شنبه, ۱۵ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 4 May, 2024
عطار, شاعر شهیر و شهید
شیخ فرید الدین محمدبن ابراهیم، مشهور به عطار نیشابوری، در شمار نامدارترین و تأثیرگذارترین شعرا و عرفای بزرگ و ممتاز ادب پارسی است که آثار وی از دیر باز تاکنون همواره مورد رویکرد صاحبدلان و اصحاب خرد و اندیشه قرار داشته است.
عطار شاعری متفکر و دردمند است که دارای ذهنی نقاد و پرسشگر و جانی شیفته و ناآرام است. از این رو حیات او سرشار است از طلب و حرکت، از این رو همراهی با پیر فرزانهای چون او که به چندین و چند هنر آراسته است، گام نهادن در طریق سفری است سرشار از زیباترین جلوههای معنوی و عرفانی. چنانکه جناب استاد دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی عطار را شاعر سفرهای روحانی دانستهاند.
در خصوص زندگی و احوال عطار اطلاعات چندانی به آیندگان نرسیده است و آنچه که از او، از دروازههای زمان عبور کرده آمیزهای از واقعیت و افسانه است و به نظر میرسد دوستداران او گاه در ترسیم سیمای او به غلو متوسل شدهاند، بیآنکه عنایتی به این حقیقت داشته باشند که عطار آن قدر بزرگ است که به چنین ستایشها و مبالغهها بینیاز باشد.
" عطار، علوم زمان خود را فقه، حدیث، تفسیر، فنون ادبی، حکمت، کلام، طب و نجوم میدانست. و به اقتضای پیشه خود در گیاه شناسی بصیرت داشت و خواص داروها را میشناخت."
( جهان بینی عطار - ص ۲)
عطار، گاه در لابهلای آثار خویش، درباره زندگانی و احوال خود نیز سخن گفته است که به عنوان مثال میتوان به طبابت و میزان آگاهی او از علوم زمانهاش آگاهی یافت، چنانکه در " اسرارنامه" داستانی از طبابت خویش نقل میکند و یا در مقدمه "مصیبتنامه" پیشگفتاری در شرح
وظایفالاعضا دارد.
آنچه از چنین اشارتهایی استفاده میشود اینکه عطار در زمینه داروسازی و پزشکی بسیار مشهور بوده و مراجعات مردم برای معالجه، چنان فراوان بوده که خود در این باره گفته است:
به داروخانه پانصد شخص بودند
که در هر روز نبضم مینمودند
( اسرارنامه - ص ۱۷۰)
هر چند که برخی به کار بردن چنین رقمی را از سوی عطار اغراقآمیز دانستهاند، اما تردیدی وجود ندارد که عطار در زمانه خویش از عالمان تراز اول و مورد توجه و وثوق جامعه بوده است.
بیگمان عطار در زمره یکی از بزرگترین نوابغ بشریت قرار دارد که به جمیع علوم عصر خویش احاطه داشته و در این زمینه به صورت علمی و عملی فعالیتهای گسترده و مؤثری داشته است.
پیرامون آثار عطار تذکرهنویسان هر یک سخنی گفتهاند، چنانکه رضا قلیخان هدایت «۱۹۰» قاضی نورالله شوشتری «۱۱۴» و دولتشاه
«۴۰» کتاب به او نسبت دادهاند که استاد بدیعالزمان فروزانفر چنین اعداد و ارقامی را بیرون از تحقیق میدانند، هر چند که عطار بسیار پرکار بوده و خود نیز خود را " پرگوی" و"بسیارگوی" خوانده است.
( شرح احوال و نقد و تحلیل آثار عطار - ص ۷۴)
البته این نکته را نیز نباید از خاطر دور داشت که در نتیجه حمله ویرانگر و فاجعه آفرین مغولها به ایران - که بنا به قولی در این هجوم وحشیانه، عطار نیز به شهادت رسیده است- بسیاری از آثار مکتوب، از جمله آثار عطار نیز نابود و یا طی دوران دستخوش تاراج زمان شده است.
با این حال آنچه که از عطار برای آیندگان به یادگار مانده، بیانگر وسعت نظر، دانش کم نظیر و عمق اندیشهای است که به راستی شگفتانگیز و اثربخش بوده است.
