ارتباط موثر و دینداری

انسان موفق, انسانی است که بتواند با خود, دیگران و حتی پدیده های طبیعی ارتباطی موثر و مفید داشته باشد

انسان موفق، انسانی است که بتواند با خود، دیگران و حتی پدیده‌های طبیعی ارتباطی موثر و مفید داشته باشد؛ ارتباط با خود (یعنی تضمین و تأمین بهداشت جسمی و روانی)، ارتباط با خدا (یعنی انجام واجبات و ترک محرمات)، ارتباط با والدین (احترام و تواضع در برابر پدر و مادر و اولیای خدا)، ارتباط با همسر (همدلی و همسویی در چارچوب معیارهای دینی و اخلاقی)، ارتباط با فرزندان (در جهت تربیت و تزکیه و شادابی آنان)، ارتباط با خویشان (به عنوان صله رحم و عبادت)، ارتباط با دوستان (در جهت تأمین نیازهای معنوی، معرفتی و عاطفی)، ارتباط با شهروندان (رعایت حقوق شهروندی و زیر پا نگذاشتن حق‌الناس)، ارتباط با هم نوعان (به عنوان بنی آدم اعضای یک دیگرند)، ارتباط با طبیعت (تضمین بهداشت و زیبایی دریاها، جنگل‌ها و...). با مقدمه مختصر مذکور، اگر بگوییم قرآن یک کتاب ارتباطات است، سخنی به گزاف نگفته ایم. همه پیام‌های آسمانی و آموزه‌های معصومین (علیهم‌السلام)، برای طراحی و تنظیم ارتباطات مقرر شده‌اند. بنابراین ارتباط موثر (که در این جا منظور ارتباط و تعامل سالم با اطرافیان می‌باشد) بدون تأکید بر آیین نامه ارتباطات (قرآن و سنت) محقق نخواهد شد.مبانی ارتباطات با رویکرد دینی، بر هفت محور اصلی استوار است:

۱- معرفت

شناخت وظایف و تکالیف دینی در تعامل و معاشرت با دیگران اولین پیش نیاز ارتباط موثر است. بر این اساس، ارتباط با اطرافیان به عنوان عبادت و جلب رضایت خداوند انجام می‌گیرد.ارتباط مبتنی بر تکلیف، در پی تأمین منافع خود نیست. احترام و محبت به دیگران را با نیت و جهت عبادت پیشه خود می‌سازد.بسیاری از اختلافات و تنش‌های خانوادگی و اجتماعی و نیز یکی از علل مهم کاهش روابط بین دوستان، خویشان و همسایگان ریشه در توقع تلافی دارد؛ من سلام می‌دهم انتظار جواب دارم. هدیه می‌دهم تا هدیه بگیرم. درست مثل فرهنگی که در بازار تجارت و کسب و کار حاکم است؛ پولی می‌دهم تا کالایی بگیرم.در حالی که در فرهنگ ارتباطات دینی، کمک و یاری و محبت و ارتباط با دیگران به عنوان یک وظیفه دینی تلقی شده و مثل نماز و روزه و خمس، توقعی در کار نیست. نادیده گرفتن اصل معرفت در ارتباط، موجب رشد خرافات و فروغلتیدن در اختلافات فرقه‌ای و قبیله‌ای خواهد شد.

۲- مقاومت

براساس آیه کریمه « وَتَعَاوَنُواْ عَلَی الْبرِّ وَالتَّقْوَی»(مائده/۲) همه مسلمانان در برابر یکدیگر مسئولند، تا در خوبی‌ها و نیکی‌ها یار و یاور هم باشند.از تشویق زبانی و کلامی گرفته تا مساعدت‌های مالی و رفاهی و نیز همکاری و همیاری در رفع مشکلات و کاستی‌های نرم‌افزاری و سخت افزاری معاشران.همکاری و تعاون موجب سلامت و آرامش و نشاط فردی و اجتماعی شده و دوستی، صمیمیت و انسجام و وحدت اقشار مختلف جامعه خواهد شد. در این صورت، جامعه دینداری، الگوی بسیار زیبایی خواهد شد برای تمامی جوامع بشری.

