صفای معنوی خانه خدا و تالارهای مجلل ولیمه

ضرورت بررسی حذف تشریفات از مراسم معنوی حج

صدای سلام و صلوات و چاووش و دود اسپند که در کوچه پس کوچه های هر شهر و دیاری می پیچید، همسایه ها خبردار می شدند حاجی دارد می آید، آب در دست داشتند زمین می گذاشتند و بدون کارت دعوت و بی تکلف و صرفا برای ثواب به پیشباز می رفتند. عرق چین قلاب باقی و چارقد سفید بر سر حجاج تنها علامتی بود که نشان از سفر معنوی و روحانی حج و زائران بیت الله الحرام داشت. آن روزها از نصب پلاکارد و پارچه های چند متری رنگ و وارنگ خیرمقدم و «حجکم مقبول» نصب شده بر در و دیوار و سبدها و تاج گلهای بزرگ خبری نبود و هیچ اسرافی صورت نمی گرفت، حاجی بدون هیچ گونه تشریفاتی با یک خداحافظی ساده و حلالیت طلبیدن واقعی و بدون وام و قرض و بدهی به سفر حج مشرف می شد و در نهایت سادگی اما سبکبال و آرام از سفر باز می گشت.

سالهاست سنت حسنه بدرقه و بازدید از زائران خانه خدا در فرهنگ ایرانی، اسلامی نهادینه شده است. فرهنگی نیکو که اکنون دستخوش تغییرات شده و برای برخی از حجاج خرید سوغاتهای گران قیمت و کرایه سالن و تالارهای غذاخوری مجلل و با شکوه به جای یک ولیمه ساده سفر، از پرداختن به آداب و مناسک معنوی حج مهمتر شده است. متأسفانه این سنت پسندیده همانند بسیاری از سنتهای ناب ایرانی دستخوش تغییرات زیادی شده، به نحوی که اکنون چاووشی خوانی درزمان بدرقه حاجی از بین رفته و سفره های ولیمه که پای آن آشنا و غریبه و بخصوص فقرا می نشستند، جایش را به سالن های مجلل، تالارها و باغهای پرزرق و برق با میهمانان ویژه با انواع و اقسام آرایش های مخصوص حاجی و لباس شبهای گران قیمت با سنگ دوزیها و منجوق و پولک و... داده و هدایای تبرکی اعم از قواره های چادری و سنگ غار حرا و آب زمزم و تسبیح چوبی با عکس خانه خدا هم جایش را با رایانه کیفی، پارچه های حریر، لوازم صوتی و تصویری و آرایشی و بهداشتی و انواع و اقسام اسباب بازیها و عروسکهای باربی و... عوض کرده است.

تغییرات مشهود در سنت مناسک حج موجب شده تا هزینه حجاج برای سفر به خانه خدا چند برابر شود و حاجی به جای پرداختن به آداب و مناسک حج وادای مستحبات، دغدغه خرید سوغاتی و سالن و تالار غذاخوری برای پذیرایی از میهمانان و نصب پارچه و پلاکارد و هزار جور تشریفات، تجملات و مسائل مادی و دنیوی را داشته باشد، این در حالی است که رهبر معظم انقلاب در بیاناتی در جمع متولیان حج فرمودند: «بهتر است حجاج ایرانی به جای هزینه سفره های ولیمه و سوغاتیهای گران قیمت به فکر آسیب دیدگان سیل پاکستان باشند و به آنان کمک کنند.»

ولیمه با طعم آسمانی یا به رخ کشیدن مال و منال!

- شبی رویایی، متفاوت با آنچه تاکنون دیده اید، سفر حجتان را در سالن ما به یاد ماندنی کنید، ۱۰نوع غذا، ۱۰نوع سالاد و دسر از نفری ۴۵۰۰ تومان تا ۲۰۰۰۰تومان.

- ولیمه حاجی در تالاری باشکوه و مجلل، شیک ترین ظروف VIP، دیزاین متفاوت همراه با آلاچیق و آبنما.

- مشکل پسندان با ما تماس بگیرند، مجری حرفه ای مراسم و میهمانی در زیباترین سالن با نورپردازی مناسب ویژه حجاج.

- سفر حجتان را در باغ ما با دو سالن مجزا و شیک با چایخانه سنتی و گل آرایی میزها به یادماندنی و جاودانه کنید.

