استرس دیابت را شعله ور می کند

عوارض استرس در بیماران دیابتی و راه های مقابله با آن

نقش استرس در پیدایش بیماری قند در افراد مستعد، غیرقابل انکار است. یکی از حیوانات آزمایشگاهی که سال‌هاست در خدمت علم پزشکی (مثلا دیابتولوژی) است، نوعی موش است موسوم به هامستر چینی. این حیوان دارای دو ویژگی جالب رفتاری است. اولا، انزواطلب است و علاقه‌ای به زندگی اجتماعی ندارد، ثانیا موش نر، تمایلی به جفت‌گیری ندارد. وقتی تعدادی هامستر چینی نر و ماده را در یک قفس قرار می‌دهند، حیوان نر دستخوش اضطراب (استرس) می‌شود و در ادرارش قند ظاهر می‌شود و وقتی آنها را از هم جدا می‌کنید، گلیکوزوری (قند در ادرار) از بین می‌رود. موش ماده، برعکس از میل جنسی نیرومندی برخوردار است و زندگی اجتماعی را دوست دارد. فضای کوچک قفس، باعث می‌شود که حیوان ماده مرتبا حیوان نر را تعقیب کند و چون غالبا موفق نمی‌شود حیوان نر را به چنگ آورد، گهگاه حیوان نر را گاز می‌گیرد و هر بار که این اتفاق می‌افتد در ادرار حیوان نر، قند ظاهر می‌شود...

● ۴ مرحله دیابت

وقتی یک بیمار دیابتیک برای اولین بار متوجه می‌شود که دیابت دارد، متناسب با نوع شخصیت او، چهار مرحله‌ زیر را طی می‌کند:

▪ مرحله اول، انکار و ناباروری: در وهله اول، باور نمی‌کند که دیابت پیدا کرده است و سعی می‌کند گناه را بر گردن اشتباه آزمایشگاه و یا پزشک بیندازد و غالبا چند آزمایشگاه را عوض می‌کند. شنیدن نام دیابت، خود برای او، یک استرس شدید است.

▪ مرحله دوم، خشم: خشم و غضب، یک واکنش تخریب‌کننده و فلج‌کننده است، هم برای خود بیمار و هم اطرافیان و اعضای خانواده. جوانان دیابتیک، معمولا به مادر خانواده و سالمندان دیابتیک، به فرزندان خود، شورش می‌کنند (به اصطلاح گیر می‌دهند) و دق‌دلی خود را روی آنها خالی می‌کنند. مضافا اینکه، خشم، خود، قندخون را بالا می‌برد.

▪ مرحله سوم، افسردگی: دیابتیک‌ها، حداقل، دو برابر سایرین به افسردگی مبتلا می‌شوند. هر چه مدت افسردگی طولانی‌تر باشد، کنترل قند را سخت‌تر می‌کند. این مساله در کسانی که قبلا سابقه افسردگی داشته‌اند، مضاعف می‌شود. اساسا دیابت، افسردگی را و افسردگی دیابت را تشدید می‌کند و یک دور باطل بین این دو بیماری ایجاد می‌شود.

▪ مرحله چهارم، قبول: برخی زودتر و برخی دیرتر، سرانجام واقعیت را می‌پذیرند و با بیماری دیابت کنار می‌آیند و این واقعیت را درک می‌کنند که سلامتی (و امنیت)، برای هر کسی گرانبها و ارزنده است لیکن هر کسی به طریقی آسیب‌پذیر است و در معرض حوادث و مخاطرات قرار می‌گیرد. دیابت هم، یکی از این حوادث است.

● راهکارهای مقابله با استرس در یک بیمار دیابتی:

▪ مدیریت استرس

عوامل تنش‌زایی را که دایما و روزانه سوهان روح شما شده‌اند، کنترل و مدیریت کنید:

ـ لیستی تهیه کنید از کارهایی که در روز انجام می‌دهید و بعد از انجام هر یک، به عنوان یک موفقیت کوچک، به آن بنگرید و احساس رضایت کنید.

ـ اشیای ضروری، داروها، انسولین، سرنگ، سوزن، دستگاه کنترل قند و... را در یک محل مشخص، نگهداری کنید و این مکان را عوض نکنید.

ـ اشیای غیرضروری را دور بیندازید. هر چه وسایل و اشیای شما کمتر باشد، استرس و عصبانیت و دست‌پاچگی شما هم کمتر می‌شود.

ـ فقط آن کارهایی را انجام دهید که به آنها احتیاج دارید. از پذیرفتن کارها و مسوولیت‌‌هایی که به عهده شما نیست، خودداری کنید. هر دعوتی را به هر ضیافت یا مهمانی نپذیرید. سلامت شما، بر هر چیزی ارجح است، حتی بر قضاوت دیگران نسبت به شما: شما دیابت دارید نه میزبان شما، شما رژیم غذایی دارید نه او. البته فراموش هم نکنید که از موهبت‌های زندگی هم باید استفاده کنید و از زندگی لذت ببرید اما با برنامه و سنجیده.

▪ همیشه آمادگی خود را برای مقابله با کاهش یا افزایش قند حفظ کنید

ـ برای بیرون رفتن از منزل، برنامه‌ریزی، پیش‌بینی و زمان‌بندی کنید.

ـ از شب قبل، برنامه‌های روز بعد را تنظیم و در صورت لزوم یادداشت کنید.

ـ از افت قند خون، پیشگیری، پیش‌بینی و مراقبت کنید. افت قند خون خطرناک است و به مراتب خطرناک‌تر از افزایش قند است.

