فکر سرطان را از سرتان بیرون کنید

خیلی وقت ها با شنیدن خبر ابتلا به سرطان, تمام دنیای بیمار ناگهان دگرگون می شود و ثبات خانواده به هم می ریزد شمار روزافزون بیماران صعب العلاج, انگیزه ای برای تکوین و تاسیس طب تسکینی شد

خیلی‌ وقت‌ها با شنیدن خبر ابتلا به سرطان، تمام دنیای بیمار ناگهان دگرگون می‌شود و ثبات خانواده به هم می‌ریزد. شمار روزافزون بیماران صعب‌العلاج، انگیزه‌ای برای تکوین و تاسیس طب تسکینی شد...

طب تسکینی جایگاه ویژه‌ای در علم پزشکی یافته است. این رشته طب که از سایر رشته‌ها جدیدتر است، اولین بار در دهه ۱۹۶۰ در انگلستان به عنوان یک رشته مستقل از طب پذیرفته و کم‌کم در سایر نقاط دنیا و کشورهای پیشرفته مورد قبول واقع شد.

طب تسکین درد از حدود ۵ سال قبل وارد کشور ما شده است و از ۲ سال پیش، وزارت بهداشت آن را یکی از شاخه‌های تخصصی پزشکی قرار داد و هر سال یک نفر در رشته فوق‌تخصصی این رشته پذیرفته می‌شود و آموزش می‌بیند. متخصصان رشته طب تسکینی باید علایم بیماری‌های صعب‌العلاج را بشناسند و بتوانند آنها را ارزیابی و کنترل کنند و آموزش‌های لازم را به فرد بیمار و بستگان او بدهند.

● نگرانی‌های یک بیمار سرطانی

برای مثال ابتلا به سرطان پستان در یک زن به معنای آن است که وقت شروع درمان است. بیمار تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد و یک دوره طولانی شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی را پشت‌سر می‌گذارد و شاید سینه‌اش کاملا برداشته شود. سوالی که اغلب بیماران از پزشک خود می‌پرسند این است: «آیا موهایم خواهد ریخت؟ روابطم با همسرم چگونه خواهد شد؟»

شاید از نظر پزشکان، این سوال‌ها مناسب نباشد زیرا زندگی بیمار به شدت در معرض خطر قرارگرفته و نزاع برای زنده ماندن آغاز شده است اما بیمار، شخصیتش را در معرض آسیب حس می‌کند. او یک زن است و به این می‌اندیشد که آیا از این به بعد با سینه بریده یا موهای ریخته از دید همسر و جامعه به عنوان یک زن پذیرفته خواهدشد؟ تفکرات دیگری که به ذهنش هجوم می‌آورد، ممکن است اصلا جنبه جسمی نداشته باشند؛ مدیریت خانه‌ای که به عهده گرفته بود متزلزل می‌شود و فکر می‌کند بعد از مرگ چه کسی سرپرستی فرزندانش را بر عهده خواهدگرفت. هزینه بالای درمان سرطان، کاغذبازی‌های بیمارستان، انتظار در بیمارستان‌ها و مطب پزشکان، اضطراب‌ها، نگرانی‌ها و احساس سربار بودن از دیگر رنج‌ها و آلام‌ این بیماران است.

● سرطان، مساوی با درد و عذاب نیست

ناراحتی و نگرانی بیمار مبتلا به نارسایی قلبی پیشرفته که از پزشک خود می‌شنود بیش از ۳ ماه زنده نخواهدماند، به مراتب کمتر از بیماری است که از وجود سرطان در بدنش مطلع می‌شود.

نام «سرطان» کلیشه های ذهنی بسیاری را با خود به دنبال دارد. اولین فکری که به ذهن بیمار می‌آید این است که به ‌زودی خواهد مرد و دومین ذهنیت این است که باید درد و رنج زیادی را تجربه کند. این دو قضیه آنقدر آزاردهنده و ترسناک است که تقریبا تمام ابعاد زندگی‌ افراد مبتلا یا حتی خانواده های آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. متاسفانه بیماران مبتلا به سرطان چه از بیماری‌ سرطان جان سالم به‌دربرند و چه زنده نمانند؛ تقریبا همه مبتلایان و اطرافیان شان این فکر را دارند و معتقدند که سرطان، زندگی کردن با درد و رنج قبل از مرگ است اما طب تسکینی تلاش می‌کند تا حد امکان رنج بیماران را کاهش دهد.

● مصرف داروهای مخدر ضددرد، اعتیادآور نیست

درد، یک تجربه ناخوشایند جسمی-حسی و تجربه شخصی‌ای است که فقط بیمار می‌تواند آن را توصیف کند. ترس از تحمل دردهای شدید، مهم‌ترین دغدغه بیماران سرطانی است و طب تسکینی با اقدام‌های درمانی و ارائه مشاوره به خانواده‌های این افراد، دغدغه آنها را کاهش می‌دهد. برای کنترل دردهای شدید بیماران سرطانی، مسکن‌های مختلفی از جمله داروهای مخدر که مورد تایید وزارت بهداشت هستند، تجویز می‌شوند اما متاسفانه دیدگاهی غلط بین مراقبان بهداشتی، پزشکان، پرستاران و در نتیجه درمیان مردم عادی وجود دارد که داروهای کنترل درد اعتیادآورند. در حالی که اگر داروها را پزشک تجویز کند به‌هیچ‌وجه اعتیاد‌آور نیستند و کمک می‌کنند کیفیت زندگی بیمار بهبود یابد. بیماری که درد ندارد، شب‌ها راحت‌تر می‌خوابد، بهتر فکرو دقیق‌تر برنامه‌ریزی می‌کند و زندگی خود و خانواده‌اش را نظم می‌بخشد و از زمان باقیمانده به بهترین نحو استفاده خواهد کرد. مراقبت‌های تسکینی و کنترل علایم بیماران سرطانی نباید به مراحل انتهایی زندگی موکول شود و از همان ابتدای شروع علایم، همزمان با آغاز درمان لازم است، حتی اگر علایم اندک باشند.

● اهداف طب تسکین درد

سرطان بیماری طول‌کشنده و پیشرونده‌ای است. طب تسکینی، فقط از بعد جسمی به بیمار نگاه نمی‌کند بلکه قصد دارد کیفیت زندگی تخریب‌شده بیماران را ارتقا دهد. اهداف طب تسکینی عبارتند از:

▪ آگاهی دادن درباره این شاخه از طب به مردم و دانستن اینکه سرطان، مساوی با درد و عذاب نیست.

▪ اقدام به موقع برای ارتقای کیفیت زندگی و بهبود بخشیدن به کمیت آن

▪ اشتباه‌های رایج را از ذهن پاک کردن و فهماندن اینکه ضددردهای مخدر، اعتیادآور نیستند.

▪ پیشگیری و غربالگری بسیار مهم است. با این روش‌ها می‌توانیم سرطان را در مراحل اولیه تشخیص دهیم. درمان در مراحل اولیه درصد بالایی موفقیت به همراه دارد ولی نباید بیماران مراحل پیشرفته را فراموش کرد.

▪ طب تسکینی گروه هدف را فقط بیماران درنظرنمی‌گیرد بلکه خانواده و اطرافیان آنها را نیز از نظر روحی‌-روانی تحت حمایت قرار می‌دهد زیرا اطرافیان نیز به شدت تحت‌تاثیر هستند.

▪ این شاخه از طب یک کار گروهی است و در این گروه درمانی متخصصان گوارش، شیمی‌درمانی، پزشک عمومی، پرستار، رادیوتراپ و جراح نیز باید همکاری داشته باشند.

▪ در کشورهای پیشرفته بعد از فوت بیمار، گروه تخصصی غمخواری وجود دارد و اعضای این گروه از خانواده بیمار حمایت می‌کنند. آنها پیگیر هستند تا بدانند آیا خانواده توانسته‌اند با مرگ عزیز از دست‌رفته‌شان کنار بیایند یا هنوز در سوگ او مانده‌اند.

دکتر مامک طهماسبی

متخصص زنان و زایمان

فلوشیپ طب تسکینی

استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران