صدای نبض زندگی

چطور قلب سالم تری داشته باشیم

خیلی از افراد دوست دارند بدانند با شرایط این روزهای زندگی ماشینی و صنعتی، چطور می‌توان قلب سالمی داشت و با سلامت بیشتری زندگی کرد...

به‌طور کلی، بحث قلب سالم، ابعاد مختلف سرشتی، ژنتیکی، ‌رفتاری، اجتماعی و محیطی فرد را دربر می‌گیرد و تمام این ابعاد می‌توانند در نهایت باعث شوند به عنوان یک انسان، قلب سالمی داشته باشید یا از برخی بیماری‌های قلبی- عروقی رنج ببرید. این روزها، عوامل جدیدتری مانند عوامل التهابی بالا مانند CRP یا بالا بودن عوامل انعقادی هم جزو عوامل خطر سلامت قلب و عروق محسوب می‌شوند. هرچه بتوانید عوامل خطر را از زندگی‌تان دورتر نگه دارید، می‌توانید به داشتن قلبی سالم‌تر و زندگی‌ای طولانی‌تر هم امیدوارتر باشید. برای داشتن قلبی سالم و زندگی‌ای پر از سلامت، باید چند نکته مهم و اساسی را در نظر گرفت که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.

زمانی می‌توان گفت فردی قلب سالمی دارد که در طول زندگی، شیوه معاش خود را به‌گونه‌‌ای بنا کرده باشد تا کمتر در معرض عوامل خطرساز برای سلامت سیستم قلبی- عروقی‌اش قرار بگیرد. یعنی افرادی که قلب سالم‌تری دارند، به احتمال زیاد بیشتر از دیگران خودشان را در معرض عوامل مفید برای سلامت قلب قرار داده‌اند.

مثلا کسانی که دوست دارند زندگی و قلب سالمی داشته باشند، از عوامل خطرسازی مانند استعمال سیگار و دخانیات دوری می‌کنند، هر روز زمان خاصی را به ورزش و فعالیت‌های بدنی سودمند اختصاص می‌دهند، استرس‌های کاری و زندگی را تحت‌کنترل خود درمی‌آورند، مراقب سلامت روانی‌شان هستند تا بیش از اندازه تحت‌تاثیر اضطراب‌ها و استرس‌های مختلف قرار نگیرند، خورد و خوراک خود را به نحوی تنظیم می‌کنند که سهم بیشتری از موادغذایی مفید در برنامه غذایی‌شان جای بگیرد، سعی می‌کنند با مصرف چربی‌های خوب و حذف چربی‌های مضر مانند چربی‌های ترانس و اشباع،‌ HDL یا همان چربی خوب خون خود را افزایش و LDL یا همان چربی بد خونشان را کاهش بدهند و در صورت امکان هم تا می‌توانند از بودن در مکان‌های آلوده از نظر آب‌وهوایی پرهیز می‌کنند.

این افراد سعی می‌کنند مرتب، فشارخون، چربی و قندخون خود را با آزمایش‌های دوره‌ای تحت‌کنترل داشته باشند تا زمینه بروز ناراحتی‌های قلبی را در حد امکان و توان شخصی‌شان فراهم نکنند.

● تاثیر تغذیه بر سلامت قلب

فشارخون، چربی و کلسترول بالا، از عوامل خطرساز برای ابتلا به ناراحتی‌های قلبی- عروقی و به خطر افتادن سلامت قلب محسوب می‌شوند. معمولا رژیم‌های غذایی حاوی چربی و کلسترول بالا از نظر فیبر غذایی نسبتا فقیرند و اصلا رژیم‌های مناسبی برای هیچ فردی، به‌خصوص افرادی که می‌خواهند قلب و زندگی سالمی داشته باشند، محسوب نمی‌شوند. برعکس این رژیم‌ها،‌ رژیم‌های غذایی سرشار از فیبر‌های خوراکی‌ می‌توانند برای حفظ سلامت قلبی افراد بسیار مفید باشند. در این‌گونه رژیم‌ها، میزان دریافت ویتامین‌ها، ‌موادمعدنی، املاح و آنتی‌اکسیدان‌های مختلف از طریق مصرف میوه‌ها و سبزی‌های تازه، سالم و فراوان، به اوج خودش می‌رسد. با این حساب به تمام افراد توصیه می‌کنیم برای داشتن قلبی سالم‌تر، به‌هیچ عنوان از مصرف میوه‌ها و سبزی‌های تازه غافل نشوند.