در حالی که موعد بازگشت حاجیان از سفر وحی فرا رسیده است، تأملی در برگزاری مراسم ولیمه حجاج از سفر نور بازگشته هر انسان فکوری را با دوگانگی روبرو می سازد.

تقریبا در این روزها کمتر می توان تالار پذیرایی یا حتی هتل و رستوران هایی را برای برگزاری مراسمی رزرو کرد. براساس پیگیری ها و تماس های تلفنی خبرنگار کیهان با رستوران ها و تالارهای پذیرایی تقریبا قریب به اتفاق این اماکن برای ولیمه حاجیان رزرو شده اند و جایی برای مراسم دیگر باقی نمانده است.

نکته جالب تر و حیرت انگیز این ماجرا قیمت فهرست غذایی این تالارهای پذیرایی و تبلیغات گسترده آن در مطبوعات و رسانه ها است. مثلا برای یک نوع غذا از

۷ هزار و ۵۰۰ تومان شروع می شود تا ۲۵ هزار تومان نیز برای همان یک نوع غذا در برخی تالارها افزایش می یابد و این درحالی است که مخلفات غذایی همچون نوشیدنی، دسر و سالاد هم به صورت مجزا حساب می شود و میوه و شیرینی نیز برعهده خود حاجیان است.

بنابراین حاجیانی که قرار است دو، سه، یا چند نوع غذا در ولیمه خود استفاده کنند به همین ترتیب هزینه خود را بالا می برند که با این وضعیت، اگر هزینه مراسم ولیمه ایرانیانی که امسال به مراسم حج اعزام شده اند به همراه دیگر هزینه های آنان برپایه این نرخ محاسبه شود، رقمی نجومی به دست خواهد آمد؛ رقمی که ظاهرا پس از یک مراسم روحانی و معنوی هزینه می شود، ولی درواقع در بسیاری از جهات به خودنمایی و چشم و هم چشمی هایی می ماند که تنها برای نشان دادن به خلق الله تدارک داده می شود که تازه باید به این هزینه ها، سوغاتی های گران قیمت، هزینه آرایشگاه و خرید لباس های شب ویژه مهمانی حاجی و قربانی کردن و گل زدن ماشین را هم اضافه نمود.

حال قضاوت کنید، افرادی که پس از گذشت نزدیک به یک ماه به تصفیه درون پرداخته اند در بازگشت از این سفر، با تدارک چنین مهمانی هایی، چنان خود را دوباره به دنیای مادی و خرج و برج های اضافه می چسبانند که گویی اصلا چنین سفری در کار نبوده است!

علی حاتم پناه، صاحب یک تالار پذیرایی در غرب تهران با اشاره به اینکه اکثر رستوران ها و تالارها در این ایام توسط حاجیان برای ولیمه حج رزرو می شود، می گوید: «چشم و هم چشمی ها باعث شده فضاهای پذیرایی در نقاط مختلف شهر در این ایام با کثرت مراجعان و متقاضیان و اجاره سالن ها روبرو شود.»

حاتم پناه این عامل را باعث افزایش تقاضا و محدودیت تالارهای پذیرایی عنوان می کند و می افزاید: «اصرار حجاج به برپایی ضیافت های ولیمه در یک دوره زمانی خاص، افزایش نرخ اجاره، خدمات جنبی و هزینه پذیرایی تالارها را در پی دارد.»

به گفته وی، در حال حاضر قیمت پایه پذیرایی در تالارهای متوسط به بیش از ۵ تا ۶ هزار تومان برای هر نفر رسیده که اگر علاقمند به سرو چند نوع غذا باشند طبیعتا باید مبالغ بیشتری بپردازند؛ ضمن اینکه دکوراسیون سالن ها و ظروف غذای آنها هم با هم فرق می کند.

حاج مرتضی غلامی که سال ها قبل توفیق زیارت کعبه مقصود و سفر معنوی حج نصیبش شده و شاهد گفت وگوی ماست، در ادامه صحبت های صاحب تالار می گوید: «درگذشته اغلب مراسم در منازل برگزار می شد و از این همه تشریفات هیچ خبری نبود، اما چشم و هم چشمی ها باعث شده این مراسم امروز در تالارهای مجلل و باشکوه حتی پرخرج تر از یک مراسم عروسی با بریزو بپاش ها و هزینه های سرسام آور برگزار شود.»

