سازمان کنفرانس اسلامی و آینده پیش رو

سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان یک نهاد بین المللی اسلامی که دارا ی اعتباری جهانی است امروزه به عنوان بزرگترین جامعه کشورهای مسلمان در جهان قلمداد می شود

از جمله کار هایی که می توان در راستای انسجام و اتحاد بیشتر در میان کشور های اسلامی صورت داد ، ایجاد بازار مشترک اسلامی ، ایجاد مراکز تلوزیونی و رسانه ای مشترک ، ایجاد مراکز دانشگاهی و علمی مشترک تبادل فناوری میان کشور های اسلامی ، و گسترش راه های ارتباطی و مواصلاتی میان کشورهای اسلامی و از همه مهم تر دولت های اسلامی به جا ی اینکه در صدد با شند تا روابط خود را بر اساس روابط نابرابر با غرب بر قرار کنند ، با ملت های خود به ارتباط نزدیکی بیشتری برقرار کنند.

● اشاره:

سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان یک نهاد بین المللی اسلامی که دارا ی اعتباری جهانی است امروزه به عنوان بزرگترین جامعه کشورهای مسلمان در جهان قلمداد می شود . در زمانی که جهان اسلام آماج تهمت ها و افتراها یی همچون تروریسم قرار گرفته است و غرب کشورهای اسلامی را یکی پس ازدیگری مورد حملات بی امان نظامی و فرهنگی قرار داده و کشور های عراق و افغانستان در آتش کینه و عداوت جهانخواران درحال سوختن است وجود نیرو یا سازمانی فرا ملی که هدف آن اتحاد امت اسلام باشد لازم و ضروری می نماید. سازمان کنفرانس اسلامی هم اكنون با داشتن ۵۷ كشور مسلمان عضو، ۷۴ درصد ذخایر نفت شناخته شده جهان و ۵۰ درصد ذخایر گاز جهان وبا در اختیار داشتن تنگه ها وآ براهه ها و کلا ۲۰ درصد از مناطق آبی و خاکی مهم جهان ،و ۵/۱ میلیارد جمعیت، ازپتانسیل بسیار بالایی در معادلات جهانی برخوردار است .این سازمان می تواند به عنوان یک عامل مهم برای همبستگی و اعاده مجد و عظمت امت اسلام به صورت یك كل واحد دورنمای بسیار روشنی برای دنیای اسلام رقم بزند.

● مقدمه

کشورهای مسلمان عضو سازمان كنفرانس اسلامی که تعداد آنها به ۵۷ کشور می رسد، اکنون نزدیک به یک سوم تعداد کشور های عضو سازمان ملل را به خود اختصاص داده اند و این در حالی است میزان زیادی از مناطق استراتژیک جهان در قلمرو این کشور ها قرار دارد.به طوری که مرز جهان اسلام از سواحل آفریقای شمالی در اقیانوس اطلس تا شرق اندونزی امتداد می یابد. ۷۴ دصد ذخایر شناخته شده نفت جهان و ۵۰ درصد ذخایر گازی، ۲۰ دصد از گستره آبی و خاکی جهان ،۳۵دصدقلع،۲۰ درصد پنبه جهان و... در کشورهای اسلامی قرار دارد . حجم مبادلات کشور های اسلامی در سال ۱۳۸۳ بالغ بر ۸۰۰میلیارد دلار بوده است که قطعا با رشد زیادی که قیمت نفت در طی سالیان اخیر داشته است، این میزان بسیار بالاتر از این مقدار است. از سوی دیگر خاستگاه قدیمی ترین تمدن ها مانند سومر و اکد و عیلام و مصر و ایران و اسلام در این کشور ها قرار دارد . جمعیتی معادل یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر که در اقصی نقاط این کره خاکی ساکن هستند را مسلمانان تشکیل می دهند. یعنی میزانی معادل یک چهارم جمعیت جهان به مسلمانان تعلق دارد با توجه به چنین پتانسیل های موجود در جهان اسلام و شرایط جهانی که امروزه حاکم است نقش و جایگاه سازمان کنفرانس اسلامی بیش از پیش برجسته تر می شود.

