پیوند منطقی سفارشی سازی و سینما

نگاهی به برلین منهای هفت

«برلین منهای هفت» در کنار تمام نقاط قوت و ضعفش به نظر یک قدم به جلو در تولید آثار حمایت شده و هدفدار دولتی است. «برلین منهای هفت» در کنار تمام کاستی‌هایی که با عینک انتقادی می‌توان از آن سراغ گرفت به دلیل در نظر گرفتن چند تمهید ساده توانسته فیلم آبرومندی از آب درآید و استاندارد ساخت فیلمهای ایرانی در لوکیشن خارج از ایران را یک پله بالا ببرد.یکی از نقاط ضعف همیشگی فیلم‌هایی که به سفارش مدیران ایرانی و با ترکیب عوامل ایرانی و غیر ایرانی تولید می‌‌شده‌اند همیشه عدم دستیابی کارگردان و فیلمنامه‌نویس به موقعیت ایجاد کشش برای مخاطب با هدف همراهی با شخصیت‌های داستان بوده است.

به بیان بهتر این نوع از فیلم به دلیل شعاری بودن و در عین حال خشک و بی روح از آب در آمدن برای مخاطب ایرانی چندان همراهی برانگیز نبوده اند.طرح داستانی غریبه با ذائقه مخاطب ایرانی که در این فیلمها روایت می‌شدند و البته سطح کیفی پایین کار بازیگران خارجی زبانی که در کنار ستاره احتمالی ایرانی فیلم دراین فیلم‌ها ایفای نقش می‌‌کرده اند توان همراه سازی مخاطب را نداشتند.ریشه این نقیصه شاید در تفاوت زبانی میان مخاطب داخلی و بازیگران خارجی و مشکل بودن کارگردانی کردن گروهی از بازیگران غیر هم زبان از سوی کارگردانی ایرانی قابل ردیابی باشد. این نقایص یکباره به نوعی دوپارگی در فهم مخاطب از فیلم ایجاد می‌کند.«برلین منهای هفت» با شناخت درست از نوع سلیقه مخاطب ایرانی با کنار هم قرار دادن ترکیبی قابل قبول و همگن از بازیگران ایرانی و عراقی (عرب زبان) که مشخصا بازی قابل دفاعی را هم از خودشان به نمایش می‌گذارند در کنارتنها یک شخصیت غیر آسیایی (دکتر آلمانی فیلم) در نقش دکتر داستان توانسته از دوپارگی لحن چه در حیطه بازی و بیان دیالوگ‌ها فاصله بگیرد.کارگردان و فیلمنامه نویس «برلین منهای هفت» با تکیه بر داستانی آشنا برای مخاطب ایرانی که ریشه در فضای فرهنگی نه چندان غریبه برای ایرانیها رخ می‌‌دهد و با کمک گرفتن از دغدغه‌هایی از جنس دغدغه‌های مخاطب ایرانی فضایی را در فیلم ترسیم کرده تا مخاطب خارج شدن لوکیشن وقوع فیلم از ایران را به مثابه دستاویزی برای دوری جستن از فیلم در اختیار نداشته باشد.

کافی است تجربه‌های پیشین فیلمسازان موفقی که تصمیم به ساخت فیلم در فضای خارج ایران را در پیش گرفته اند در نظر داشته باشید تا موضوع مدنظر این قلم را دریابید. تجربه‌هایی که به شدت نخراشیده و ناموفق که محمد حسین لطیفی یا حسن فتحی و یا حتی محمدمهدی عسگرپور داشتند از این جمله اند.در این میان تنها شاید کمال تبریزی بود که توانست با ساخت «خیابان‌های آرام» در کشور ارمنستان به خوبی از پس استفاده از لوکیشن خارج ایران به خوبی بر آید و یا تا حدودی رضا درمیشیان با ساخت «بغض» در کشور ترکیه.اما نکته اینجاست که این دو تجربه موفقی که از آنها سخن به میان آمد تنها موقعیت جغرافیایی داستانشان را تغییر داده بودند ولی جنس داستانی که روایت می‌کردند و بازیگرانی که در قالب شخصیت‌های فیلم ایفای نقش می‌‌کردند عین به عین همسو با سلیقه و دغدغه‌های مخاطب ایرانی بودند و تغییر موقعیت جغرافیایی تنها به دلایل دراماتیک و امکان اجرای برخی موقعیت‌های داستانی دنبال شده بود ورنه این دو فیلم (خیابان‌های آرام بیشتر و بغض کمتر)مشخصا فیلم‌هایی به شدت ایرانی با مخاطبان ایرانی و برای نمایش در داخل بودند.«برلین منهای هفت» اما نه از جنس «خیابان‌های آرام» یا «بغض» است و نه از جنس آثاری که لطیفی و فتحی و عسگرپور ساخته اند .این فیلم به وضوح گویای شناخت کارگردان و فیلمنامه نویسش از نقاط ضعف آثاری ایرانی تولید شده در خارج ایران است و گویای این مهم که سعی کرده تمام نقیصه‌های احتمالی این آثار را کنار بگذارد. «برلین منهای هفت» دو مشخصه مهم دارد یکی کارگردانی به وضوح استاندارد و بین المللی چه از حیث قاب بندی تصاویر و اجرای سکانس‌ها و چه از حیث نورپردازی و ... ودیگری ایده بسیار جذاب مهاجرت یک خانواده عراقی و پناهنده شدنشان در کشور آلمان در روزهای پایانی حکومت صدام حسین و حمله نیروهای بین‌المللی به عراق برای برچیدن حکومت صدام.

انتخاب درست سه بازیگر ایفا کننده نقش اعضای خانواده عراقی یعنی پدر و دختر و پسرک فیلم و اجرای درست این بازیگران توانسته همراهی مخاطب با آنها را برانگیزاند. این مساله البته بی ارتباط نیست با ایده داستانی فیلم برای ایجاد تعلیق در بیان سرنوشتی که این خانواده عراقی از سرگذرانده‌اند به خصوص داستان زندگی دخترک فیلم و ... اما نقطه ضعف فیلم طبق سیاق غالب فیلمنامه‌های ایرانی بر محور داستانک‌ها و رخدادهای فرعی می‌‌گردد که بناست باعث بروز زوایای تازه داستان اصلی فیلم شوند و یا به ریتم روایت وهمراهی طلبیدن از مخاطب کمک کنند است.

در مجموع اما به نظر می‌‌رسد «برلین منهای هفت» یک اثر حمایت شده‌ای است که استاندارد آثار سفارشی و حمایت شده را چند پله بالا برده است.برلین منهای هفت به وضوح توانسته پیام مورد نظرش را تا حدود زیادی دراماتیزه کند هر چند راه زیادی تا تبدیل شدن به یک اثر ماندگار دارد.برلین منهای هفت این نکته را به وضوح به مدیران سینمای ایران گوش زد می‌کند که ساخت آثار هدفدار و حمایت شده و سفارشی منافاتی با استفاده از قواعد اصولی سینما، کارگردانی درست و تلاش برای نوشتن فیلمنامه‌های استاندارد و داستان گو ندارد.

نویسنده : محمدرضا مقدسیان