین در حرفه هایی مثل وكالت, حسابداری و مشاوره مدیریتی ملموس است

سازمانهای زیادی، در جهان، نظامهای مدیریت دانش را، در راستای حفظ ثبات و سودمندیشان انتخاب كرده و می پذیرند. این نگرش در مشاغل رو به گسترش حاصل از فن‌ آوری، از قبیل بیوتكنولوژی، علوم رایانه و ارتباطات راه دور و همچنین در حرفه هایی مثل وكالت، حسابداری و مشاوره مدیریتی ملموس است. نسلی جدید از مدیران به نام «مدیر دانش» ظهور كرده اند تا این نظام نوین را در سازمانها نهادینه كنند. به دلیل تشابه کاری بسیار زیاد، اغلب متخصصان اطلاع- رسانی و كتابداران برای تصدی این سمت مطرح هستند.این مقاله، به بررسی انواع دانش و راه های انتقال و تبدیل آن می پردازد. در نهایت، اهمیت عنصر انسانی در نظامهای مدیریت دانش، با تاکید بر نقش كتابداران و متخصصان اطلاع رسانی ، تبیین می شود.از اواخر قرن بیستم یک نوع تغییر نگرش در رابطه با جایگزینی سرمایه های مادی با سرمایه های فکری دیده می شود. سرمایه فكری، به تدریج در سازمانها به عنوان سرمایه اصلی آن مطرح می شود. این نگرش در بیشتر سازمانهای تجاری كه بر تولید و حفظ سرمایع فكری تأكید دارند، نتیجه بخش بوده است. نظامی كه با این نگرش رفتار می نماید، «مدیریت دانش» خوانده می شود. در بیشتر سازمانها این نیاز به مدیریت دانش، احساس شده است. كارهای خوبی كه در نتیجه استفاده از نظام مدیریت دانش برای حفظ مزیت رقابتی در همه سازمانها، انجام شده است، نشان می دهد كه آن سازمان ها قادر به حفظ و تثبیت اثربخشی و سودمندی خود شده اند. دانش، كه یك عامل كلیدی در مزیت رقابتی است، آنقدر پویا و كم عمر شده است كه مدیریت مؤثر آن یك ضرورت لازم برای حفظ و ثبات شده است. مدیریت دانش، آنطور كه به نظر می رسد، نظامی است كه به سازمان كمك می كند تا مزیت رقابتی اش را در محیط تغییرات سریع اقتصادی حفظ كند. پیشرفتهای به دست آمده ازطریق مدیریت دانش، در سازمانهایی كه با بیوتكنولوژی، نرم افزارهای رایانه ای و ارتباطات راه دور و با دفاتر وكلا، حسابداران، مشاوران مدیریتی، سر و كار دارند، نشان می دهد که آن سازمان از چابكی و پویایی بالایی برخوردار است.كار متخصصان اطلاع رسانی و كتابداران در سازمانها، با آنچه كه برای مدیران دانش جدیداً مطرح است، تفاوت محسوسی دارد، ولی با این حال نزدیكترین حرفه به مدیریت دانش، حرفه کتابداری و اطلاع رسانی است. متخصصان اطلاع رسانی و كتابداران، به دلیل همین نزدیكی شغلی، برای تصدی سمت جدید مدیریت دانش مطرح شده اند. برای متخصصان اطلاع رسانی و كتابداران كه به طور سنتی با فعالیتهایی نظیرتولید، گردآوری، دریافت، تكثیر، ساختارسازی[۱]، ذخیره و بازیابی، و اشاعه اطلاعات، در ارتباطند، لازم است كه بدانند مدیریت دانش چیست و چگونه یك نظام مدیریت دانش را تعمیم دهند و آن را در سازمان به كار گیرند. این بستگی به این دارد كه آنها از پیشرفتهای مدیریت دانش آگاه باشند و اصول آنرا در جایی كه مناسب است یا خطر آن كمتر باشد، به كار گیرند، به علت اینکه نظام مدیریت دانش کم هزینه و پرسود است، بعضی سازمانها از آن به خوبی استقبال می کنند تا ازخدمات پرهزینه کم سود بپرهیزند(کیلینگ[۲] و هورنبی[۳]، ۱۹۹۹). در این مقاله، ‌هدف، معرفی جنبه های متمایز مدیریت دانش برای متخصصان اطلاع رسانی و كتابداران است.

