ایران و بانک توسعهٔ اسلامی

بانک توسعهٔ اسلامی یکی از پنج بانک توسعهٔ بین المللی و از نهادهای تخصصی وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی است و سهامداران آن, دولت های کشورهای اسلامی هستند این بانک در عملکرد خود ضمن به کارگیری مبانی بانکداری اسلامی از روش ها و شیوه های مطابق با استانداردهای پیشرفته بین المللی بانکداری نیز استفاده می کند بانک مزبور بنابر ضرورت های اقتصادی و سیاسی موجود, در جهان اسلام و به منظور کمک به توسعهٔ اقتصادی و اجتماعی کشورهای اسلامی و جوامع مسلمان در تاریخ ۲۰ اکتبر ۱۹۷۵ میلادی به وسیلهٔ ۲۲ کشور اسلامی بنیان نهاده شد سرمایهٔ اولیهٔ بانک ۲ میلیاد دینار اسلامی تعیین گردید دینار اسلامی واحد محاسبات بانک توسعهٔ اسلامی و برابر با یک حق برداشت مخصوص در صندوق بین المللی پول یا ۳۲ ۱ دلار است هم اکنون با گذشت بیست و نه سال از تأسیس بانک, تعداد اعضاء آن به ۵۴ کشور اسلامی از آسیا, آفریقا, اروپا و آمریکای لاتین رسیده و در حال حاضر سرمایهٔ آن به ۱۵ میلیارد دینار اسلامی افزایش یافته است

بانک مزبور براساس اصول بانکداری اسلامی عمل می‌نماید و از ابتدای تأسیس خود تا کنون بیش از ۲۳ میلیارد دلار اعتبار به نفع کشورهای عضو به تصویب رسیده است. جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۷ با پذیره‌نویسی ۵/۲ میلیون دینار اسلامی به عضویت بانک مزبور درآمد و در دو مرحله افزایش سرمایه، سرمایهٔ خود را به ۷۰۰ میلیون دینار اسلامی افزایش داد و در ردیف چهارمین سهامدار عمدهٔ بانک درآمد. این بانک تا کنون بیش از ۶/۱ میلیارد دلار اعتبار به نفع دستگاه‌های مختلف کشور ما به تصویب رسانده است.

هدف از تأسیس بانک توسعهٔ اسلامی کمک به توسعهٔ اقتصادی و اجتماعی کشورهای اسلامی از طریق تأمین مالی طرح‌های توسعه‌ای کشورهای مذکور مطابق با اصول شریعت مقدس اسلام می‌باشد.

فعالیت‌های اساسی بانک طبق اساسنامهٔ آن عبارتند از:

- سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تولیدی، زیربنائی و اجتماعی به‌صورت مشارکت در آن پروژه یا تأمین مالی آنها از طریق اعطاء وام بدون بهره با کارمزد مشخص به بخش‌های خصوصی و عمومی.

- کمک به توسعهٔ تجارت خارجی، به‌ویژه در مورد کالاهای سرمایه‌ای، در میان کشورهای عضو.

- ارائهٔ کمک‌های فنی به کشورهای عضو.

- انجام تحقیقات به‌منظور تطبیق فعالیت‌های اقتصادی، مالی و بانکی کشورهای عضو با اصول شریعت اسلامی.

- قبول سپرده، ایجاد و بهره‌برداری از صندوق‌های تخصصی با اهدافی خاص از قبیل کمک به جوامع اسلامی در کشورهای غیرعضو.

انواع تسهیلات پروژه‌ای

- وام

- اجاره به شرط تملیک

- فروش اقساطی

- مشارکت در سرمایه

- تسهیم سود

شیوهٔ درخواست استفاده از تسهیلات پروژه‌ای

درخواست هر نوع تأمین مالی (اعم از تأمین مالی پروژه‌ها و یا تأمین مالی تجاری) بایستی از طریق کانال رسمی مربوطه در هر کشور به IDB ارسال ‌گردد. در جمهوری اسلامی ایران، مرجع رسمی مربوطه وزارت امور اقتصادی و دارائی - سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران - است. لیکن در مورد معرفی پروژه‌ها جهت استفاده از تسهیلات برای سال‌های ۸۴-۱۳۸۲ بانک توسعهٔ اسلامی مطابق قوانین، مقررات و آئین‌نامه‌های مربوط به استفاده از تسهیلات خارجی (از جمله مادهٔ ۸۵ قانون برنامهٔ سوم، تبصره ۲۹ (بند ل) قانون بودجهٔ ۱۳۸۱ و آئین‌نامهٔ اجرائی ماده ۸۵ برنامهٔ سوم) و همچنین رویه‌های مورد عمل در دستگاه‌های ذیربط داخلی، مراحل ذیل بایستی جهت استفاده از تسهیلات بانک توسعهٔ اسلامی طی شود:

طرح‌های دولتی:

۱. معرفی پروژه توسط رئیس دستگاه مربوطه به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی.

