زیورآلات زن عرب خوزستانی

گرایش به زیبایی همساز با ساختار اجتماعی و نظام ارزشی جوامع مختلف دارای شکل‌های متفاوتی است. زن عرب برای آرایش و زیبایی از قابلیت‌های طبیعی جسم خود به نحو مناسبی استفاده می‌کند. …

گرایش به زیبایی همساز با ساختار اجتماعی و نظام ارزشی جوامع مختلف دارای شکل‌های متفاوتی است. زن عرب برای آرایش و زیبایی از قابلیت‌های طبیعی جسم خود به نحو مناسبی استفاده می‌کند.

زیورآلات سر و صورت

زن عرب ابروها، بالای بینی و چانه‌اش را به وسیله خال‌های سبز رنگ، زینت می‌دهد. البته خالکوبی در گذشته جنبه درمانی داشته اما به مرور زمان، علاوه بر کارکرد قبلی، کارکرد زینتی نیز یافته است. زنان امروزه خالکوبی را عمدتاً برای زیبایی انجام می‌دهند و خال را به شکل‌های گوناگون بر اجزای صورت، دست و پا تصویر می‌کنند. برخی از زنان گاهی در این امر زیاده‌روی می‌کنند. زنان فقیر از خالکوبی بیشتری استفاده می‌کنند و در این باره ضرب‌المثلی هست که می‌گوید: ذهب بنت‌الفقیر ادگاگ. یعنی خالکوبی، طلای دختر فقیر است. زنان علاوه بر خالکوبی، از زیورآلاتی همانند طوگ، قابچی، خوصه، حیل، و... استفاده می‌کند که هر مورد را جداگانه توضیح می‌دهیم.

۱) چلاب: زینتی قلاب‌مانند که روسری (شیله) را پس از پیچیدن به دور سر زن به هم وصل می‌کند.

۲) چف الباده (ابولوزه): گوشواره یکی از زیورهایی است که زن عرب از آن استفاده می‌کند و معمولاً زیر «شیله» قرار می‌گیرد. در گذشته گوشواره‌های پهن و گرد در میان زنان عرب رواج داشت. ابولوزه نیز نام گوشواره‌ای است که زن عرب خوزستان از آن استفاده می‌کند. او برای جمع کردن موهای دو طرف جلوی سرش از گیره‌ای به نام ماشه یا بلکیته و برای آرایش موهای روی پیشانی از «دلاعه» بهره می‌جوید. «دلاعه» زیوری است از جنس طلا، نقره یا مهره‌های رنگی. اضمام نیز نام گوشواره‌ای است از جنس طلا که اخیراً در میان زنان عرب رایج شده است.

۳) کتر: دو حلقه زنجیره‌ای که از دو طرف صورت زن آویزان می‌شد و جنس آن از طلا یا نقره بود. امروزه از این زیور استفاده نمی‌شود.

۴) گبکاب: به تاج عروس گفته می‌شود که از طلا درست می‌شود و ویژه خانواده‌های شیوخ و اشراف است.

۵) شعاعه: میخکی است که به وسیله میله کوچکی به پره راست بینی متصل می‌شود. برای این کار پره راست بینی را سوراخ می‌کنند. نخ کوچکی هم‌رنگ میخک- که در درون بینی به میله شعاعه متصل است- از بیرون به ابتدای میله بسته می‌شود. شعاعه از جنس طلا یا نقره است. دختران به جای شعاعه از میخک ظریف‌تری به نام ورده (به معنای گل) استفاده می‌کنند.

زیورآلات گردن

طوگ، قابچی، مکسره، ضامن و ازرار، زینت‌آلات ویژه گردن هستند که به ترتیب توضیح داده می‌شوند.

۱) طوگ: طوگ یا طوق، گردنبندی شرابه‌دار و از جنس طلاست که زنان عرب در گذشته و حال از آن بهره می‌گیرند. آنچه به این گردنبند، درخشش خیره‌کننده‌ای می‌بخشد نصب سنگ‌های قیمتی به انتهای شرابه‌هاست.

۲) قابچی: قابچی، زیور گردن زنان اشراف و ثروتمند است که به واسطه زنجیر یا نخ کشدار به پشت گردن محکم می‌شود. قابچی کمی از سکه ده ریالی بزرگ‌تر و جنس آن از طلاست. زنانی که با قابچی، گردن خود را زینت می‌بخشند، از روسری‌های نازک (شیله) استفاده می‌کنند تا قابچی از پشت آن پیدا باشد. زنان اشراف معمولاً در اعیاد و جشن‌ها از قابچی استفاده می‌کنند.

۳) مکسره: مکسره، گردنبندی است با مهره‌های قیمتی و سکه‌هایی از جنس طلا که زینت‌بخش گردن زن عرب است.

۴) ضامن: در گذشته زن عرب هنگام اعیاد و جشن‌ها و به ویژه در مراسم عروسی از گردنبندی که معمولاً از جنس طلا یا نقره بود، استفاده می‌کرد. این گردنبند، ضامن نام دارد و امروز، جز موارد معدودی در روستا به ندرت از آن استفاده می‌شود.

زیورآلات دست

۱) مگدس: مگدس نوعی النگو از جنس طلا، نقره و پلاستیک است که زنان عرب به طور کلی و زنان روستایی به طور خاص از آن استفاده می‌کنند. این باور وجود دارد که استفاده از این النگو جهت تسکین اعصاب و ناراحتی‌های روانی مفید است. احتمالاً واژه فصیح این زیور باید «مکدس» باشد.

۲) مفاتیل: مفاتیل نوعی النگو از جنس طلاست که پهنای آن ۵/۲ سانتی متر است و دارای لولای کوچکی است که به وسیله زنجیری به دست محکم می‌شود.

۳) معضد: النگویی است از جنس نقره که در محل آرنج دست بسته می‌شود.

۴) خوصه: النگویی از جنس طلا یا نقره که با دو فیروزه مزین می‌شود. واژه «خوصه» در زبان عربی به معنای برگ درخت خرماست.

امیرحسین دلبری