از طرف دیگر، ابتلا به فشارخون بالا دلیل دیگری برای ابتلا به ناراحتی‌های قلبی محسوب می‌شود. وعادت به مصرف غذاهای شور و خوش‌نمک، یکی از مهم‌ترین علت‌های بالا‌رفتن فشارخون است. اگر دوست دارید قلب سالم‌تری داشته باشید، از همین امروز دور عادت به خوردن نمک فراوان، غذاهای خوش‌نمک و خوراکی‌های شوری مانند خیارشور یا انواع اسنک‌های شور و چرب مانند چیپس را خط بکشید. رژیم‌های سرشار از غذاهای چرب، سرخ‌کردنی و گوشت‌های قرمز هم می‌توانند به مرور زمان باعث بالا‌رفتن کلسترول خون،‌ ابتلا به تنگی عروق و در نهایت ناراحتی‌های قلبی بشوند. هرچه بتوانید مصرف چربی‌ها، غذاهای سرخ‌کردنی و گوشت‌های قرمز را در برنامه غذایی‌تان محدود و متعادل‌تر کنید، به‌طور حتم کمک بیشتری به حفظ سلامت قلبتان کرده‌اید. از طرف دیگر، چربی‌های مفید و پروتئین‌های مرغوب‌تر مانند روغن زیتون، روغن کانولا، گردو، ماهی و انواع غذاهای دریایی حاوی اسیدهای چرب امگا۳ می‌توانند باعث ارتقای سلامت قلبتان شوند. البته حواستان باشد که حتی چربی‌های خوب، پروتئین‌های مرغوب و گوشت‌های سفید هم باید به‌صورت متعادل مصرف بشوند تا تاثیر مفید و اثربخش خود را بر بدن برجا بگذارند. اضافه‌وزن و چاقی در کنار ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند دیابت هم از دیگر عوامل از دست دادن سلامت قلب در افراد مختلف محسوب می‌شوند. به همین دلیل باید برای حفظ سلامت قلبتان مراقب کنترل وزن، میزان قندخون و خوراکی‌های شیرینی که در طول روز می‌خورید، باشید.

● تاثیر الگوهای خانوادگی بر سلامت قلب بچه‌ها

متاسفانه بیشتر ما زمانی به فکر حفظ سلامت ارگان‌های مختلف بدنمان می‌افتیم که دیگر کار از کار گذشته باشد و با مشکل یا ناراحتی خاصی درگیر شده باشیم. بد نیست بدانید بنیان سلامت قلب و عروق از سرشت و ژنتیک فرد نشات می‌گیرد. به همین دلیل به والدین توصیه می‌شود شیوه‌های رفتاری و الگوهای زندگی را به‌گونه‌ای برای فرزندان خود فراهم کنند که از همان ابتدای کودکی و حتی بدو تولد، زمینه بروز بیماری‌های قلبی- عروقی را در نسل‌های بعدی تا حد امکان به وجود نیاورند. مثلا مهم‌ترین توصیه این است که وقتی می‌خواهید غذای کمکی و به‌تدریج غذای خانواده را وارد رژیم غذایی کودک شیرخوار و خردسال خود بکنید،‌ ذائقه او را از همان ابتدا به خوردن غذاهای کم‌چرب و کم‌نمک عادت بدهید. با دلسوزی‌های بی‌مورد، باعث بالا‌رفتن بی‌اندازه وزن و ابتلا به چاقی در فرزندان خود نشوید. بچه‌ها را به خوردن میوه‌ها و سبزی‌های تازه و خام مشتاق کنید. به‌هیچ عنوان جلوی آنها سیگار نکشید و کاری کنید به ورزش علاقه‌مند بشوند. به این ترتیب، می‌توانید سنگ‌بنای یک قلب سالم و زندگی پر از سلامت را برای فرزندتان در آینده بچینید و راه و رسم سالم زیستن را به او آموزش دهید.