۲. تأیید طرح توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، مبادلهٔ موافقت‌نامه‌ با سازمان مذکور، لحاظ نمودن بخش ریالی بودجهٔ موردنیاز طرح در بودجهٔ سنواتی دستگاه مربوطه و همچنین پیش‌بینی ریال موردنیاز جهت بازپرداخت اصل و هزینه‌های تبعی تسهیلات اخذ شده در بودجهٔ سنواتی دستگاه مربوطه.

۳. معرفی رسمی طرح به وزارت امور اقتصاد و دارائی (سازمان سرمایه‌گذاری) از سوی سازمان ارزی طرح (به دلار آمریکا) همراه با مدارک بندهای (۱) و (۲) فوق، همچنین تهیه و ارسال اسناد و مدارک ذیل توسط متقاضی تسهیلات (حداقل شش ماه قبل از سالی که پروژهٔ موردنظر بایستی توسط بانک مذکور مورد بررسی قرار گیرد) ضروری می‌باشد:

الف- گزارش کامل توجیه فنی - اقتصادی و مالی طرح (Fesibility Study) به زبان انگلیسی

ب- اساسنامه و صورتحساب‌های مالی (ترازنامه، صورت سود و زیان و ...) مؤسسهٔ متقاضی به زبان انگلیسی.

۴. پس از ارزیابی و تصویب هر طرح توسعهٔ بانک اسلامی که حداقل یک‌سال به طول خواهد انجامید، بایستی مصوبهٔ شورای اقتصاد جهت طرح مذکور اخذ و ارائه گردد.

۵. اخذ مصوبهٔ هیئت وزیران در خصوص: مجاز بودن دستگاه مربوطه جهت استفاده از تسهیلات بانک توسعهٔ اسلامی، محاز بودن امضاء و مبادلهٔ موافقت‌نامهٔ اخذ تسهیلات توسط تقاضی و همچنین مجاز بودن وزارت امور اقتصاد و دارائی جهت صدور ضمانت‌نامه.

۶. امضاء موافقت‌نامهٔ اخذ وام با بانک توسعهٔ اسلامی، صدور ضمانت‌نامه و لازم‌الاجراء شدن موافقت‌نامهٔ مذکور.

۷. برگزاری مناقصه و تشریفات مربوط به آن و اجراء طرح مذکور.

طرح‌های بخش خصوصی

در خصوص طرح‌های بخش خصوصی فقط رعایت بندهای ۳ (صرفاً قسمت الف و ب) الی ۷ الزامی می‌باشد مضافاً طرح‌های بخش خصوصی لازم است علاوه بر آن، مدارک ذیل را ارائه نمایند:

- ارائهٔ تأییدیه مقررات ارزی و مالی مصوب بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و گواهی ثبت آماری.

- ارائهٔ تأییدیه سیستم بانکی (بانک عامل) دایر بر توزیع وثایق کافی جهت تأمین و پوشش اقساط بازپرداخت تسهیلات مالی شامل اصل و فرع هزینه‌های مربوط در سررسید.

انواع تسهیلات تجاری

عملیات تأمین مالی تجاری بانک توسعهٔ اسلامی بخشی از عملیات مالی گستردهٔ بانک توسعهٔ اسلامی می‌باشد. عملیات تأمین مالی فوق‌الذکر هم صادرات کالاهای کشورهای عضو و هم واردات آنها را تحت پوشش قرار می‌دهد. شیوه‌های تأمین مالی مزبور که بانک آنها را اصطلاحاً Window می‌نامد، دو قسمت عمده را در بر می‌گیرد که عبارتند از:

- عملیات تأمین مالی تجاری واردات

- طرح تأمین مالی صادرات

عملیات تأمین مالی تجاری واردات (TFO)

عملیات تأمین مالی واردات اساساً به‌منظور فراهم کردن ابزاری جهت به‌کارگیری منافع مازادی که بانک جهت عملیات میان‌مدت و بلندمدت خود فوراً به آنها احتیاج ندارد از سال ۱۹۷۷ شروع به فعالیت نمود. هدف طرح مزبور عبارتند از:

- استفاده از نقدینگی مازاد بانک جهت کسب درآمد برای بانک

- ارتقاء تلاش‌های توسعه‌ای کشورهای عضو از طریق واردات کالاهای توسعه‌ای

- افزایش مبادلات تجاری کشورهای عضو

عملیات و طرح تأمین مالی صادرات (EFS)

طرح مذکور در سال ۱۹۸۷ توسط بانک توسعهٔ اسلامی به شکل صندوق ویژه تدارک گردید و هدایت و ادارهٔ آن را نیز IDB خود به‌عهده گرفت. بودجه و منابع طرح، جدای از بودجه و منابع بانک است. هدف طرح یاد شده، ارتقاء تجارت بین کشورهای عضو از طریق تدارک تأمین مالی برای صادرات کشورهای مشارکت‌کنندهٔ عضو طرح به کشورهای عضو و غیر عضو سازمان کنفرانس اسلامی می‌باشد. هم‌اکنون تعداد کشورهای عضو طرح یاد شده بالغ بر ۲۳ کشور می‌باشد.