صفر های بی گناه

بحث حذف صفرها از پول ملی, شاهد زنده ای از سیاست های نادرست و بی انضباطی های دولت ها پس از انقلاب است

حذف صفر از پول ملّی از مباحثی به‌ شمار می‌آید که مدت مدیدی است در اقتصاد ملی مطرح بوده و این روزها یک‌ بار دیگر موضوع گفتمان بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی و حتی عموم مردم شده است. این که اصلاً حذف صفر از ریال، به کاهش تورم منجر خواهد شد یا نه، پرسشی است با پاسخ‌های متفاوت و در برخی موارد، متناقض.

در پاسخ به این سؤال باید توجه داشت که با کاهش یک، دو و یا سه صفر از ریال - در صورتی که قیمت تمام کالاها در سطح کلان کاهش نیابد - طبیعی است که هیچ تغییری در موازنه پولی جامعه و در نتیجه نرخ تورم داخلی به وجود نخواهد آمد. سالیان سال است که اکثر قریب به اتفاق مردم ایران به جای استفاده از واحد ریال از کلمه تومان استفاده می‌کنند و این به معنای حذف یک صفر از پول رایج ملی در کشور است، اما هیچ‌گاه این امر به معنای کاهش تورم پولی در جامعه نبوده‌ است.

سؤال دیگر آن که چرا با وجود چنین برهان ساده‌ای که بی‌گمان اقتصاددانان کشور نیز از آن آگاهند، کماکان بحث حذف صفر از ریال ادامه دارد و حتی صحبت از تصوبب طرح آن در آینده‌ای نزدیک است؟ در پاسخ، باید به حساب مخارج و درآمد دولتی و بانک مرکزی و سهولت حسابداری در جامعه رجوع کرد، چرا که با کاهش تعداد صفر از ریال و خلق واحد پولی جدید، حجم پولی مبادلات کشور به صورت اسمی کاهش می‌یابد و در نتیجه دولت در سال مالی خود، هزینه کمتری برای چاپ پول پرداخت خواهد کرد که وقوع این مسأله در سطح کلان، بر کاهش مخارج بانک مرکزی و در نتیجه کسری بودجه مؤثر خواهد بود. با توجه به این مسأله بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که در صورت تنزل کسری بودجه از این کانال از تورم درون جامعه کسر خواهد شد، اما این نوع نگرش و تحلیل از مقوله حذف صفر به معنای پاک نمودن صورت مسأله است، چراکه به طور حتم، این کاهش کسری بودجه، اثری در کاهش مخارج جاری دولت – به دلیل عدم تغییر واقعی قدرت خرید و اشتغال دولتی – و به دنبال آن تنزل تورم به بهانه کاهش تقاضای نقدینگی نخواهد داشت. به علاوه، اگر دولت با عدم اتخاذ رویکردی اقتصادی و کارشناسی نسبت به این طرح، توهم کاهش تورم ناشی از نقدینگی را در سر بپروراند و به بهانه آن، بدون کاهش مخارج جاری خود، مخارج عمرانی را در جامعه افزایش دهد، قطعاً سیاست مأخوذه،‌ به جای کاهش تورم به افزایش تورم منتهی خواهد شد.

در حال حاضر، بسیاری از کارشناسان اقتصادی از تجربه کشورهایی نظیر آلمان و ترکیه سخن به میان می‌آورند که در این راستا، باید به این نکته توجه داشت که کشورهای مذکور، پس از اتخاذ سیاست‌های نوین در اقتصاد و صنعت، در نهایت مشکلات پایه‌ای اقتصاد خود را مرتفع نمودند و برای تغییر کل نظام اقتصادی بیمار خود، واحد پولیشان را با حذف صفر تغییر دادند، در حالی که کشور ما در حال حاضر به دلایل بسیار روشن کوچک و بزرگ، همچنان با مسأله رکود تورمی دست ‌و پنجه نرم می‌کند که عدم چاره‌اندیشی برای آن و صِرف حذف پول از اقتصاد ملی، هیچ‌گاه درمانی برای درد تورم اقتصاد ایران نخواهد بود.

علاوه بر این، همواره در اقتصاد ایران - چه قبل و چه بعد از انقلاب - بودجه بر پایه واحد ریال طراحی و تدوین شده که تعویض ‌آن به واحدی جدید، به طور حتم اختلالات بسیار زیادی در کوتاه‌مدت در حسابداری ملی به وجود خواهد آورد. اما یکی از مسایلی که در جهت حذف و یا عدم حذف صفر از پول ملی باید به آن توجه کرد مسأله توانایی پول ملی در مبادلات رایج کشور است. در واقع، زمانی می‌توان به حذف صفر اقدام نمود که به دلیل وقوع تورم مثلاً ۳ رقمی (Hyper Inflation)، پول ملی توانایی پاسخ‌گویی به مبادلات اقتصادی را نداشته باشد که در این صورت، معمولاً مردم به دلیل تنزل شدید ارزش پول ملی از یک ارز بین‌المللی در مبادلات خود استفاده می‌کنند که خوشبختانه شاهد این وضع در ایران نیستیم.

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که پس از برقراری واحد پولی جدید، احتمال وقوع یک شوک صوری روانی به اقتصاد کشور وجود دارد. این اتفاق، زمانی روی می‌دهد که افراد جامعه به تغییرات پولی رخ‌داده صرفاً به صورت عددی نگاه کنند نه نسبی، چرا که با حذف صفر و در واقع تغییر واحد پولی، قیمت کالاها از لحاظ عددی تغییر خواهند کرد، در حالی که تمام قیمت‌ها و همچنین دستمزدها به صورت نسبی هیچ تغییری نکرده‌اند. بنابراین نه می‌توان وقوع این توهم روانی را نادیده گرفت و نه می‌توان آن را حتمی دانست، اما در صورت بروز این پدیده، یک شوک صوری به اقتصاد کشور تزریق خواهد شد که البته در مدت کوتاهی این اثر از بین خواهد رفت.