فلسفه وجودی شرکت فناوری اطلاعات چیست

در شرایطی که مجموعه دولت نهم, علاوه بر کاهش قابل ملاحظه هزینه های خود در تلاش برای کوچک سازی, ادغام شوراهای موازی و حذف کلیه بخش های غیرضروری, نیمه فعال و بلاتکلیف خود است, هستند شرکت ها و مجموعه هایی در بدنه دولت که فلسفه وجود آنها روشن نیست

در شرایطی که مجموعه دولت نهم، علاوه بر کاهش قابل ملاحظه هزینه‌های خود در تلاش برای کوچک‌سازی، ادغام شوراهای موازی و حذف کلیه بخش‌های غیرضروری، نیمه‌فعال و بلاتکلیف خود است، هستند شرکت‌ها و مجموعه‌هایی در بدنه دولت که فلسفه وجود آنها روشن نیست.

اگرچه اینجا مقصود نگارنده واردکردن اشکال به دولت به معنای ریاست‌جمهوری آن نیست بلکه روی سخن با وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات است که به تبعیت از تلاش‌های دولت، ایشان نیز باید نسبت به بازنگری در زیرمجموعه خود، اقدامات لازم را به عمل آورد.

از جمله این شرکت‌ها می‌توان به شرکت فناوری اطلاعات (IT) وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اشاره کرد، شرکتی که هنوز تعریف و جایگاهی برای آن در عرصه فناوری اطلاعات کشور متصور نیست و کارشناسان معتقدند که این شرکت می‌تواند در حد یک دفتر یا اداره کل به مجموعه‌ای همچون شرکت ارتباطات زیرساخت واگذار شود.

اگرچه روز شنبه مدیرعامل شرکت IT در نشستی خبری گزارشی از وضع این شرکت اعلام کرد اما از آنجا که دعوت یادشده گزینشی بوده و امکان حضور در این نشست فراهم نشد، پرسش‌ها و ابهامات پیرامون فلسفه وجودی این شرکت در متن حاضر طرح می‌شود.

امید است که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و به ویژه مسوولان مربوطه در ریاست‌جمهوری موارد ذکر شده در این گزارش را در تصمیم‌گیری‌های آتی خود لحاظ کنند.

گزارش حاضر ضمن بررسی تاریخی به مقایسه شباهت‌های کاری دو شرکت فناوری اطلاعات با شرکت ارتباطات زیرساخت که اتفاقا هر دو به وزارت ارتباطات وابسته هستند، پرداخته و به ارایه پیشنهاداتی نیز می‌پردازد.

● تاریخچه شرکت زیرساخت

سال ۱۳۶۸ بود که اساسنامه شرکت ارتباطات زیرساخت در مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت مخابرات ایران تصویب شد.

۱۰ سال بعد یعنی در سال ۷۸ با هدف متمرکز کردن فعالیت‌های مخابراتی در طراحی و اجرای شبکه‌های مخابراتی داخل و خارج از کشور و اصلاح بخشی از اساسنامه و تغییر نام شرکت سرانجام در جلسه مجمع عمومی فوق‌العاده در تاریخ ۱۵/۱۰/۷۸ اساسنامه جدید مورد تصویب قرار گرفت و نام آن به شرکت طرح و توسعه شبکه‌های مخابراتی تغییر نام یافت.

در نهایت نیز براساس مصوبه شماره ۷۶۰۱۶/۱۹۰۱ شورای عالی اداری در تاریخ ۲۴/۴/۸۲ شرکت سهامی طرح و توسعه شبکه‌های مخابراتی به شرکت ارتباطات زیرساخت تغییر نام داده شد.

بر اساس ماده دوم اساسنامه شرکت ارتباطات زیر ساخت، «شبکه ارتباطات زیرساخت» این‌گونه تعریف شد که شبکه ارتباطات زیرساخت عبارت از: مجموعه سیستم‌های مخابراتی از قبیل مراکز مایکروویو بین شهری و بین‌الملل، شبکه اصلی فیبرنوری، ایستگاه‌های زمینی ماهواره مخابراتی مرتبط با زیرساخت، مراکز سوئیچ راه دور (sc، pc) و بین‌الملل(ISC) که تامین ظرفیت انتقال و راهیابی و ترافیک بین‌شهری و بین‌الملل مورد نیاز متقاضیان و اپراتورهای شبکه‌های مختلف اعم از دولتی و غیردولتی رابرعهده دارد.

همچنین و بر اساس ماده سوم اساسنامه، هــدف از تشکیــل شرکت، مدیــریت، سامــاندهی، ایجاد، توسعه، تامین، نظارت، نگهداری و بهره‌برداری شبکه ارتباطات زیرساخت کشور و ارایه خدمات ارزش افزوده آن بود که با استفاده از فناوری‌های جدید ارتباطی در قالب طرح‌ها، برنامه‌های مصوب و همچنین کارگزاری شرکت مخابرات ایران (مادرتخصصی) در زمینه نظارت، تصویب طرح‌های جامع مخابراتی و تدوین استانداردها با تصویب مجمع عمومی شرکت تحقق می‌یابد.

● تاریخچه شرکت فناوری اطلاعات

اما دو سال بعد از تاسیس شرکت ارتباطات زیرساخت، یعنی در سال ۱۳۷۰ شرکت دیگری در زیرمجموعه شرکت مخابرات ایران فعالیت خود را با نام شرکت ارتباطات داده‌ها یا همان دیتا آغاز کرد.

در واقع و بر اساس اساسنامه، شرکت فناوری اطلاعات با توجه به نیاز روزافزون کشور به برقراری و توسعه شبکه‌های رایانه‌ای و ارتباط آنها به یکدیگر و در نهایت اتصال به شبکه‌های جهانی و با هدف ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی لازم برای تحقق چنین امری و نیز امکان دسترسی به منابع اطلاعاتی، خدمات و برنامه‌های کاربردی داخلی و خارجی تحت عنوان «امور دیتا» از سال ۱۳۷۰ به عنوان یکی از قسمت‌های زیرمجموعه وزارت پست و تلگراف و تلفن آغاز به کار کرد.

همزمان با تغییر نام وزارت پست و تلگراف و تلفن به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال ۱۳۸۲، تغییراتی در سطح شرکت‌های تابعه رخ داد. در این رابطه امور ارتباطات دیتا ضمن تغییر هویت در تابستان ۸۳ با تایید شورای نگهبان به شرکت ارتباطات داده‌ها تغییر نام یافت.

در تابستان ۱۳۸۴ با توجه به توسعه اهداف و ماموریت‌های شرکت، نام آن به شرکت «فناوری اطلاعات» تغییر یافت.

همان‌گونه که در اساسنامه شرکت فناوری اطلاعات نیز آمده است هدف از تشکیل آن مدیریت، ساماندهی، ایجاد، توسعه، تامین، نظارت، نگهداری و بهره‌برداری شبکه ارتباطات داده‌ها و ارایه خدمات ارزش افزوده آن به منظور تحقق طرح‌ها و برنامه‌های مصوب شرکت مخابرات ایران است.

این در حالی است که قرار بود این شرکت نیز همچون شرکت ارتباطات زیرساخت با تغییر نام به «سازمان فناوری اطلاعات» وظایف شوراهای عالی فعال در حوزه فناوری اطلاعات را بر عهده بگیرد. موضوعی که با توجه به رویه فعلی به نتیجه موردنظر طراحان آن نرسید. چراکه گذشته از اشکالات ساختاری و فنی که به جایگاه سازمانی این نهاد در محافل کارشناسی وارد است برخی اعمال چنین تغییراتی را از لحاظ قانونی نیز در حیطه اختیارات دولت نمی دانند.

● تشابه کاری دو سازمان در یک وزارتخانه

اما با مقدمه‌ای که در پی‌آمد، سازمان فناوری اطلاعات بر اساس منویات و تفکرات طراحان آن چه شکل بگیرد و چه با روال سابق به پیش برود دارای تشابه خدماتی و کاری زیادی با شرکت ارتباطات زیرساخت است.

این شباهت کاری تا حدی است که گاها خود دو شرکت، کارشناسان و حتی روزنامه‌نگاران در یافتن پاسخ برخی ابهامات دچار نوعی سردرگمی می‌شوند.برای مثال افت کیفیت یا قطع فیبرنوری که موجبات بروز مشکلاتی را در ارتباطات اینترنتی کشور را فراهم می‌آورد، موجب می‌شود که هر دو شرکت به پاسخ در این مورد بپردازند چراکه به تعبیری شرکت ارتباطات زیرساخت مسوول «تامین» زیرساخت‌های ارتباطی بوده و شرکت فناوری اطلاعات نیز به تعبیری مسوول «تحویل» زیرساخت‌های ارتباطی به مشتریان است. اگرچه بر اساس شرح وظایف و روند فعلی شرکت ارتباطات زیرساخت نیز اقدام به ارایه خدمات ارتباطی به مشتریان دولتی و خصوصی خود می‌کند.