اگر چه بیشتر عطار به عنوان شاعری عارف مسلک اشتهار یافته است. اما جایگاه و مرتبه این شخصیت بزرگ را تنها در این حد و حدود نباید محدود و منحصر دانست. زیرا عطار در تمامی علوم عصر خویش صاحبنظر بوده و به علاوه در زمینههای دیگر نیز اطلاعاتی را فراهم آورده که گاه چه بسا آنچه او گفته، یا به رشته تحریر درآورده یگانه منبع و ارزشمندترین سند پیرامون شخص، اشخاص، فرقهها و یا موضوعاتی است که به عصر او مربوط میباشد و یا اینکه به روزگار او نزدیک بوده و او به سبب مطالعه نسخههای نزدیکتر به زمان وقوع به آن وقوف داشته است و این نسخ بعدها از بین رفته است.
کتاب ارزنده " تذکره الاولیاء" یکی از آثار ارزنده عطار است که علاوه بر آنکه این اثر یک شاهکار ادبی در حوزه نثر پارسی است، در زمینه شرح حالنویسی و بیان دقایقی از اوضاع و احوال عرفای نامدار آن عصر مرجعی گرانبها و قابل استناد است.
علامه قزوینی " تذکره الاولیاء" را اثری دارای تأثیر بسیار قوی، بسیار عظیم و عدیم النظیر به لحاظ سادگی و شیرینی در بالاترین درجه بر شمرده است.
اثری که با ذکر قریب به یکصد تن از بزرگان، مشایخ و عرفای ایران و اسلام همراه است و با ذکر ابنمحمدجعفرالصادق(ع) آغاز و با ذکر امام محمدباقر(ع) به پایان میرسد.
( تذکره الاولیاء - ص ۱۴)
عطار، شاعری دین باور و پایبند به اخلاق است. او بسیاری از آثار و اشعار خود را با ذکر پروردگار یکتا آغاز کرده و به انجام میرساند. به علاوه بسیاری از اشعار او با الهام از آیات قرآن کریم سروده شده و یا از احادیث و روایات سرچشمه گرفته است.
بزرگترین و شاخصترین اثر ادبی عطار را " منطق الطیر" به شمار میآورند که اثری منظوم، رمزگونه و تمثیلی در ۴۶۰۰ بیت است و عطار آن را با توحید آغاز و در فنافیالله به پایان آورده است.
این اثر که به دیگر زبانهای جهان نیز برگردانده شده، اثری جذاب، عمیق و بسیار هوشمندانه است که به نحو اعجابانگیزی مخاطب را با خویش همسفر میسازد و به لحاظ بهرهگیری از سمبولیسم و نگاه ژرف شاعر، از دیر هنگام مورد تحسین و تمجید سخنوران و عطار پژوهان قرار داشته است.
پروفسور هلموت ریتر پژوهشگر و از عطار پژوهان نامدار غربی که به شدت علاقهمند به عطار بوده و به این سبب کتاب " دریای جان " را در شرح اندیشههای بلند این شاعر عارف به رشته نگارش در آورده است، یکی از ویژگیهای عطار را در آزاداندیشی او برمیشمارد و با اشاره به مطالعات خویش در آثار دیگر شاعران هم عصر عطار، نگاه تند و آتشین و ستم ستیز عطار را میستاید.
به این اعتبار میتوان گفت که علاوه بر همه محسنات، عطار شاعری حقجو، حقگو، منتقد و معترض نیز بوده است که با ارباب ثروت و قدرت سر سازش نداشته و در داستانهای اجتماعی خویش که گاه به عرصه طنز تلخ و گزنده نزدیک میشده، بر آنان میشوریده است. هر چند که زمانهای که عطار در آن میزیسته سعه صدر و ظرفیت درک اندیشهها و پرسشهای ذهن سوز و
توانفرسای او را نداشته و لذا عطار با کمال فراست و زیرکی برای بیان اعتراضها و یا سئوالهای فلسفی خویش به مجانین متوسل و حرفهای بزرگ خویش را از زبان دیوانگان بیان نموده، زیرا در شرع و عرف دیوانه را حرجی نباشد. در واقع میتوان گفت که عطار با بیان حقایق تلخ و دشوار زمانه خویش از زبان مجانین، کوشیده است تا به رسالت و تکلیف در برابر خدا و اجتماع عمل نموده و علاوه بر روشنفکری در جامعه، تصویر روشنی از روزگار خویش برای عصرها و نسلهای بعد به جا بگذارد.