ـ برای مقابله با افت قند، میان وعده را فراموش نکنید و البته حذف یک میان‌وعده یا ورزش کردن را فراموش نکنید.

▪ مشورت با دوستان و مشاوره با متخصصان

ـ مشورت با یک دوست واقعی و مورد اطمینان می‌تواند شما را در مقابل استرس‌ها واکسینه کرده و هیجانات و تنش‌ها را از شما دور ساخته و به شما کمک‌ کند.

ـ مشاوره روان‌شناسی را فراموش نکنید. هر کسی که با روان‌پزشک یا روان‌شناس مشاوره می‌کند، بیمار نیست. از این امر، هراس نداشته باشید. اضطراب، هراس و افسردگی خود را با روان‌پزشک در میان بگذارید. افسردگی یک عامل فلج‌کننده است، هم برای شما و هم دیابت شما.

▪ ورزش

ـ به بهداشت بدن شما، کمک کرده و کار قلب و ریه وعروق و امعا و احشا را تقویت می‌کند.

ـ استرس را برطرف و ذهن شما را آزاد، آرام و فعال می‌کند (به علت آزاد شدن اندورفین‌ها).

ـ ۳۰ دقیقه ورزش (مثلا پیاده‌روی)، پنج روز در هفته می‌تواند تمام اهداف ورزش را محقق کند.

ـ ورزش منظم، مدون و برنامه‌ریزی شده و روزانه قند شما را کنترل کرده و شما را با نشاط می‌کند.

▪ خواب

ـ این پدیده طبیعی را دست کم نگیرید.

ـ اگر خواب کافی و راحت (کمیت و کیفیت) نداشته باشید، تمام واکنش‌های بدن شما تضعیف شده و به نصف تقلیل پیدا می‌کند.

ـ خواب آرام و کافی، انرژی شما را مضاعف، اخلاق شما را خوش و برخورد شما را مناسب و متعادل خواهد کرد. هشت ساعت خواب در شب کافی است.

ـ اگر به دلایلی نمی‌توانید خواب کافی در شب داشته باشید، خواب روزانه (به خصوص بعد از ناهار) را حداقل یک ربع فراموش نکنید.

▪ ریلاکسیشن و مدیتیشن

بیمار دیابتی، دایما در معرض استرس است. اگر شما دیابت ندارید و یک بار دچار افت قند شده‌اید (گرسنگی شدید)، تا حدودی استرس ناشی از هیپوگلیسمی را تجربه کرده‌اید. تمدد اعصاب (ریلاکسیشن) و سر به جیب تفکر فرو بردن (مدیتیشن)، از راهکارهای مناسب برای مبارزه با استرس هستند. با کارشناسان مربوطه مشورت کنید. از طریق یوگا و تایچی، می‌توانید با افکار و ذهنیت خودتان ساعت‌ها خلوت کنید و به آرامش برسید. شل کردن عضلات، تمرین‌های تنفسی، تمرین‌های مربوط به عضلات سر و گردن، تداعی افکار مثبت، حمام داغ، تئاتر، سینما، کنسرت موسیقی، شمع‌های معطر و بسیاری تمهیدات و تدابیر ضداسترس که سرگرم‌کننده و سالم هم باشد، می‌تواند شما را در قبال استرس‌ها قوی‌تر کند تا شما نیز مانند ۲۰۰ میلیون دیابتی دیگر یک زندگی لذت‌بخش و یک عمر طبیعی داشته باشید.

● بیماران دیابتیک از دو راه آسیب می‌بینند

▪ اول: وقتی با یک استرس یا یک تهدید تنش‌زا، مواجه می‌شوند، نظم فکری و ذهنی و تمرکز خود را از دست می‌دهند و لذا قدرت مراقبت از خود، (که در دیابت بسیار مهم و تاثیرگذار است) از آنها سلب می‌شود. معمولا فراموش می‌کنند قندخون را چک یا داروهای خود را مصرف کنند. حتی ممکن است به الکل و سیگار پناه ببرند و ورزش کردن را ترک کنند.

▪ دوم: چهار هورمون اصلی که برای مبارزه با استرس یا یک تهدید تنش‌زا، برانگیخته و تراوش می‌شوند عبارت‌اند از: کورتیزول، کاتکولامین، گلوکاگون و هورمون رشد. هر چهار هورمون، خود قندخون را بالا می‌برند و ضد انسولین عمل می‌کنند. در دیابت نوع۲، اکثریت بیماران در قبال استرس، قندشان بالا می‌رود لیکن در دیابت نوع۱، پاسخ، متغیر است، بعضی بیماران قندشان زیاد می‌شود و در برخی تغییر نمی‌کند. بیش از ۳۰۰ سال است که رابطه دیابت و هیجان شناخته شده است لیکن مکانیسم دقیق آن، مورد اختلاف و مناقشه است. کودکانی‌که دارای شخصیت تیپ A (تندخو، برتری‌جو و عصبی) هستند، در مقابل استرس‌ها، قندشان بیشتر بالا می‌رود، در حالی که کودکان تیپ شخصیتی آرام‌تر، قندخون‌شان اندکی بالا می‌رود. همچنین در نوع ۱ دیابت، در بیمارانی که سابقه اختلالات روانی یا رفتاری وجود داشته باشد، هم قند و هم هموگلوبین A۱c بیشتر افزایش می‌یابد و رتینوپاتی (آسیب ته چشم) نیز در آنها شایع‌تر است. خودکشی، در دیابت جوانان، شایع‌تر است.

دکتر منوچهر جزایری

متخصص داخلی، فوق‌تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم