هیچ کس کتاب را چون او نمی فهمید

در بین ناشران بخش خصوصی او نخستین ناشری بود که ویراستاری را به طور جدی وارد کتاب کرد ممکن است کسانی به ویرایش او مخصوصاً ویرایش صوری و رسم الخطی که انتخاب کرده بود ایراد داشته باشند اما این بحث دیگری است

علیرضا حیدری خواجه پور بنیانگذار انتشارات خوارزمی مردی بود که اگر روزی تاریخ نشر ایران نوشته شود، فصل بزرگی به او اختصاص خواهد یافت. پیش از او چاپ کتاب در ایران در این سطح از سلیقه و محتوا نبود. درست است که بعدها کسانی از جمله زهرایی در انتشارات کارنامه روی دست او بلند شدند، اما پیش از او کتاب هیچ گاه تا این حد خوش ریخت درنمی آمد و در محتوا پس از انتشارات فرانکلین که جای دیگری در تاریخ نشر ایران دارد، هیچ ناشری به پای او نمی رسید.

در بین ناشران بخش خصوصی او نخستین ناشری بود که ویراستاری را به طور جدی وارد کتاب کرد. ممکن است کسانی به ویرایش او مخصوصاً ویرایش صوری و رسم الخطی که انتخاب کرده بود ایراد داشته باشند اما این بحث دیگری است.

در انتخاب کتاب چندان دقیق و فرهیخته عمل می کرد که هر کتابی را که انتشارات خوارزمی چاپ و منتشر می کرد، می شد چشم بسته خرید. وقتی کتاب چاپ خوارزمی را به دست می گرفتید احساس می کردید هیچ کس کتاب را به قدر او نمی فهمد. فروشگاه بزرگی که او برای کتاب تاسیس کرد نیز در زمان خود یگانه بود. کتابفروشی خوارزمی در سال های اولیه دهه پنجاه شمسی دایر شد، (اگرچه انتشارات خوارزمی در سال ۱۳۴۷ تاسیس شده بود) و از اولین کتابفروشی هایی بود که عابران اهل کتاب با یک نگاه به ویترین آن می دانستند کدام کتاب ها تازه منتشر شده است.

چند بار نیز شاهد دکورهای بی نظیری بود که هر کتابخوانی را به یاد کتابفروشی های اروپا می انداخت. زمانی که کتاب مقالات شمس منتشر شد، برای اولین بار تمام ویترین کتابفروشی یکسره به این کار اختصاص یافت با تغییر دکوری که تنها به مدد متقال درست شده بود. آن زمان ها من از آدینه به دنیای سخن نقل مکان کرده بودم و یک روز که او را دیدم و از ابتکارش درباره دکوراسیون کتابفروشی گفتم گفت من انتظار داشتم شما چیزی در این باب می نوشتید. کتاب دیگری که به هنگام انتشار چنین اهمیتی یافت «جزیره سرگردانی» سیمین دانشور بود که می گفتند در ۸۸ هزار نسخه منتشر شده است. این در شناسنامه کتاب نیامده بود، اما تیراژی بود که هیچ رمانی در ایران در چاپ اول به پای آن نرسیده است. حیدری نه تنها در قد و قواره بلکه در کارش یک سر و گردن از دیگر ناشران و همتایان خود بلندتر بود.

پاره یی از بهترین کتاب های بازار نشر ایران را او منتشر کرده است. ضدخاطرات آندره مالرو، پیرمرد و دریای همینگوی و مقالات شمس از جمله این کتاب ها به شمار می روند. عیب او این بود که همواره در کار نشر کتاب تاخیر داشت. بسیاری از نویسندگان و مترجمان از او شکوه داشتند که کارشان را سال های دراز نگه داشته و به چاپ نسپرده است. یک دوره نیز تجربه سردبیری داشت. خود او بارها از سردبیری مجله سخن که به همت دکتر خانلری منتشر می شد با من سخن گفته بود.

رضا سیدحسینی نیز که خود چندین دوره سردبیری سخن را به عهده داشت، یک بار به من گفت زمانی که به پاریس رفته بود، در غیبت او حیدری سردبیری سخن را به عهده گرفت و دوره سردبیری حیدری از بهترین دوره های مجله سخن است.

یک کار مهم دیگر علیرضا حیدری راه انداختن انتشارات دانشگاه صنعتی شریف بود. زمانی که سیدحسین نصر ریاست این دانشگاه را به عهده داشت از او دعوت کرد تا انتشارات دانشگاه را راه بیندازد و او به خوبی از عهده این کار برآمد. او بی تردید از نام های ماندگار نشر ایران است.

سیروس علی نژاد