● پیدایش سازمان کنفرانس سلامی

تاریخ اسلام منبع الهام اندیشمندان مسلمان و مایه حركت در میان نیرو های سیاسی جوامع اسلامی است .. اعتقاد به اتحاد كه از هنگام ظهور اسلام درشبه جزیره عربستان به عنوان یك اندیشه در جوامع اسلامی حاكم بودکه از ارزش های سیاسی ریشه می گیرد و پایه ای دینی دارد . در واقع ، قرآن كریم راهنمای جاودانه مسلمانان شامل اشارات و تصریحاتی است كه ارزش های سیاسی خاصی را در این زمینه منعكس می سازد. برای نمونه می توان به این آیه توجه كرد: و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا:" به ریسمان الهی چنگ زنید و متفرق نشوید"( ۱)

عواملی که سبب نضج گرفتن ایده سازمانی اسلامی شد را می توان به شکل زیر بر شمرد:

شكست مسلمانان در سال ۱۹۴۸ در فلسطین و تاسیس دولت صهیونیستی ؛ تاسیس كشور اسلامی پاكستان در بخش مسلمان نشین شبه قاره هند ؛ آغاز عصر استعمار زدایی و استقلال تدریجی كشور های اسلامی ؛ ظهور ناسیونالیسم به عنوان یك نیروی بزرگ سیاسی ؛ شكست اعراب از اسراییل در جنگ شش روزه و آتش سوزی در مسجد الاقصی توسط صهیونیست ها .

البته در همین راستا در سال ۱۹۵۲ كشور های مصر و عربستان و پاكستان كنفرانسی راتحت عنوان " كنفرانس عمومی اسلامی" تشكیل دادند ( ۲ )

در طی سال های دهه ۱۹۷۰ به بعد دو جریان سیاسی در خاورمیانه ایجاد شد. این دو جریان یکی مربوط به رژیم پهلوی و تلاش در جهت تثبیت موقعیت خود در منطقه خاور میانه بود . شاه در صدد بود برای اینکه بتواند از وضعیتی که در کشورهای عربی به سبب وجود جمال عبدالناصر و تز وحدت عربی وی ایجاد شده بود کمال استفاده را بکند. در این میان با آغاز تنش و اختلاف میان سوریه و عراق شاه پیشنهاد داد که مجمعی از کشور های اسلامی برای میانجی گری در زمینه رفع اختلاف میان سوریه و عراق در تهران گرد هم آیند که با مخالفت های عربستان با شکست مواجه شد . (۳)

در مراسم حج سال ۱۹۶۰ ملک سعود پادشاه عربستان دستور داد تا کنفرانسی با وجود شخصیت های بزرگ اسلامی برای تبلیغ اسلام شرح اصول و تفسیر تعالیم آن و مبارزه با عقاید ضد اسلامی و جستجوی راه حلی برای مشکلات جهان اسلام تشکیل شود . این کنفرانس در همان سال برگزار شد و شرکت کنندگان خواستار یک سازمان بین المللی اسلامی شدند به همین دلیل برای تشکیل کنفرانس اسلامی ملک فیصل به کشورهای گوناگونی سفر کردو از سران آنها برای شرکت در کنفرانس دعوت به عمل آورد . (۴ )

به هرحال مهم ترین عامل در تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی را باید به فلسطین اختصاص داد . آتش سوزی در مسجد الاقصی در سال ۱۹۶۹ که در پی اشغال بیت المقدس به دست صهیونیست ها صورت گرفت فرصت بسیار مناسبی برای تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی تلقی شد. تا اینکه سرانجا م در ۲۲ سپتامبر ۱۹۶۹ سران ۲۶ کشور اسلامی درشهر رباط پایتخت کشور مراکش گرد هم آمدند و موجودیت این کنفرانس را اعلام کردند (۵)

به هر روی سازمان کنفرانس اسلامی به طور رسمی در می ۱۹۷۱ تاسیس شد (۶) سازمان کنفرانس اسلامی دارای ۵۷ عضو می باشد و جالب اینکه روسیه نیز به عنوان کشوری که داردی جمعیت زیادی مسلمان است پیشنهاد داد که به عنوان عضو ناظر دراین سازمان شرکت کند. اعضای سازمان کنفرانس اسلامی در گروه های کشور های عربی و افریقایی و آ سیایی تقسیم می شوند و کشور آلبانی تنها کشور اروپایی عضو سازمان سورینام نیز تنها کشور مسلمان در قاره آمریکا می باشد.