این حاجی سرد و گرم روزگار چشیده، با انتقاد از اینکه حجاج در این دوره و زمانه پس از بازگشت از سرزمین وحی گرفتار این تجملات و خودنمایی ها می شوند، می گوید: «زائران خانه خدا و سرزمین عرفات نباید میزبان سفره هایی باشند که با اسراف و حیف و میل نعمت های خدا رنگین شده اند.»

او که دستی هم در قلم دارد و ظاهرا چند کتاب تألیف کرده، ولیمه را یکی از دغدغه های حجاج می داند و می گوید: «متأسفانه این سنت حسنه که از دیدگاه فرهنگ اسلامی جزو مستحبات است امروزه به مشکل بزرگی تبدیل شده است، ضمن اینکه بخشی از مشکل تجمل گرایی توسط سریال های تلویزیونی ترویج می شود این درحالی است که صدا و سیما به راحتی می تواند با فرهنگ سازی و ترویج ساده زیستی و الگو قرار دادن زندگی معصومین(ع) جلوی این تجملات را بگیرد.»

● ای قوم به حج رفته کجایید؟

برخی خانواده ها با آبروداری خیالی، مسافرت هایی از جنس خودنمایی و چشم و هم چشمی، برگزاری مهمانی های پرهزینه و غیرضروری که بعضا از هزینه سفر حج نیز بیشتر است، مصادیقی از اسراف را خلق می کنند. در یک ولیمه حج یا مهمانی انواع غذاها با هزینه زیادی تهیه می شود که اضافات آن به بهانه غیربهداشتی بودن دور ریخته می شود، درحالی که می شد به جای آن انفاق کرد و با تجمیع این هزینه ها و سرمایه گذاری های به ظاهر کم اهمیت، به پیشرفت کشور کمک کرد.

فاطمه الیگودرزی که ۵۵ سال سن دارد و سال گذشته به سفر حج مشرف شده و به تازگی هم از سفر عتبات عالیات برگشته و پول ولیمه را به یک موسسه خیریه کمک کرده است، نظر خود را در مورد ریخت و پاش های حاجیان و دیگر زائران به اماکن زیارتی در گفت وگو با گزارشگر کیهان این طور بیان می کند: «متأسفانه سفر حج و زیارت کربلای معلی و سوریه، برای عده ای وسیله ای برای نشان دادن قدرت مالی شده است. در اطرافیان خودمان کسانی را می شناسم که با وام بانکی به سفر عمره یا کربلای معلی رفتند و وقتی برگشتند، در تالار مراسمی باشکوه و پر از رنگ و ریا گرفتند و ولیمه دادند که دیگران هم از سفر آنها باخبر شوند، چه برسد به حج تمتع که دیگر همه باید خبردار شوند و حتماً هم پیشوند «حاج آقا» و «حاجیه خانم» یادشان نرود. و نصب پارچه و پلاکارد و تاج گل و کادوهای سنگین هم نباید فراموش شود.»

رضا مطوایی که کارمند شرکت برق است و چند سال قبل به اتفاق همسرش به حج تمتع مشرف شده اند از زاویه دیگری به ولیمه حجاج، تشریفات و حاشیه های آن نگاه می کند و به گزارشگر کیهان می گوید: «متاسفانه اکثر حجاج به جای اینکه در این سفر معنوی به فکر زیارت، خودشناسی و خداشناسی باشند، تمام وقت خود را در بازارهای پرزرق و برق می گذرانند و همه فکر و ذکرشان خرید سوغاتی برای اقوام و دوستان و آشنایان است.»

وی اضافه می کند: «البته خود ما هم از این قاعده مستثنی نبودیم و نصف وقتمان صرف خرید سوغاتی و اجناس بنجل چینی که اکثراً هم در کشور خودمان موجود بود، شد.»

