تعاریف, مبانی و شاخص ها و طراحی مفهومی فرهنگ صنعتی ایران

بخش عمدهای از دنیای عرب و مسلمان, نه فقط آماده ورود به قرن بیست و یكم نیست بلكه ظاهرا در كنار آمدن با قرن ۱۹ و میراثهای آن نیز مشكل دارد, دمكراسی, خصوصی سازی اقتصاد, پیوندهای صنعتی و تجاری فرا ملیتی, تحولات اجتماعی, آزادی نقد و گفتار

جانمایی و ارتقای موقعیت و منزلت كشورها در سطح بین المللی ارتباط تنگاتنگ و مستقیم با شدت و گستردگی قابلیتهای علمی و فنی كشورها دارد. امكانت و اعتبار بین المللی كشورها بر اساس معیارهای تلفیقی اخلاقی و مادی آنها رقم زده میشود. اقتدار و امنیت ملی، سهم جهانی در اشتغال مولد و مؤثر، ارتقای سهم جهانی در تولید علم و فناوری، ارتقای سهم جهانی در درآمد و ثروت جهانی عوامل اساسی رتبه بندی كشورها در ارزش و اعتبار ملی آنها است.

در این میان گزینش ملی علم و فناوری و توسعه صنایع یك كشور درجه قابلیت مدیریتی و فرهنگی یك ملت را نشان میدهد. كشوری از میان هزاران شقوق علم و فناوری، سادهترین، بیارزشترین و غیر مولدترین را برمیگزیند و كشوری در اثر رشد فرهنگ علمی و صنعتی انتخاب اصلح نموده و باصرفهترین و مهمترین و مؤثرترین راهها را برمیگزیند. این كشور قادر است در مدت كوتاهی جایگاه خود را در سطح جهانی ارتقا بخشد و از زیر سلطه و نفوذ ابرقدرتها خارج گردد و به آزادی و اختیار حقیقی دست یابد ولی در كشورها با بینش و آگاهی ضعیف هرگونه استقلال نسبی سیاسی میتواند مواجه با شكست گردد مادامی كه پشتوانه اقتصادی و علمی قوی نداشته باشد.

در این مقاله تحقیقی سعی میشود ضمن تعریف فرهنگ صنعتی، شاخصهای مؤثر این را معین نموده و برخی راههای توسعه و ارتقای فرهنگ صنعتی را تبیین نماییم.

از دیگر مقاصد این مقاله طراحی مفهومی فرهنگ صنعتی ایران است كه مورد توجه و مطالعه قرار گرفته است

●ریشه یابی شاخصهای فرهنگ صنعتی ایران

انقلاب اسلامی در ایران بر اساس اصول استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی بنا گردید. در این اصول، اصل استقلال از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است از طرفی پایه ریزی آزادی نیز میتنی بر تحقق حقیقی استقلال كشور بنا میگردد. جموری اسلامی كه خواست ملت ایران بوده است نیز بدون شكلگیری استقلال معنی و مفهومی ندارد، لذا استقلال همه جانبه پایه اساسی جامعه ایران قرار گرفته است. حال عوامل اساسی استقلال ملی را ملاحظه میكنیم:

۱- استقلال فرهنگی

۲- استقلال سیاسی

۳- استقلال اجتماعی

۴- استقلال اقتصادی

حال برای شكلگیری این عوامل اساسی استقلال ملی لازم است كه فرآیندهای زیر شكل گیرد:

در این جا لازم است عنایت داشته باشیم كه در جمهوری اسلامی معیارهای جمهوریت و اسلامیت و ... نیز مد نظر است كه ارزشهای اسلامی تقویت كننده پایه های فرهنگی كار تولید و ایجاد عزت و افتخار برای میهن است.

●تعریف فرهنگ صنعتی

رویكردی خردمندانه، ارزشی به فناوری و صنعت است در جهت خلق، دستیابی و بكارگیری فناوریها و صنایع با ارزش افزوده بالا و رقابتی بمنظور دستیابی به اهداف استراتژیك ملی از قبیل تولید توزیع عادلانه ثروت، اشتغال مولد و رفاه ملی. این رویكرد انگیزه و عزم ملی را برای تعالی دایمی اندیشه و عملكرد برای دستیابی به رقابت جهانی در تولید علم و تولیدات اقتصادی متبلور میسازد.

●ویژگیهای فرهنگ صنعتی مطلوب

۱. كار و تولید نه فقط یك ارزش اجتماعی است بلكه عبادت است(ارزش عبادی)؛

۲. در طراحی و توسعه كار و تولید باید جوهره خلاقیت انسان را شكوفا كند(فرصت خلق ارزش بدهد)؛

۳. انطباق فرآیندهای كار و تولید با فرآیند نوآوری به عنوان موتور اقتصاد پویا(نوآوری فكری، فناوری و صنعتی)؛

۴. عزم ملی علوم و فنون با ارزش بالا به عنوان عوامل اساسی موفقیت اجتماعی اقتصادی؛

۵. رویكرد كاهش هزینههای تولید در عین ارتقای كیفیت؛

۶. پذیرش اصل تفكیك ناپذیری انسان صنعتی از فرهنگ صنعتی و تفكر استراتژیك صنعتی؛

۷. ایجاد كننده مزیت رقابتی جهانی و توسعه دهنده رقابت آمیزی جهانی(رقابت جهانی)؛

۸. حمایت كننده اهداف ملی توسعه؛

۹. توسعه عدالت محوری در كار و تولید از طریق توزیع عادلانه مشاغل و منافع؛

۱۰. مردم سالاری در طراحی محصول و فرآیند به منظور دستیابی رضایت مشتری(مشتری گرایی)؛