● اهداف سازمان کنفرانس اسلامی

اهداف سازمان کنفرانس اسلامی که در منشور آن در سال ۱۹۷۲ به تصویب رسیده است چنین اعلام شده است:

۱) پیشبرد اهداف اسلامی میان دولت های عضو

۲) تحکیم همکاری میان دولت های عضو در زمینه های در زمینه های اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی علمی و دیگر امور حیاتی و ترتیب مشاوره ها میان دولت های عضو که در سازمان های بین المللی قرار دارند.

۳) تلاش برای حذف جداسازی و تبعیض نژادی و رفع استعمار در همه اشکال آن.

۴) دست زدن به اقدامات لازم جهت پشتیبانی از صلح و امنیت بین المللی بر پایه عدالت.

۵) هماهنگ سازی همه کوشش ها برای حراست از اماکن مقدس و پشتیبانی از نبرد مردم فلسطین و کمک به آنها برای استیفای حقوقشان و آزادی سرزمینشان

۶) تقویت نبرد همه مسلمانان در خصوص حفاظت از منزلت ، استقلال وحقوق ملی آنها.

۷) آفرینش فضای مناسب برای بهبود و همکاری و تفاهم میان دولتها ی عضو و دیگر کشور ها.

● ارکان سازمان کنفرانس اسلامی

سازمان کنفرانس اسلامی از سه رکن تشکیل شده است:

ـ کنفرانس سران که هر سه سال یک بار تشکیل می شود

کنفرانس وزرای خارجه که هر سال تشکیل می شود

دبیرخانه: که ارگان اجرایی کنفرانس است و دبیرکل رییس آن است . دبیرکل نیز به نوبه خود از سوی کنفرانس وزرای خارجه برای مدت یک دوره چهار ساله انتخاب می شود.

البته اجلاس پنجم سران کنفرانس اسلامی که در کویت تشکیل گردید در سال ۱۹۷۸طی قطعنامه ای ایجاد "دیوان بین المللی عدل اسلامی "را به عنوان رکن چهارم سازمان كنفرانس اسلامی تصویب کرد اما هیچ گاه شكل عملی به خود نگرفت .(۷)

مقر دبیرخانه سازمان كنفرانس اسلامی به موجب منشور آن در شهر بیت المقدس است ولی تا هنگام رفع اشغال این شهر از سوی صهیونیست ها، شهر جده در عربستان سعودی به طور موقت مقر دبیر خانه خواهد بود.(۸) انتخاب كاركنان سازمان بسته به شرایطی است ، از جمله اینكه خود و همسرانشان مسلمان بوده و دارای ملیت یكی از كشورهای سازمان کنفرانس اسلامی باشند .

● ارگان ها و كمیته های تخصصی سازمان كنفرانس اسلامی

بانك توسعه اسلامی، اتحادیه بین المللی بانك های اسلامی ،آژانس خبرگزاری اسلامی، صندوق همبستگی اسلامی ،كمیته قدس :مسئول به اجرا گذاشتن قطعنامه های سازمان كنفرانس اسلامی در باره موقعیت قدس است. این كمیته در واكنش تعرض صهیونیست ها به بیت المقدس و دیگر اماكن مقدس در سال ۱۹۷۵ تشكیل شد. كمیته دائم همكاری اقتصادی و بازرگانی. كمیته دائم امر فرهنگی و اطلاعاتی كمیته دائم تكنولوژیك و جمعیت هلال احمر .