وقتی به او می گویم شما می توانستید به جای هزینه کردن و خرید این همه سوغاتی، فقط ۲ رکعت نماز زیارت به نیابت از اقوامتان بخوانید یا نهایتاً تبرکی از مهر و جانماز یا آب زمزم می آوردید، گوشه لبی گاز می گیرد و می گوید: «ای خانم نمی شود، شما تا خودتان به این گونه سفرها نروید، نمی فهمید ما چه می گوییم، زن و بچه و نوه، پسرخاله و پسرعمو و همه از ما انتظار دارند، وقتی در مراسم استقبال کارت دعوت پخش می شود آنها همه تک تک برای ما قربانی می کنند پارچه می نویسند، گل می آورند و کادو، سکه و ظرف و ظروف هدیه می آورند، ما که نمی توانیم جواب این همه محبت و زحمت آنها را ندیده بگیریم، حداقل باید برای هر خانواده ای چند تکه سوغاتی مثل وسایل آرایش، اسباب بازی و یک وسیله برقی بیاوریم!

● آفتهای بعد از سفر حج

در دنیای مدرن امروز برای هر چیزی آفتی پیدا شده است که در این میان این آفت به دامان مناسک و مراسم بعد از حج و برخی از اعمال مستحبی آن هم افتاده است. حال اینکه چه عواملی باعث شیوع این آفت شده است، سؤالی است که پاسخ آن را یک روحانی کاروان می دهد. حجت الاسلام احمد مروجی طبسی کارشناس مسائل دینی و روحانی کاروان در گفت وگو با گزارشگر کیهان در مورد فرهنگ غالب حجاج ایرانی در مراسم و مهمانی های بعداز حج و خرید سوغات و هدایا می گوید: «حج به عنوان فروع دین از واجبات است و چون این واجب برگرفته از ندای آسمانی بوده، پس باید تمامی اعمال و مناسک آن قبل و بعد از حج نیز آسمانی باشد، در حالی که این ارزش به یک ناهنجاری تبدیل شده است.»

حجت الاسلام مروجی طبسی می گوید: «در مناسک آسمانی و معنوی حج مسائلی همچون کارتهای دعوت گران قیمت، سالنها، تالارها و رستورانها و سوغاتیهای سنگین تعریف نشده است، زیرا ولیمه حاجی باید طعم آسمانی داشته باشد و سفره ولیمه حج هم باید جایی پهن شود که آن مکان با فضایی معنوی ذهن و فکر میهمان را به سوی حضور میزبان به خانه خدا تداعی کند.»

وی با بیان اینکه سفر ولیمه حاجی مستحب بوده و خیرات و برکات زیادی به همراه دارد اضافه می کند: «امام علی(ع)» بر سر سفره حاجی رفتند و وقتی دیدند بر سر این سفره فقیری حضور ندارد متأثر شدند در حالیکه بر سر سفره های برخی از حجاج ایرانی، حتی اقوام فقیر هم دعوت نمی شوند و میهمانی های حج بیشتر جنبه تشریفاتی و چشم و هم چشمی دارد.»

حجت الاسلام مروجی طبسی می گوید: «دعوت از میهمانان برای دید و بازدید زائر خانه خدا بیشتر از جهت گردهمایی مسلمانان و اقوام و آشنایان حائز اهمیت است تا در فضایی روحانی با طعامی معنوی حاجی بتواند ذره ای از صفا، مرام مروه، معرفت عرفات و شعور مشعر را به دیگران منتقل کند، اما متاسفانه میهمانی های حجاج ایرانی طی چند سال اخیر رنگ عوض کرده است.»

وی می گوید: «بدحجابی، غیبت، راه ندادن فقرا، چشم و هم چشمی و توزیع سوغاتیهای سنگین به مهمترین آفتهای بعد از حج برای حجاج ایرانی تبدیل شده است و در این میان نقش صدا و سیما، رسانه ها و دانشگاه ها برای تبیین فرهنگ صحیح مناسک حج در جامعه حائز اهمیت است.»

حجت الاسلام محمد مهدی دشتی مسئول مؤسسه امیرالمؤمنین«ع» در قم هم در این خصوص در گفت وگو با خبرنگار کیهان با بیان اینکه ایرانی ها رفتن به حج را بسیار سنگین و سخت گرفته یا حتی در برخی موارد حاضرند قید سفر را بزنند، می گوید: «متاسفانه بسیاری از حجاج ایرانی قبل از اعزام مبالغ زیادی را برای مناسک غیرضروری بعد از حج اعم از برپایی میهمانی، کرایه سالن، فیلمبرداری و... کنار می گذارند که در برخی موارد حتی این مبالغ را قرض می گیرند، طوریکه امثال به عینه دیدم در مراسم حج تعدادی از زائران رقمی تا ۲۰ میلیون تومان برای رفت و برگشت یک سفر حج هزینه کرده اند!»