حتی چندی پیش شرکت ارتباطات زیرساخت به علت بروز مشکلی که یک شرکت خصوصی مدعی بروز آن شده بود، نسبت به شکایت از این شرکت هشدار داد. در حالی که به نظر می‌رسید این شرکت فناوری اطلاعات است که باید پاسخگو باشد.

در خصوص شرکت فناوری اطلاعات بد نیست که به این موضوع نیز اشاره شود که از جهات بسیاری دارای برخی وجوه تمایز با معاونت جدیدالتاسیس فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز هست. کما اینکه در این مورد نیز و در خصوص خبری همچون اتصال مدارس و دانشگاه‌ها به فیبرنوری بخشی از خبر را معاون فناوری اطلاعات وزیر ارتباطات می‌دهد و بخش دیگری از خبر را مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات.

مواردی از این دست در حوزه کاری شرکت فناوری اطلاعات به کرات مشاهده شده و می‌شود.

در ادامه مطلب کار بسیار ساده‌ای در این مورد صورت پذیرفته است.

در این خصوص تنها به شرح وظایف این دو شرکت بر پایه اساسنامه آنها پرداخته شده تا از این طریق و نوع چیدمان شباهت‌های کاری این دو نهاد در کنار یکدیگر امکان قیاسی ساده برای همگان فراهم شده و هدف این نوشتار نیز تامین شود.

● برخی از موارد تشابه

به همین منظور ابتدا یک بند از شرح وظایف شرکت ارتباطات زیرساخت و پشت سر آن نیز بندی مشابه در شرح وظایف شرکت فناوری اطلاعات آورده شده است.

در شرح وظایف دو شرکت ارتباطات زیرساخت و فناوری اطلاعات چنین آمده است:

۱) شرکت ارتباطات زیر ساخت: تهیه و تدوین طرح‌های جامع در زمینه شبکه ارتباطات زیرساخت براساس الزامات، نیازها، استانداردها و ضوابط

شرکت فناوری اطلاعات: تهیه و تدوین طرح‌های جامع در زمینه شبکه ارتباطات داده‌ها بر اساس الزامات، نیازها، استانداردها و ضوابط.

۲) شرکت ارتباطات زیرساخت: بازاریابی، تاسیس، توسعه، بهسازی، اجرا، نگهداری و بهره‌برداری و همچنین نظارت و مدیریت شبکه ارتباطات زیرساخت کشور.

شرکت فناوری اطلاعات: بازاریابی، تاسیس، توسعه، بهسازی، اجرا، نگهداری و بهره‌برداری و همچنین نظارت و مدیریت شبکه ارتباطات داده‌ها طبق استانداردهای ملی و بین‌المللی.

۳) شرکت ارتباطات زیرساخت: تامین کلیه نیازهای ارتباطی زیرساختی متقاضیان اعم از بخش‌های دولتی، خصوصی و تعاونی ارایه‌دهنده خدمات مخابراتی مجاز طبق استانداردهای ملی و بین‌المللی

شرکت فناوری اطلاعات: فراهم کردن امکانات لازم جهت تامین نیازهای متقاضیان شبکه‌های خصوصی کلان.

۴) شرکت ارتباطات زیرساخت: تهیه و تصویب دستورالعمل‌ها، ضوابط، ‌معیارها و استانداردهای فنی و تخصصی موردنیاز شرکت در زمینه تاسیس، توسعه، نگهداری و بهره‌برداری از شبکه زیرساخت.

شرکت فناوری اطلاعات: تهیه و تصویب دستورالعمل‌ها، ضوابط، معیارها و استانداردهای فنی و تخصصی موردنیاز در زمینه تاسیس، توسعه، نگهداری و بهره‌برداری از شبکه ارتباطات داده‌ها.

۵) شرکت ارتباطات زیرساخت: عضویت در نهادها و انجمن‌های تخصصی ملی و بین‌المللی و شرکت در کنفرانس‌های مربوط به منظور کسب و تبادل اطلاعات تخصصی ارتباطات زیرساخت.