فعالیت های سازمان كنفرانس اسلامی در ابعاد مختلفی صورت می گیرد. زمینه هایی مانند مسائل اقتصادی ، فرهنگی ، بشر دوستانه و سیاسی را می توان نام برد .

در زمینه فرهنگی ، سازمان به امر آموزش و پرورش در جوامع اسلامی توجه ویژه ای مبذول می دارد. ایجاد دانشگاه های اسلامی در نیجریه و اوگاندا، ترتیب برگزاری همایش هایی در باره ابعاد گوناگون اسلام، آشنایی با فرهنگ های ملل مسلمان و تشویق گفتگو با دیگر ادیان الهی از جمله برنامه های سازمان كنفرانس اسلامی است .

در زمینه كمك های بشر دوستانه به جوامع اسلامی كه از جنگ و بلایای طبیعی متاثر می شوند با همكاری سازمان ملل كمك هایی ار ارائه می دهد . اما در این میان فعال ترین بخش از سازمان كنفرانس اسلامی را باید در امور سیاسی جستجو كرد.

● ایران و سازمان كنفرانس اسلامی

بی شك ایران یكی از كشورهای مهم در جهان اسلام به شمار می رود چنانكه نظرات ایران در بیشتر موارد در باره مسائل جهان اسلام از سوی كشور های اسلامی لحاظ می گردد. ایران خود به عنوان یكی از كشور های موسس سازمان كنفرانس اسلامی می باشد و هم اكنو ن در این سازمان مشاركت فعال دارد.

در دوران اولیه تشکیل این سازمان یعنی در دهه ۷۰ میلادی ایران در این سازمان نقش فعالی را ایفا می کرد . در این دوره هنوز برخی کشورهای انقلابی عرب به عضویت سازمان در نیامده بودند برخی از این کشور ها مانند سوریه و عراق و یمن جنوبی در اجلاس سازمان حضور نمی یافتند و عده ای همانند مصر و سودان نیز با نارضایتی و انتقاد اجلاس سران را دنبال می کردند. در اجلاس اولیه وزیران خارجه، کشورهای انقلابی پیش نویس قطعنامه ای را تهیه کردند که به موجب آن از همه کشور های اسلامی خواسته می شد تا روابط اقتصادی و دیپلماتیک خود را با اسراییل قطع کنند این امر مورد مخالفت حکومت های حامی غرب به ویژه ایران قرار گرفت و به تصویب نرسید ( ۹ ) اما در اجلاس چهارم وزرای خارجه(۱۹۷۳) کشور های تندرو مخالف غرب به شکل فعالانه تری در اجلاس شرکت کردند و در این زمان ایران چون حکومتی حامی منافع غرب و اسراییل در منطقه بود از اجلا کناره گیری کرد و روابط ایران با سازمان کنفرانس اسلامی وارد دورانی از رکود و سکون شد که تا پایان عمر حکومت شاهنشاهی ادامه یافت .همچنین مواضع ایران در جنگ اعراب و اسراییل ، ایران را هرچه بیشتر از سازمان کنفرانس اسلامی دور کرد . (۱۰) . بنابر این در طی این دوران ایران در هیچ یک از اجلاس های رسمی این سازمان شرکت فعال نداشت و میزبان هیچ یک از اجلاس های رسمی این سازمان نیز نشدو هیچ تلاش جدی برای استقرار نهاد های وابسته به این سازمان در ایران نشد (۱۱ )

پژوهشگر: پیمان امیری

پانوشت ها

۱.آل عمران آیه ۱۰۳

۲. محمد سید سلیم و دیگران ، سازمان كنفرانس اسلامی در جهان متغیر ، ترجمه حسن رضایی انتشارات وزارت خارجه ۱۳۷۶ صص۱۲و۱۳

۳ سید داوود آقایی حقوق سازمان های بین المللی ، دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۰ )

۴. همان

۵. سازمان کنفرانس اسلامی ، اداره مجامع اسلامی ، انتشارات وزارت خارجه۱۳۷۳

۶.آقایی همان

۷. آقایی،همان

۸. همان

۹. آقایی، ایران و سازمان های بین المللی

۱۰. همان

۱۱. سید هادی برهان ،" منطق تشکل در سازمان کنفرانس اسلامی"مجله سیاست خارجی ویژه کنفرانس اسلامی ، پاییز ۱۳۷۶

۱۲. آقایی ، ایران و سازمان های بین المللی

۱۳همان.