وقتی از وی در خصوص راهکارهای مبارزه با آفتهای شیوع یافته سؤال می کنم، در پاسخ می گوید: «برای شکستن و تغییر این فرهنگ غلط در جامعه و از بین بردن این گونه آفتها باید قبل از اعزام به حج، حجاج را با اصل اثر بخشی حج در روح و روان آدمی و دلبستگی از هوا و هوس های دنیوی آشنا کرد تا خرید از فروشگاه های پرزرق و برق مکه و مدینه را جزو مناسک اصلی حج لحاظ نکنند و از برگزاری مراسم تشریفاتی جلوگیری کنند.»

حج، کنگره عظیم قربانی کردن نفس و اوج تسلیم و رضا در مقابل دستور خداوند متعال است، فریضه ای که تمام فرازها و فرودهای آن قله های معرفت الهی و تعبد و تبعیت محض اوست.

اما در کنار عظمت بی بدیل جنگ نفس، این اهریمن زشت جاری و ساری است و این مسئله باعث می شود که حاجی پاک شده و صیقل یافته دوباره غرق در مادیات شود و برای به رخ کشیدن قدرت مالی خود، مراسمی دهان پر کن برای اطرافیان برگزار نماید و همین کافی است تا آن شور مشعر و عرفان عرفات را فراموش کند!

مگر چه اتفاقی رخ داده است که طی چندین سال گذشته اکثر حجاج علی رغم مشکلات مالی، با برپایی مراسم بسیار پرهزینه و پرزرق و برق، هر روز گرایش بیشتری به سمت تجملات پیدا می کنند، طوری که حاضرند از شکم زن و بچه بزنند تا بتوانند یک شب مهمانی آنچنانی مثلا در فلان تالار بگیرند! چه شده است که در برخی خانواده های مرفه وقتی یک حاجی از سفر حج برمی گردد، حاضر نیست در مراسم بدرقه اش پشت رل یا ماشینش بنشیند و باید یک راننده مخصوص حاج آقا و حاجیه خانم را تا سالن همراهی کنند؟ زائران در این سفرهای معنوی و زیارتی مگر نه این است که باید ره توشه های معرفت را چراغ راه خود و دیگران سازند و عبرت آموز سایرین باشند، متأسفانه حتی دیده شده که در مراسم ولیمه حاجی، حاجیه خانم قبل از حضور در تالار، هفت که چه عرض کنم، هفتاد قلم آرایش کرده است! و حاج آقا ذبح و قربانی کردن ۲۰ تا ۳۰ گوسفند را در هر قدمی مایه مباهات خود می داند و برای این کار نفس گوسفندان را می خرد تا جلوی چشم مردم قدرتمندتر به نظر آید و چمدان چمدان سوغاتی می خرند تا از دیگران در هدیه دادن سبقت بگیرند و اسمشان سر زبان ها بیفتد. واقعا چه عواملی باعث شده برخی زائران بیت الله الحرام و دیگر اماکن زیارتی، دامان خود را به این همه اسراف و تبذیر آلوده کنند و در برخی موارد کار را به جایی برسانند که ولیمه های اشرافی راه بیندازند ولیمه ای که در باغ هایی با هزینه های گزاف برگزار می شود.

● از عرش تا فرش

«خواهش های نفسانی به دلیل اهمیت و بزرگی حج و جایگاه مقام حاجی به سویش نشانه می روند و در هتل و بازار و رستوران ها شوکت و کرامت این کنگره کریمانه را مخدوش و با اشتغال به امور دنیایی و خواسته های تمام نشدنی نفس، حلاوت و شیرینی آن را به تلخکامی مبدل می کنند.»