شرکت فناوری اطلاعات: عضویت در نهادها و انجمن‌های تخصصی ملی و بین‌المللی و شرکت در کنفرانس‌های مربوط به منظور کسب و تبادل اطلاعات تخصصی ارتباطات داده‌ها.

۶) شرکت ارتباطات زیرساخت: مدیریت، برنامه‌ریزی، پیاده‌سازی آموزش‌های تخصصی خاص به‌منظور توسعه مهارت‌های لازم.

شرکت فناوری اطلاعات: مدیریت، برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی آموزش‌های تخصصی خاص به منظور توسعه مهارت‌های لازم.

۷) شرکت ارتباطات زیرساخت: اقدام در جهت حفظ امنیت شبکه و محافظت از حقوق مشترکان.

شرکت فناوری اطلاعات: اقدام در جهت حفظ امنیت شبکه و حفاظت از حقوق مشترکان در چارچوب قوانین و مقررات کشور.

موارد فوق عینا و بی‌هیچ دخل و تصرفی از شرح وظایف این دو شرکت نقل شد.

از این رو به سادگی مشاهده می‌شود که در موارد بسیاری وظایف شرکت فناوری اطلاعات به جز برخی لغات جزیی که اتفاقاً از لحاظ عملی تفاوتی نیز در کارکرد آنها ایجاد نمی کند، دارای تفاوت مشهودی نیست. حتی به نظر می‌رسد که اساسنامه شرکت ارتباطات زیرساخت دو سال بعد از تدوین و تصویب با تغییرات لغوی جزیی عینا برای تاسیس شرکت فناوری اطلاعات مورد استفاده واقع شده است.

در اینجا امکان دارد این پرسش مطرح شود که با این تفاسیر شرکت فناوری اطلاعات در آن زمان برای چه منظوری تاسیس شد، این پاسخ در محافل کارشناسی مطرح است که «قرار بود شرکت فناوری اطلاعات در لایحه کاربری و کاربردهای فناوری اطلاعات فعالیت داشته باشد.»

● شرکتی در حد یک اداره

این تنها تفسیری است که کارشناسان برای تاسیس شرکت فناوری اطلاعات قایل هستند. اینکه شرکت فناوری اطلاعات تا چه حد در راستای شرح وظایف خود عمل کرده، اینکه شرکت فناوری اطلاعات کارنامه موفقی در طول عملکرد ۱۶ ساله خود داشته، اینکه چه طرح‌ها و پروژه‌های نام آشنا و بزرگی را در رزومه کاری این شرکت می‌توان به خاطر آورد یا این پرسش اساسی که چرا اصولا با این شباهت‌های کاری که پیش از این به آنها اشاره شد، شرکت فناوری اطلاعات شکل گرفت، موضوعاتی است که باید در گزارش و محل دیگری مورد نقد و بررسی قرار بگیرد.

اگرچه طرح بزرگ شارع ۱ و ۲ منتسب به این شرکت است که به نتایج لازم نیز نرسید.

با این تفاسیر کارشناسان معتقدند شرکت فناوری اطلاعات، پیش از مصوبه تبدیل شدن به سازمان که به آن اجازه می‌دهد تا از بند خصوصی‌سازی رها شود، عهده‌دار وظایفی بود که به گفته رمضانعلی صادق‌زاده‌، رییس کمیته مخابرات مجلس پس از تبدیل شدن به سازمان رگولاتوری و شرکت زیرساخت محول خواهد شد. این در حالی است که وظایفی نظیر سیاست‌‌گذاری یا انجام امور زیرساختی، هیچ ارتباط ارگانیکی با این شرکت و ساختار آن نداشته است.

بسیاری از منتقدان اصلی‌ترین نقش دیتا را به ویژه پس از تدوین و شرح وظایف جدید وزارت ارتباطات، واسطه‌گری در فرآیند توزیع پهنای باند می‌دانند، کاری که باید از همان ابتدا به بنگاه‌های خصوصی یا حداکثر اداره بازاریابی شرکت ارتباطات زیرساخت سپرده می‌شد و دولت می‌توانست نقش نظارتی و مدیریتی کلان خود را هم از طریق رگولاتور و شبکه زیرساختی که در اختیار دارد، اعمال کند.

علی شمیرانی