(جامعهای كه نتواند حمایت مردم خود را از كالاهای تولیدی خود جلب كند، وابسته به تولیدات خارجی میگردد)

۱۱. جذب نخبگان و كارآفرینان برای تقویت چرخه نوآوری(در علم و فناوری و صنعت)؛

(جذب نخبگان سایر ملتها و منابع برای توسعه منابع علمی و تولیدی)

۱۲. تولید فرهنگ ایدهپردازی، نظریهپردازی به منظور ارتقای رقابت آمیزی علمی و فناوری و صنعت؛

۱۳. صنایع بایستی پشتوانه قوی و حامی دولت در دستیابی به استراتژیك ملی باشد. (تامین كننده منابع باشد تا مصرف كننده منابع ملی)؛

۱۴. ارزیابی مستمر سیستمها، فرآیندها، عملكردها به منظور مطالعه و بهبود؛

۱۵. تربیت كننده مدیران عالی برای توسعه فرهنگ صنعتی و توسعه علمی و فناوری.

●تصویری از اندیشه های جهانی فرهنگ صنعتی

اندیشه های متفاوتی در سطح جهان صنعتی نسبت به فرهنگ صنعتی و به خصوص نگاه به فناوری و فرهنگ وجود دارد كه سعی میكنیم به طور اجمال مروری به آن داشته باشیم.

ویلیامز ۱۹۹۰ – اگر فرهنگ را در كلیت آن به ”شیوه زندگی“ تعبیر كنیم آنگاه، تكنولوژی مبدل میشود به نوعی وسیله حیاتی برای محقق ساختن این ”شیوه زندگی“.

در این رابطه لازم است توجه شود كه وقتی تكنولوژی شكل میگیرد، به صورت جزیی از فرهنگ در میآید و بنابراین در ایجاد معانی و مفاهیم فرهنگی سهیم میشوند، موضوع اساسی در اینجا این است كه فرهنگ و تكنولوژی را از یكدیگر جدا نكنیم بلكه تشخیص دهیم كه آنها، به عنوان قلمروهای اندیشه و عمل، تا چه حد به عنوان بخشی از پویایی جامعه با یكدیگر به تعامل میپردازند.

لونیسون ۱۹۸۶ – تكنولوژی بیانگر بیواسطه كنشهای متقابل انسان با دنیا است، و به این اعتبار نمایشگر پیوندهایی است كه بین اندیشه و عمل وجود دارد.

تكنولوژی اساسأ به ظرفیتهای آدمی برای اجرای اندیشههایی كه در سر دارد و نیز ایجاد و كاربرد ابزارها و گرفتن آنها به هنگام ضرورت است. تكنولوژی معرف روشها و اعمالی است كه به ما امكان میدهند معانی و مضامین خاصی برای فعالیتهای خود پیدا كنند.

فوكویاما ۱۹۹۲ – نظریه فوكویاما اندیشه پیشرفت تكنولوژی به عنوان شكل آتی ”فرهنگ جهانی“ پیشرفتهای تكنولوژیكی به میزان زیادی معین خواهد كرد كه چه كسی صاحب قدرت است، به چه اندازهای و برای چه وقت. تكنولوژی دارای قدرت فراملیتی است. تكنولوژی عامل اساسی تغییر ماهوی روابط جهانی است.

تكنولوژی موجب خواهد شد ”دموكراسی لیبرال“ و ”لیبرالیسم اقتصادی“ سرتا سر جهان را در برگیرند و با تركیب با یكدیگر سرنوشتساز شوند (یعنی تمام بشریت به طرز اجتناب ناپذیری به سوی آن حركت خواهد كرد) فوكویاما باور دارد كه تكنولوژی نیروی فراملیتی است كه فرهنگ ملی، منطقهای یا حوزهای، یا دربست آن را میپذیرند و پرورشش میدهند و یا به دلایل گوناگون و به درجات مختلف در برابر آن مقاومت میكنند. علم و تكنولوژی برگشت ناپذیرند و پیوندهایی اساسی بین گذشته، حال و آینده محسوب میشوند. شرط توفیق در مشاركت (پیش آمادگی جهانی) چیزی نخواهد بود جز پذیرش محصول لیبرالیسم اقتصادی ”پایان تاریخ“ پیروزی ضرورت تكنولوژی به عنوان فرهنگ جهانی در واقع همان پیروزی نهایی عقلانیت تكنولوژی است.

●تكنولوژی به عنوان فرهنگ و ضرورت تكنولوژیكی به عنوان تاریخ

از دید فوكویاما، تكنولوژی به عنوان فرهنگ سر بر میآورد، او یك رهیافت سلسله مراتبی به روابط بین تكنولوژی و فرهنگ در متن اقتصاد سیاسی جهانی قایل است، او تكنولوژی را به عنوان محمول و فرهنگ را به عنوان حامل در نظر میگیرد. یعنی تكنولوژی را قلمرو تاثیرات و اعمال قاطع و فرهنگ را پذیرشگاه آن تاثیرات و آن اعمال میداند، «تكنولوژی قواعد بازی را تعیین میكند نه فرهنگ».

پال كندی ۱۹۹۳ – به طور كلی توزیع قدرت جهانی، بر اساس ”دارا ها“ و ”ندارها“ی تكنولوژیكی صورت خواهد گرفت.

تشخیص اینكه عوامل فرهنگی چه نقشی در تعیین جایگاه كشورها در این تقسیم قدرت خواهد داشت، دست كم در تحلیلها كندی واضح و روشن است.

دكتر محمد حسین سلیمی

---