حجت الاسلام رحیم جعفری، کارشناس امور فرهنگی در پاسخ به سؤال فوق با ذکر این مقدمه می گوید: «حج ابراهیمی که فلسفه ذاتی آن قربانی کردن نفس و تعطیلی هواهای آن می باشد، حیف است که به این آفت زشت آلوده شود.» وی می گوید: «برخی حج را با تجارت و سفر و هدیه و کالا اشتباه گرفته اند که هیچ کدام مبنای شرعی و عقلایی ندارد و این همان انحرافی است که انسان را از عرش به فرش می کشاند.»

حجت الاسلام جعفری خاطرنشان می کند: «آفت بزرگ این سفر روحانی، اشتغالات دنیایی است که زیبایی و طراوت، مقام و اتصال و قرب الهی را تحقیر و آثار هدایتگر و ره گشای آن را تضعیف می کند.»

وی اظهار امیدواری می کند: «با دریافت و درک این واجب بی نظیر الهی که ابعاد و ویژگی های منحصر به فرد آن در طول تاریخ روشنگر و راهنمای جامعه بشری بوده و موفق تر از هر رویدادی سازنده جامعه بشری است، هم به کیفیت و ارتقای آن بیفزائیم و هم از آفات و انحرافات دوری بجوئیم.»

● ولیمه حج واجب نیست

یکی از مستحبات در اسلام ولیمه برای مناسبت های شادی و اعیاد است. در قرآن به اطعام به عنوان مصداقی از انفاق تأکید بسیار شده است. ولیمه نوعی اطعام خاص است که در مناسبت های ویژه داده می شود و از مهمترین ولیمه ها می توان به ولیمه عروسی، تولد، عقیقه و حجاج اشاره کرد.

حجت الاسلام خلیل منصوری، محقق و پژوهشگر در گفت وگو با گزارشگر کیهان با بیان مطلب فوق می گوید: «هرگونه اسراف و تبذیر یعنی خروج از اعتدال و ریخت و پاش در ولیمه همانند هر کار دیگری حرام است، فردی که برای کارهای متفاوت از جمله حج و عروسی ولیمه می دهد، می بایست ولیمه را به دور از چشم و هم چشمی که نوعی ریا است، انجام دهد.»

حجت الاسلام منصوری با بیان اینکه ولیمه برای حج، امری واجب نیست و جزو مستحبات است، خاطرنشان می کند: «هدف از ولیمه، اطعام دادن به ویژه به فقیران و مسکینان است اما اگر این ولیمه برای تشریفات و ریا باشد، کاری حرام و گناه است و هرگونه اسراف نیز حرمت را چند برابر می کند، بنابراین می بایست توجه داشت که هدف از سفر حج، دستیابی به تقوای الهی است که ولیمه های همراه با تشریفات و اسراف و تبذیر دقیقا به معنای مخالفت با اصل تقوای الهی است که شخص با سفر به خانه خدا و انجام مناسک حج در پی آن بوده است. بنابراین هرگونه کاری که برخلاف این هدف و حکمت حج باشد، در حقیقت دور شدن از منزل حقیقت است.»

این محقق اضافه می کند: «افرادی که نزدیک یک ماه در دوره پودمانی مناسک حج و گسستن از همه تعلقات دنیوی کوشیده اند تا به تصفیه درون بپردازند، اگر در برگشت از این سفر روحانی، با تدارک مهمانی های آنچنانی، خود را دوباره به دنیای مادی بچسبانند و دنبال چشم و هم چشمی و ریا باشند، گویی اصلا به چنین سفری معنوی نرفته اند.»

حجت الاسلام منصوری با استناد به روایتی از پیامبر اکرم«ص» درباره نشانه های آخرالزمان می گوید: «پیامبر اکرم«ص» می فرمایند: زمانی می رسد که ثروتمندان امت من برای تفریح به حج می روند و مردم عادی برای تجارت و فقرای امت برای خودنمایی و کسب عنوان و اعتبار به این سفر می پردازند.»

تقلیدهای کورکورانه در دهک های پایین جامعه و فخرفروشی در طبقات مرفه وقتی برخی افراد در دهک های درآمدی بالا با انباشت و تراکم ثروت مواجه می شوند برای اینکه خود را مطرح کنند و به پایگاه های اجتماعی دست یابند و دیگران را وادار کنند تا به طور غیرمستقیم این جایگاه به دست آمده و باد آورده را بپذیرند جامعه به سمت قطبی شدن پیش می رود و آنها خواسته و ناخواسته به یک سری رفتارهای آسیب شناختی یا بیمارگونه دست می زنند که بخشی از آن اتلاف منابع عظیم و سرمایه ملی کشور برای کسب تشخص اجتماعی است.

دکتر محمد علیزاده، جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر کیهان به دلایل اجتماعی گرایش مردم و برخی از زائران به سوی تجملات در مراسم مهمانی و ولیمه اشاره می کند و می گوید: «از این پدیده به عنوان نابود کردن منابع مالی و کالایی جهت کسب موقعیت اجتماعی می توان نام برد که متأسفانه چون دهک های بالای جامعه، درآمدهای سرشاری دارند برای تثبیت موقعیت خود از آن استفاده کرده و سعی می کنند با ریخت و پاش های بی رویه در سالن ها و تالارهای مجلل موقعیت خود را تحکم بخشند.»

این جامعه شناس با اشاره به اینکه دهک های پایین جامعه هم به تقلید کورکورانه از دهک های بالا و پردرآمد می پردازند، اضافه می کند: «در نهایت این پدیده به صورت واگیری اجتماعی به دیگر طبقات جامعه سرایت می کند، طوری که دهک اول که فقیرترین قشر است سعی می کند شیوه رفتاری زندگی دهک بالاتر از خود را الگو قرار داده و این روند نیز همچنان ادامه می یابد تا جائی که افراد برای فرار از لایه های اجتماعی خود از لایه پایینی به یک لایه بالاتر می روند و حالتی را به وجود می آورند که به آن چشم و هم چشمی می گوییم.»

و دکتر مجید کاشانی استاد دانشگاه هم در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه آیین هایی که در مراسم مختلف برپا می شود، مبتنی بر تشویق ها و تشریفات اجتماعی می باشد می گوید: «این ولیمه دادن ها از قدیم الایام مرسوم بوده و امروزه می بینیم عمومیت بیشتری یافته است ضمن اینکه این مراسم و آیین ها به منظور حفظ ارزشها و هنجارهای مرتبط با بزرگداشت و تکریم رفتارهای بهنجار برگزار می شود و از دید جامعه شناسی هم برگزاری این آداب و رسوم در تمام زمینه ها، نشان از هویت گروههای اجتماعی در برابر یکدیگر دارد.»

دکتر کاشانی می گوید: «هر گروه اجتماعی یا قومی به اندازه ای به تکریم و احترام و نوعی تعاملات و روابط احتیاج دارد که با عنصر مادی و غیرمادی در این گونه مراسم جلوه گر می شود و خودنمایی می کند بنابراین نمی توان منکر برگزاری این گونه مراسم شد، اما افراد باید رعایت اعتدال را هم مدنظر داشته باشند.»

وی اضافه می کند: «ریخت و پاش ها را نفی می کنیم اما به نظر، وجود اندازه ای از این تشریفات می تواند موجب احترام و رویکرد اجتماعی بیشتر باشد، امامسلماً افراط و تفریط در هر رفتار اجتماعی توسط عرف اجتماعی نفی می شود و خود مردم باید با آنها برخورد کنند.»

● سوغاتی ،کابوس مسافران

واقعیت این است که پول اضافی با خود بردن برای حجم عظیم سوغاتی، ساعتها وقت تلف کردن برای خرید اجناس و کالاها در بازارهای مکه و مدینه، سوریه و کربلا، ساعتها سرگردانی زائران برای حمل بارو ترخیص آنها در فرودگاهها، نشانه هایی از تغییر سنت حسنه زیارت نسبت به گذشته است. وقتی از چندین زائر اماکن زیارتی می پرسم که بزرگترین دغدغه آنها در سفر چه بوده است، قریب به اتفاق می گویند: «خرید سوغاتی برای همه و تأمین هزینه خرید این سوغاتی ها.» براستی این چه رسم دست و پاگیر و غلطی است که متأسفانه سال به سال نیز پررنگ تر و آزاردهنده تر می شود. رسمی که علاوه بر معذب کردن زائر باعث خروج حجم عظیمی از ارز کشور می شود؟

حجت الاسلام محمدمهدی دشتی، مسئول مؤسسه امیرالمؤمنین«ع» در قم در گفت وگو با گزارشگر کیهان می گوید: «متأسفانه یکی از مهمترین دغدغه حجاج بیت الله الحرام قیمت ریال و دلار برای خرید سوغاتی است. حاجیان به جای اینکه به فکر زیارت، دعا و انجام اعمال و مناسک حج باشند، تمام فکر و ذکرشان خرید اجناس ارزان و بنجل از فروشگاه هاست.»

