بشر و مفهوم خدا

یکی از مهمترین مسائلی که بشر از حضرت آدم تاکنون دست به گریبان آن است، مفاهیم پرستش ، خدا، عبودیت و دین است. این گرایش عظیم آن چنان در این موجود دو‌پا ریشه دوانده است که در کنار …

یکی از مهمترین مسائلی که بشر از حضرت آدم تاکنون دست به گریبان آن است، مفاهیم پرستش ، خدا، عبودیت و دین است. این گرایش عظیم آن چنان در این موجود دو‌پا ریشه دوانده است که در کنار نیاز های اساسی مانند نیاز به آب ، خوراک ، پوشاک و ... نیاز به پرستش همواره با او بوده است. دیوید بارت ویراستار "دانشنامه جهانی مسیحیت" اشاره می کند اکنون در مجموع ۱۷ دین بزرگ در جهان وجود دارد که با احتساب گرایش های آنها تقریبا ۲۷۰ فرقه دینی معروف در جهان هستند. لااقل ۱۵ عدد از این ادیان کتاب و یا سنت محفوظ دارند و مدعی سعادت بشر هستند. یهودی ها با تاریخی بسیار قدیمی در کتب خود تاریخ خلق هستی و ستاره ها و جهان ها را بیان می کنند. همچنین ۵۰۰ بیان دیگر در آفرینش الهی وجود دارد. شاید بتوان گفت هزاران عقیده و الهیات در اقصا نقاط جهان وجود دارد که هر یک بیان خاص خود را در این زمینه دارند.

پل تیلیچ (‏Paul Tillich‏) می گوید: احساس نیاز به دین ریشه در گرایش جاودانگی دارد. گرایش به جاودانگی آن طور که تیلیچ می گوید گرایش مطلق و صرف است. احساسی ماوراء طبیعی و مقدس که با هر تجربه واقعی دیگری متفاوت است و قابل قیاس با هیچ چیز دیگری نیست به نحوی که در مقام قیاس تمام مقولات دیگر را از ارزش تهی کرده و ارزش مطلق را به دین می دهد. ‏

اولین گام در قبول مفهومی به عنوان خدا پذیرش اولیه(‏Assent‏) آن است. پذیرش اولیه کلی ترین گرایش مثبت نسبت به تصوری خاص است. این مفهوم اولین حسی است که در انسان مبتنی بر قبول وجود یک مفهوم شکل می گیرد. وجود موجودی برتر و متعالی که علت تمام پدیده های هستی است و از هر خطا و نقصی مبرا است. اما اینکه این سئوال به‌صورت فطری در انسان پدید می آید و یا بسته به عوامل دیگر، سئوالی است که متفکران را به خود واداشته است. عده ای معتقدند که مسائل فطری می‌بایست در تمام افراد تسری بیابد و حال آنکه ما در جهان عده زیادی را بی دین، دین گریز و یا ضد دین می بینیم دلیل بر آن است که این گرایش فطری نبوده و ریشه در زندگی انسان ها دارد. آنها معتقدند سختی های زندگی در این جهان انسان ها را واداشته تا به افسانه ای غیر واقعی معتقد شوند. هنگامی که انسان ها در سختی ها و مصائب روزمره دست خود را از تغییر آنها کوتاه می بینند، منحرف شده و معتقد به یک موجود خیالی می شوند که بی نیاز است و تمام امور در ید قدرت بی انتهای او است، آنها منشا نیاز به دین و خدا را در ضعف انسان می دانند. ‏

اما مسلمانان معتقدند این نیروی جاذبه عظیم در وجود انسان ها فطری است و با تولد هر نوزادی کشش و جذبه الهی در وجود او نهاده شده است. همچنین نمونه هایی که حاکی از وجود افراد ضد دین است نیز این حکم کلی را زیر سئوال نمی برد. چرا که مسائل فطری لزوما در تمام انسان‌ها روشن و پویا عمل نمی کند. چه بسا فطرت هایی که به دلایل مختلف زیر خاکستر پنهان شده باشند. اما علت وجود این افراد خصوصا در جهان امروز را شاید بتوان از نظر تاریخی جستجو کرد.

قرون وسطا در اروپا یکی از بدترین دوران برای مفهوم خدا و دین بین مردم است. روابط ناصحیح کلیسا با مردم و حکومت و تحریف هایی که در دین مسیحیت در آن زمان رخ داد، مقاومت های کلیسا با علم و مسائل علمی و انحصاری سازی زندگی در آیین خودساخته مسیحیت مردم اروپا را به شدت از مفاهیم پرستش و دین دور ساخت. گسستی که میان مسیحیت و مردم به‌وجود آمد آن چنان زیاد بود که عرصه دین و خدا تقریبا از زندگی روزمره مردم کنار رفته و به انجام

فریضه‌های دینی آن هم اگر مخالف مصالح مادی نباشد تبدیل شد. در این دوران بود که گالیله و کپرنیک و بعد ها دکارت و نیوتون قهرمانان این جدال بودند و عرصه های تجربی و علمی را پیروز بلامنازع این معرکه خواندند.‏

اکثر متفکران معتقدند که این دوران نقطه تاریکی بر دامن تاریخ پرستش و احساسات دینی انسان ها است. اما این اثر از آن زمان تاکنون ادامه یافته و اروپا و مسیحیتی که اکنون می بینیم، زخم های آن دوره را با خود حمل می کند.

فرقه‌های ضد دین و یا بی دین اگر در تاریخ بشر وجود داشته اند اما امروزه با قدرت بسیار زیاد در حال تبلیغات و زورآزمایی با مفاهیم فطری انسان ها هستند.

علی نیکبخت