● تاثیر دنیای صنعتی بر سلامت قلب

متاسفانه،‌ صنعتی شدن زندگی و گسترش شهرنشینی، به رغم ایجاد سرعت و مدرنیته نتوانسته سلامت بیشتری برای ما همراه بیاورد و بدتر اینکه این نوع زندگی، تهدیدی جدی برای به خطر افتادن سلامت قلب افراد محسوب می‌شود. شیوه زندگی ما در این دنیای مدرن و صنعتی، باعث شده بیش از پیش در معرض انواع آلودگی‌های هوایی و محیطی قرار بگیریم. فرصت کمتری برای خوردن غذاهای سالم‌تر و تازه‌تر داشته باشیم. بیشتر به مصرف غذاهای چرب و آماده یا نیمه‌آماده روی بیاوریم. بیشتر بنشینیم و کمتر فعالیت فیزیکی انجام بدهیم و همه اینها یعنی به خطر افتادن سلامت قلب و در نهایت هم از دست دادن جان. به همین دلیل به نظر می‌رسد نیاز به یک بسیج همگانی و اراده ملی و قوی برای تغییر و اصلاح سبک زندگی، به شدت احساس می‌شود. انسان امروزی، به بازگشتن به سبک زندگی قدیمی‌ها و در عین حال مدرن شدن نوع زندگی نیاز دارد. فعالیت و تحرک بیشتری لازم دارد تا بتواند سالم‌تر بماند. متاسفانه، مدرنیته، صنعت و تکنولوژی برای سیستم قلبی-عروقی انسان امروزی، بیشتر تبعات منفی داشته تا آثار مثبت.

● عوامل خطرساز، قابل کنترل هستند یا نه؟

معمولا عوامل خطرساز قلبی- عروقی را از نگاه دیگری تقسیم‌بندی دیگری می‌کنند؛ در این نوع تقسیم‌بندی، عوامل خطرساز به ۲ نوع غیرقابل تصحیح و قابل اصلاح یا کنترل، طبقه‌بندی می‌شوند. ژنتیک یکی از عوامل خطر غیرقابل تصحیح است یعنی برخی افراد، واقعا سبک زندگی سالمی دارند اما ساختار ژنتیکی آنها به‌گونه‌ای است که بیشتر مستعد ابتلا به ناراحتی‌های قلبی- عروقی هستند. از طرف دیگر، ‌گذر سن باعث می‌شود سیستم قلبی- عروقی به مرور زمان دچار فرسودگی شود و از این مساله هم نمی‌توان اجتناب یا آن را تصحیح کرد. افرادی هم که از نظر ژنتیکی یا به دلیل زندگی در شهرهای صنعتی و آلوده، نمی‌توانند برخی از عوامل خطرساز ابتلا به بیماری‌های قلبی را در خودشان کاهش بدهند هم باید مراقب کنترل بیشتر عوامل دیگر و اصلاح سبک زندگی‌شان باشند و کنترل جدی‌تری بر استرس‌های روزمره زندگی یا کاری خود داشته باشند. تنش‌های اجتماعی خود را کاهش دهند، تغذیه‌ مناسبی داشته باشند، فعالیت‌های بدنی را فراموش نکنند، سیگار نکشند، در ساعت‌ها و روزهای اوج آلودگی هوا از منزل خارج نشوند، قلیان نکشند، در صورت امکان در روزهای اوج آلودگی هوا به شهرهایی با آب و هوای سالم‌تر سفر کنند و... به عبارت دیگر هر کاری بکنند تا بتوانند سلامت قلبشان را بیشتر حفظ کنند.

دکتر محمدرضا رجبی

متخصص قلب و عروق، فلوشیپ آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی عضو هیات علمی دانشگاه شاهد