حجت الاسلام دشتی با اشاره به روایتی از حضرت محمد«ص» می گوید: «پیامبر اکرم«ص» روایت کردند هنگامی که از سفر برمی گردید برای اهل و عیال خود سوغاتی بخرید و تبرکی ببرید، اما امروزه متأسفانه تمام زائران به این امر مستحب بیشتر از یک امر واجب می پردازند، امری که ۱۵تا ۲۰سال در انتظارش بودند و حال که این موقعیت برایشان فراهم شده، تمام وقت معنوی خود را صرف خرید می کنند.»

به او می گویم شما به عنوان روحانی کاروان چرا زائران را از این کار منع نمی کردید و یا توصیه ای خاص برای آنها نداشتید، که در پاسخم می‌گوید: «روحانیون کاروانها همه قبل از سفر و در طول سفر مرتب این مسائل را به زائران می گویند.»

وی می گوید: «زائران ایرانی هنگام خروج از فرودگاه هر کدام ۱۳ساعت معطل می شوند، حال آنکه زائران مالزی و اندونزی بصورت دسته های ۵۰ نفری از گیتها خارج می شوند.»

حجت الاسلام سیدعلی قاضی عسگر، نماینده ولی فقیه در سازمان حج و زیارت هم می گوید: «گروهی از زائران براساس چشم و هم چشمی و گروهی دیگر به بهانه خرید جهیزیه و لوازم خانه خرید می کنند و بخشی هم می گویند به ما سفارش شده است. به همین دلیل متأسفانه در سالهای اخیر مکه و مدینه بازار داغ اجناس کشورهایی شده است که حتی به خدا هم اعتقاد ندارند.»

وی می گوید: «رسانه ها، ائمه جماعات و روحانیون باید فرهنگ غلط خرید سوغاتی های گران قیمت و غیرمعنوی را از فرهنگ حج حذف کنند.»

وی اضافه می کند: «بهتر است مدیران کاروان ها و یا زائران یک نصف روز در ایام حج را به خرید اختصاص دهند و بیشتر به دنبال بهره مندی زائران از معنویات حج باشند. البته سازمان حج و زیارت در سالهای اخیر تدابیری اندیشیده تا بازارچه هایی در مبادی خروجی کشور ایجاد شود و حجاج تمامی خریدهای خود را در بازارچه ها انجام دهند و در برگشت از حج هدایای خود را تحویل بگیرند.»

مسئولیت مدیران و روحانیون کاروانها از بعد فرهنگی و عبادی نیز که به قضیه بنگریم جای نگرانی زیادی هست. در واقع نگرانی برای خرید سوغاتی و کمبود وقت باعث می شود که یک زائر از انجام فرائض نیز باز بماند و اغلب وقت و پول خود را صرف خرید سوغاتی کند.

ستار هدایت خواه، مخبر کمیسیون فرهنگی مجلس در گفت وگو با گزارشگر کیهان با بیان اینکه زیارت اصولی دارد و یک زائر باید تمام تلاش خود را به کار گیرد تا زیارت را درست و صحیح انجام دهد و کاری نکند که به دلیل مسائل حاشیه ای مثل خرید سوغاتی، وارد حوزه مکروهات شود، می گوید: «مدیران و روحانیون کاروانها و سازمان حج و زیارت باید به گونه ای برنامه ریزی کنند که زائران ناخواسته و بیش از حد وارد مسائل حاشیه ای خرید سوغات و تجملات دیگر و مراسم بعد از بازگشت مثل ولیمه های پرخرج نشوند.»

وی می گوید: «فراموش نکنیم رفتار زائران ایرانی در معرض دید مسلمانان جهان قرار دارد و دور شدن از مناسک صحیح زیارت و رفتن به سمت مسائل دیگر مثل خرید افراطی سوغاتی، تعجب و تأسف همگان را برمی انگیزد.»

صدیقه توانا