۳- مشورت

حضرت علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: مشورت موجب سهیم شدن در خرد خردمندان و مانع هلاکت و پشیمانی خواهد شد.در روایات اسلامی، از مشاوره به عنوان بزرگ ترین یار و عزیزترین دوست نام برده شده است.خداوند، پیامبر گرامی اسلام را امر به مشورت با مردم به ویژه نخبگان می‌فرماید.بدون مشاور زندگی کردن، یعنی بدون بهره گیری از متخصصان و کارشناسان زندگی کردن. در بسیاری موارد مشاور نقش داور و راهنما را به عهده داشته و مانع افسردگی، بلاتکلیفی، اضطراب و بداخلاقی‌های رایج خواهد شد.حضور فعال هر مشاور در هر خانواده‌ای مسیر و مقصد را روشن تر و ناسازگاری‌ها و تنش‌ها را به شدت کاهش خواهد داد. ای‌کاش به جای درد و دل کردن با این و آن و در میان گذاشتن راز زندگی با اطرافیان با حضور مشاوری متعهد و دلسوز و آگاه، در پی ساماندهی نظام ارتباطی خود با دیگران بودیم.

۴- معاشرت

بر اساس روایات اسلامی، آثار و برکات اخلاقی و عرفانی و اجتماعی معاشرت و صله رحم به‌قدری گسترده و عمیق است که پرداختن به آن‌ها خود کتابی مفصل و مستقل خواهد شد و در این مجال نمی گنجد. امّا به قدر مقدور همین بس که امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: افرادی که صله رحم نمی کنند از تقوی بهره‌ای ندارند، زیرا خداوند دانا در کلام خود صله رحم و تقوی را در کنار یکدیگر آورده است. (تفسیر برهان ۱/۳۳۹) .اهل دل و دانش را همین یک حدیث کفایت می‌کند تا اذعان کنیم که ارتباطات اگر بر اساس جلب رضایت خدا باشد. موجب تقویت بنیان دینی جامعه و حاکمیت اخلاق و رفتار انسانی و الهی در بین مردم خواهد شد. خداوند متعال در حدیث قدسی فرمود: من رحمان، رحم و خویشاوندان را از اسم خود مشتق نموده ام لذا هر کس با خویشاوندان صله رحم و پیوند بر قرار کند، با او می‌پیوندم و هر کس با آنان قطع رابطه نماید، من نیز رابطه خود را با او قطع می‌کنم (بحار ج ۱۳- ص ۳۳۴). همان طور که ملاحظه می‌شود ارتباط موثر و دینداری، پیوندی محکم و مسلّم با یکدیگر دارند. به عبارتی دیگر ارتباط یا همان صله رحم بدون توجه و تکیه بر آموزه‌های دینی، ارتباطی ناپایدار خواهد شد.

۵- محبت

گوهر و جوهر، قواعد و معیارهای ارتباط موثر، عشق و دوستی و محبت می‌باشد. اجرای قانون بدون عشق و محبت محال است.مدیریت و معاشرت و مشورت و معاونت بدون محبت، واژه هایی خشک و بی‌روح خواهند بود. رابطه والدین با فرزندان و بالعکس، رابطه کارگزاران، با دولت و ملت و امت و امام بامحبت و دوستی پایدار و ماندگار و موثر خواهد بود.در آیه ۹۶ سوره مریم چنین آمده است: «ای کسانی که ایمان آورده، عمل صالح انجام می‌دهند عشق و محبت بین آنان موج می‌زند.»

۶- صداقت

اعتماد و اطمینان قلبی اعضای تشکیل دهنده نهادهای اجتماعی، از خانه و مدرسه گرفته تا دانشگاه بوده و فرصت ارتباط مستمر و موثر را فراهم خواهد ساخت.صداقت ضد ریا و دروغ و دو رنگی و فریب است و این‌ها موانع عمده ارتباط موثر و نهادینه سازی اخلاق و رفتار اسلامی و انسانی.بدون صداقت، همه روابط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در جامعه رنگ و بویی مادی و غیرانسانی به خود خواهند گرفت.

۷- طراوت

شادابی، نشاط و طراوت، چه در ظاهر و پوشش، چه در کلام و پیام‌رسانی از اصلی ترین پیش‌نیازهای ارتباط موثر می‌باشد.انسان مومن در ارتباط با دیگران نباید نسبت به سر و وضع ظاهر خود و نیز زیبایی و معطر و مرتب بودن خود بی‌توجه باشد.

احمد رزاقی