۱۴. آقایی همان

۱۵. همان

۱۶. آقایی ،ایران و سازمان های بین المللی

۱۷.همان

۱۸.ایرنا

منابع

۱. محمد رضا ضیایی بیگدلی ، حقوق بین لملل عمومی ، نشر گنج دانش، ۱۳۸۱.

۲. سید داوود آقایی ، حقوق سازمان های بین المللی دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۰ .

۳. سازمان كنفرانس اسلامی /اراده مجامع اسلامی منطقه ای و غیر متعهد ها ، انتشارات وزارت خارجه ۱۳۷۳.

۴. سوره آل عمران ،آیه ۱۰۳ .

۵. "سازمان کنفرانس اسلامی ۳۵ سال رکود" جمهوری اسلامی ۵/۷/۸۳.

۶. عراقچی ،عباس ،سازمان "کنفرانس اسلامی و آینده ای نا امید کننده"سیاست خارجی ۳

۷. ولایتی ،علی اکبر،" سازمان کنفرانس اسلامی ضرورت تحرک بعد از جنگ سرد" سیاست خارجی ۳

۸. رویوران ،حسن،"سازمان کنفرانس اسلامی تهدید ها و فرصت ها "همشهری دیپلماتیک ۷۸.

۹. عرشی ،مانیا،"سازمان کنفرانس اسلامی آخرین امید عراقی ها"آفتاب یزد ،۷/۲/۸۳.

۱۰. "سازمان کنفرانس اسلامی ،بیم ها و امید ها"جمهوری اسلامی ۱۷/۹/۸۴.

۱۱. بعیدی نژاد ، حمید، "سازمان کنفرانس اسلامی تحولی جدید"همشهری دیپلماتیک ۷۸.

۱۲. "سازمان کنفرانس اسلامی در ترازوی آمار"نشریه بورس ۵.

۱۳. احمدی،کورش"سازمان کنفرانس اسلامی در شرایط جدید بین المللی"سیاست خارجی ۳

۱۴. "سازمان کنفرانس اسلامی در یک نگاه"مشکوه النور۳

۱۵. سازمان کنفرانس اسلامی فقط محکوم می کند "رسالت ف۲/۹/۸۲

۱۶. "سازمان کنفرانس اسلامی قادر به حل مشکلات مردم نیست"راه مردم،۱۲/۳/۸۲

۱۷. برهان محمد،" سازمان کنفرانس اسلامی گامی به جلو"کیهان هوایی ۱۳۷۸

۱۸. " سازمان کنفرانس بین المللی مجموعه ای منفعل در عرصع بین المللی "جمهوری اسلامی ۲۳/۷/۸۲

۱۹. جوادی محمد،"سازمان کنفرانس اسلامی مجموعه ای ناهمگون"جمهوری اسلامی ۵/۷/۸۳.

۲۰. پورعلی یوسف " سازمان کنفرانس اسلامی ملت ها پیشتاز تر از دولت ها"سیاست روز،۱۹/۹/۸۴.

۲۱. فریده شریفی "سازمان کنفرانس اسلامی و بحران کشمیر "کیهان ۸/۳/۷۸.

۲۲. سازمان کنفرانس و توقعات جهان اسلام گجمهوری اسلامی ۲۳/۷/۸۲ .

۲۳. رحمان .س.م . مشیر زاده" سازمان کنفرانس اسلامی و چالش های آینده"سیاست خارجی۳.

۲۴. اردکانی ، عباسعلی " سازمان کنفرانس اسلامی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران"مطالعات دفاعی استراتژیک ۸ .

۲۵. علی قاسمی ،" سازمان کنفرانس اسلامی و مسائل بین المللی "رسالت،۴و۵/۳/۸۳.

۲۶. خبر گزاری جمهوری اسلامی ایران ، ایرنا

---