تعاریف مدیریت دانش

تمایز «داده»، «اطلاعات» و «دانش» مشكل است. تنها از طریق مفاهیم بیرونی یا از دیدگاه كاربر می‌توان بین «داده»، «اطلاعات» و «دانش» تفاوت قائل شد. معمولاً داده به عنوان مواد خام، اطلاعات به عنوان مجموعه سامان یافته‌ای از داده و دانش به عنوان اطلاعات با مفهوم شناخته می‌شود(بات[۴]، ۱۳۸۲). فرهنگ قرن بیستم چمبرز[۵]، دانش را چنین تعریف می كند «عقیده تثبیت شده، آن چیزی كه شناخته شده است، اطلاعات، آموخته، علم، یادگیری، مهارت عملی، آگاهی، شناخت و غیره».دانش تركیب سازمان یافته‌ای است از «داده» كه از طریق قوانین، فرآیندها و عملكردها و تجربه حاصل آمده است.به عبارت دیگر «دانش» معنا یا مفهومی است كه از فكر پدید آمده ( به نقل از بات: ماراكاس[۶]، ۱۹۹۹) و بدون آن، «اطلاعات» یا «داده» تلقی می‌شود. تنها از طریق این مفهوم است كه «اطلاعات» حیات یافته و به «دانش» تبدیل می‌شود (بات، ۲۰۰۰). بنابراین تمایز بین «اطلاعات» و «دانش» به دیدگاه كاربر بستگی دارد. دانش یك مضمون وابسته است از آنرو كه «مفاهیم» در ارتباط با یك الگوی مشخص تفسیر می‌شود. ( به نقل ازبات: ماراكاس، ۱۹۹۹) و مدیریت یعنی «روش هدایت و استفاده از چیزی». اصطلاح مدیریت دانش یک اصطلاحکاملا بی ثبات است. درست مثل هم خانواده های آن مثل اطلاعات ، مدرک و سند ، راه های متعددی برای تفکر درباره آن وجود دارد( مک اینرنی[۷] و لوفور[۸]، ۲۰۰۰). تعریف مدیریت دانش طبق نظر یكی از متخصصین چنین است «مدیریت دانش، سازگاری برای حفظ و ثبات سازمانی را در مواجهه با تغییرات در حال رشد محیطی را فراهم می كند. ضرورتاً آن دسته از فرایندهای سازمانی را مد نظر دارد كه در جستجوی تركیب و تلفیق محتوای پردازش شده داده ها و اطلاعات حاصل از فناوریهای اطلاعاتی با خلاقیت و نوآوری عوامل انسانی است( مل هوترا[۹]، ۱۹۹۹) . تعریف دیگری هست كه «مدیریت دانش، عملاً، شامل شناسایی و بازنمایی سرمایه های فكری موجود در سازمان، تولید دانش جدید برای برتری رقابتی در درون سازمان، ایجاد امكان دسترسی به حجم وسیعی از اطلاعات سازمانی، اشتراك در بهترین كارها، و فناوری كه قادر به انجام همه موارد مذكور باشد، شامل گروه افزار و اینترانت ها( بارکلی[۱۰] و مورای[۱۱]، ۱۹۹۷) . بات مدیریت دانش را فرآیند ایجاد، تأیید، ارائه، توزیع و كاربرد دانش می داند(۱۳۸۲). مدیریت دانش این گونه نیز تعریف می شود «حرفه ای كه هدف آن مهار و به كارگیری دانش و اطلاعات و ایجاد دسترسی بی كم و كاست به آن برای همه كاركنان در یك سازمان، است با این هدف كه آنها كارشان را بهتر انجام دهند ( سوکومار[۱۲]، ۱۹۹۹) . از این تعریف چنین به نظر می رسد كه مدیریت دانش دارای دو بعد است، فیزیكی و غیر فیزیكی و دو حالت زنده و بی جان، یك متخصص اطلاع رسانی و یك كتابدار متخصص كه تاكنون خودش را بیشتر وابسته به فناوری اطلاعات و نتایج آن كرده است، باید فراتر از دیگر مردمان در حوزه های ناشناخته ای مثل خلاقیت، دانش، اندیشه و غیره در جهت ایجاد سود برای سازمان مادر خود، به مطالعه و جستجوی جنبه های ناشناخته طبیعت انسانی بپردازد. هدف این مقاله، تلاش برای تبیین این نوع جدید مدیر دانش است. او باید یك نقش پویشگرانه را بپذیرد و از یک نگرش دانش مدار نسبت به افراد در سازمانها، برخوردار باشد.

---