بازی دانشگاه بچه هاست

گفت وگو با دکتر کتایون خوشابی درباره بازی های گروهی کودکان

«بچه‌ها از راه بازی کردن، مهارت‌های کلیدی زندگی نظیر استقلال، خلاقیت، کنجکاوی و حل مشکل را تمرین می‌کنند. همچنین بازی می‌تواند عرصه مهمی برای بررسی و کشف احساسات و ارزش‌ها و پرورش مهارت‌های اجتماعی کودک باشد...

یکی از شیوه‌های کسب این مهارت‌ها، شرکت در بازی‌های گروهی است؛ بازی‌هایی که می‌تواند ارزش تربیتی، درمانی، آموزشی و حتی اخلاقی داشته باشد. با بازی‌های گروهی کودک یاد می‌گیرد اگر بخواهد در بازی با دیگر کودکان یک فرد قابل‌قبول به حساب آید، باید صادق، امین، عادل، منضبط، حقیقت‌طلب، درستکار و مسلط به خود باشد.» اینها بخشی از صحبت‌های دکتر کتایون رازجویان، متخصص روان‌پزشکی کودک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در «فرزندپروری» این هفته است. برای آشنایی بیشتر با تاثیر بازی‌های گروهی و اهمیت آن در رشد و تکامل کودک ادامه گفت‌‌‌‌وگو را بخوانید.

▪ کودک تا چه سنی دوست دارد تنها بازی‌کند؟

مراحل رشد بازی در کودک با توجه به سن کودک و رشد و تکامل او متفاوت است. در بیشتر موارد، کودک تا ۲ سالگی دوست دارد تنها بازی کند و تعامل کمی با کودکان برقرار می‌کند، اما از ۲ تا ۳ سالگی به بعد، به بازی‌های موازی می‌پردازد. بازی موازی یعنی که کودک در کنار سایر کودکان است اما به بازی خودش می‌پردازد و در بازی آنها وارد نمی‌شود یا آنها را وارد بازی خودش نمی‌کند. حتی ممکن است با آنها گفت‌وگو هم نداشته باشد. ممکن چند کودک همسن در یک اتاق با اسباب‌بازیشان مشغول باشند ولی با هم بازی نکنند.

▪ پس از چه سنی، کودک باید به انجام بازی‌های گروهی بپردازد؟

از ۳ تا ۴ سالگی به بعد، اگرچه کودک هنوز تنها بازی?کردن را دوست دارد، اما تعامل با سایر کودکان را شروع می‌کند؛ مثلا حین بازی، با کودک یا کودکان دیگر حرف می‌زند، اسباب‌بازی می‌گیرد یا پس می‌دهد یا آنها را با اسباب‌بازی خود شریک می‌کند اما با هم بازی مشترکی انجام نمی‌دهند یا چیزی خلق نمی‌کنند. در این مرحله آنها سعی می‌کنند برای خود همبازی انتخاب کنند و گروه‌های بازیشان متشکل از هر دو جنسیت است. در مرحله آخر که معمولا از ۴ سالگی به بعد است، کودکان با هدف مشترکی به بازی با هم می‌پردازند؛ آنها به هم گوش می‌دهند و با هم صحبت می‌کنند و سعی می‌کنند با برنامه، بازی‌ها را هدایت کنند.

▪ بازی‌های گروهی چه مهارت‌هایی را در کودک پرورش می‌دهد؟

همگام با طی تکامل کودک که رشد مراحل بازی در او شگل می‌گیرد، باید حوزه‌های مختلف رشدی کودک شامل رشد شناختی، رشد زبانی، رشد اجتماعی، رشد هیجانی و رشد حرکتی تکامل پیدا کند. هنگام انجام بازی‌های گروهی، کودک یاد می‌گیرد چگونه از مهارت‌های کلامی و زبان خود استفاده کند. او قوانین اجتماعی مانند رعایت نوبت، شریک شدن، همکاری و برنامه‌ریزی را می‌آموزد بنابراین باید هیجان‌های مثبت و منفی خود را بشناسد و این هیجان‌ها را در سایر کودکان تشخیص دهد تا بتواند پاسخ‌های مناسبی بدهد. بازی‌های اجتماعی که در آن تحرک وجود دارد نیز باید به گونه‌ای باشند که کودک از نظر مهارت‌های حرکتی بتواند همگام با دیگران حرکت کند و بازی را برای آنها کند و کسالت‌آور نکند.

▪ می‌توان گفت کودکانی که بازی‌های گروهی را تجربه کرده‌اند در بزرگسالی مهارت‌های بهتری در برقراری ارتباط با دیگران دارند؟

بله، بازی‌های گروهی علاوه بر نقش مهمی که در رشد و تکامل کودک دارند، باعث می‌شوند در تعاملات با دیگران هم موفق‌تر باشد. او با این بازی‌ها قوانین اجتماعی را می‌آموزد، یاد می‌گیرد چگونه برنامه‌ریزی کند و چگونه با دوستانش اهداف مشترکی را در نظر بگیرد، به نظر دیگران احترام بگذارد، خشم خود را کنترل کند و از مهارت‌های خودش بهره‌مند شود تا در نهایت از لذت‌های بازی‌های مشترک و دوستانه سود ببرد. کودک در بازی‌های گروهی یاد می‌گیرد در کنار هر بردی، امکان شکست وجود دارد و می‌آموزد چگونه با این محرومیت‌ها و شکست‌ها مواجه شود. او می‌آموزد که در محوریت دنیا قرار ندارد و برای ادامه روابطش با دیگران باید حق و حقوق دیگران را نیز محفوظ بداند.

▪ اگر کودک در سنینی که باید در بازی‌های گروهی شرکت کند تنهایی بازی کردن را برگزیند، دچار مشکل خاصی است؟

در چنین حالتی بهتر است کودک به‌وسیله روان‌پزشک کودکان بررسی شود تا در صورت لزوم و در زمان مناسب، اقدام‌های مناسبی انجام گیرد. در واقع کودکی که تنهایی را بر بازی گروهی ترجیح می‌دهد، از بسیاری از لذت‌ها محروم می‌ماند. تنها بازی کردن و انزوای کودک (جز در موارد خاص که به‌دلیل بیماری زمینه‌ای است) می‌تواند عواقب جدی برای او داشته باشد. از این رو توجه والدین و پیگیری بسیار ضروری است.

▪ نقش والدین در اجتماعی‌کردن کودک چیست؟

والدین نقش بسیار مهمی در شروع، تداوم، ایجاد امکانات و آموزش‌های مهم در بازی‌های گروهی کودک دارند. انتخاب گروه مناسبی از کودکان برای بازی با کودک، آموزش مهارت‌های لازم به کودک برای شرکت در این بازی‌ها و ارائه الگوی خوب و موثر در تعامل با دیگران می‌تواند باعث پیشرفت کودک در این زمینه شود.

سهیلا عابدین‌پور