برخلاف تلاشهای عدهای که کوشیدهاند تا عطار را به تصوف، گوشهگیری و رهبانیت بچسبانند و او را شاعری خلوت گزین و مردم گریز معرفی کنند، آنچه از آثار این شاعر آرمانگرا و ارزشمدار استفاده میشود، آنکه او سخن سرایی دانشمند، سخنوری معتقد و متعهد و دوستدار راستین انسانیت و عدالت است. به عبارت دیگر عطار را نمیتوان به عنوان شاعری برج عاجنشین محسوب کرد که با دردها و مشکلات آدمی بیگانه است.
عطار سعادت و رستگاری فرد را از جامعه جدا نمیداند و ستایشگر وحدت و یکپارچگی است آنچنان که ازسیمرغ " سیمرغ" میآفریند.
بسیار جای تعجب است که از میان این همه حکایات و اشارات نمادین جنبه اجتماعی و انتقادی موجود در آثار عطار مغفول مانده وعدهای با تاکیدهای مکرر بر این نکته که آثار عطار آثاری صرفا و عمدتا عرفانی و قابل فهم خواص است، تلاش دارند تا از راهیابی آثار و اندیشههای این شاعر درد آشنا و مردم نواز به میان تودههای جامعه خودداری کنند.عطار شاعری است که میبایست بازشناخته شود و پردههایی را که قرون و اعصار بین او و ما آویخته باید کنار زد تا چهره حقیقی و صمیمی او را بیهیچ نقاب و القایی به تماشا نشست.
کامران شرفشاهی
اهم منابع:
- ریتر، هلموت / دریای جان- ترجمه: دکتر عباس زریاب خویی و دکتر مهرآفاق بایبردی- تهران: انتشارات بینالمللی الهدی - چاپ اول ۱۳۷۴
- پورنامداریان، تقی / دیدار با سیمرغ- تهران : پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی - چاپ اول ۱۳۷۴
- شجیعی، پوران / جهان بینی عطار/ تهران: نشر ویرایش - چاپ اول ۱۳۷۳
- فروزانفر، بدیع الزمان/ شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فرید الدین محمد عطار نیشابوری- تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی - چاپ دوم ۱۳۷۴
- قاضی شکیب، نعمت الله / به سوی سیمرغ - تهران: نشر سکه - چاپ ششم ۱۳۷۱
- عطار، محمدبن ابراهیم / تذکره الاولیاء - تصحیح: رینولد نیکلسون- تهران: نشر اساطیر- چاپ اول۱۳۷۹
- عطار، محمدبن ابراهیم/ منطق الطیر- با مقدمه دکتر نصرالله پورجوادی - تهران: مرکز نشر دانشگاهی - چاپ اول
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
حماس دولت سیستان و بلوچستان انتخابات مجلس شورای اسلامی عراق چین دولت سیزدهم حسن روحانی روز معلم رهبر انقلاب معلمان
سیل هواشناسی ایران تهران آتش سوزی باران هلال احمر اصفهان سازمان هواشناسی شهرداری تهران معلم پلیس
قیمت خودرو خودرو ترکیه تورم مسکن قیمت طلا قیمت دلار بازار خودرو سهام عدالت دلار حقوق بازنشستگان ایران خودرو
مهران غفوریان تلویزیون ساواک سریال صداوسیما موسیقی مسعود اسکویی رضا عطاران تئاتر
موبایل
اسرائیل رژیم صهیونیستی غزه فلسطین جنگ غزه آمریکا روسیه اوکراین انگلیس نوار غزه ایالات متحده آمریکا یمن
فوتبال پرسپولیس استقلال لیگ برتر سپاهان باشگاه پرسپولیس علی خطیر باشگاه استقلال بازی تراکتور لیگ قهرمانان اروپا رئال مادرید
اپل هوش مصنوعی ناسا گوگل صاعقه تماس تصویری تلفن همراه مدیران خودرو
کبد چرب فشار خون طول عمر