حرکت و برنامه کلیدهای توسعه

به بهانه تدوین برنامه پنجم توسعه

هر کشور و جامعه‌ای همواره به دنبال توسعه و پیشرفت است. مدیران و برنامه‌ریزان نیز استراتژی خود را بر اصول رشد و توسعه پایه‌ریزی می‌کنند. کمتر جامعه‌ای را سراغ داریم که در ساختار مدیریت آن استراتژی رشد و توسعه جایی نداشته باشد، اما نکته اساسی آن است که صرف داشتن هدف و استراتژی توسعه، آن جامعه وکشور بر مدار توسعه حرکت نخواهد کرد...

در کنار هدف و استراتژی توسعه، برنامه عملیاتی و شاخص‌های عینی و شفاف است که دستیابی به اهداف توسعه‌ای را میسر و قابل مشاهده و اندازه‌گیری می‌کند. سال‌های طولانی است (قریب ۲۰ سال) که در ایران برنامه‌های دوره‌ای ۵ ساله توسعه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی نگاشته و برای اجرا به سازمان‌های اجرایی ابلاغ می‌گردد. متر اندازه‌گیری توفیق این برنامه‌های دوره‌ای شاخص‌های ارزیابی آن بوده که در پیوست‌های برنامه به طور ناقص آورده شده و به طور ناقص‌تر ارزیابی و اعلام گردیده است.

● دورنمایی از برنامه پنجم

به زودی برنامه پنجم توسعه، تدوین و پس از تصویب مجلس برای اجرا ابلاغ خواهد شد، چرا که در حال حاضر در سال‌های پایانی برنامه چهارم توسعه به سر می‌بریم. اینکه برنامه چهارم توسعه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور چه قدر واقع‌بینانه، هدفمند و قابل دستیابی نگاشته شده است، از حوصله این نوشتار خارج است، لکن آنچه مسلم است تاکنون گزارش شفاف و عینی که منطبق بر شاخص‌های از قبل تعیین شده باشد ارایه نگردیده، خصوصا در بخش بهداشت، درمان و دارو که نگارنده تجربه‌ای اندک دارد، شاهد ارایه گزارشی شفاف نبوده است.

برنامه چهارم به زودی خاتمه یافته و برنامه پنجم توسعه نیز با شتاب و عجله بسیار تدوین و ابلاغ خواهد شد، بدون آنکه عوامل توفیق و شکست برنامه چهارم با رویکردی واقع بینانه موشکافی و ارزیابی گردد. از اصول اولیه برنامه‌ریزی آن است که گذشته، حال و آینده در یک بستر مشترک مورد ملاحظه قرار گیرد. از امام معصوم (ع) منقول است که «خدا بیامرزد کسی را که بداند از کجاست، در کجاست، به کجا می‌رود.» رمز و راز برنامه‌ریزی در این حدیث شریف نهفته است. نگاه به گذشته و از کجا بودن بیانگر آن است که پیشینه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه‌ای که برای آن برنامه‌ریزی می‌کنیم برچه اصول و زیرساخت‌هایی استوار است.

چنانچه عوامل مذکور در مسیر توسعه تعریف و قرار گرفته باشد، امروز (حال) نسبت به گذشته رشد خوب و قابل قبولی را نشان می‌دهد.

به عبارتی شاخص‌های عینی و دقیق بیانگر مطلوبیت حال نسبت گذشته است. از مهم‌ترین اصول ارزیابی پیشرفت یک برنامه آن است که ارزیابان برنامه مستقل از مجریان (که معمولا و متعارفا به دنبال ارایه تصویری مطلوب از پیشرفت برنامه هستند) ارزیابی لازم را از پیشرفت برنامه داشته باشند.

در قوانین برنامه‌ای ایران نیز ارزیابی دستیابی به اهداف برنامه‌های دوره‌ای به عهده قانون‌گذار که مجلس شورای اسلامی باشد، گذاشته شده است، لذا ضرورت دارد حال که در سال پایانی برنامه چهارم توسعه قرار داریم مجلس شورای اسلامی از طریق کمیسیون‌های تخصصی خود ارزیابی درست، واقع‌بینانه و شفاهی را از پیشرفت برنامه چهارم و به عبارتی ارایه تصویری دقیق از حال جامعه ایران ارایه دهد تا چراغ راه خود و دیگران برای تدوین برنامه پنجم توسعه گردد.

● نگاهی به گذشته

اگر نگاهی اجمالی به سرفصل‌های برنامه چهارم توسعه بیفکنیم، ملاحظه خواهیم کرد که عناوین موضوعی در نظر گرفته شده بیانگر اهدافی متعالی، بلند نظر و دور اندیش است، آن گونه که محور بخش اول برنامه دانایی محوری و اصلاح ساختار مدیریتی، برنامه‌ریزی و اداره کشور منطبق بر رویکرد دانایی محوری پیش‌بینی شده است، در بخش دوم با به کارگیری کلماتی ارزشی همچون آمایش سرزمین، حفظ محیط زیست و توازن منطقه‌ای به ضرورت توجه به محیط زیست پرداخته شده است.

در فصل سوم به موضوع با اهمیت توسعه سلامت، امنیت انسانی و عدالت اجتماعی با رویکردهای ارتقای سلامت و بهبود کیفیت زندگی پرداخته شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌شود در برنامه چهارم توسعه به مقوله سلامت و به طور خاص عدالت‌محوری در توسعه سلامت توجه و عنایت ویژه شده است. از نمایندگان محترم مجلس به طور اخص از نمایندگان عضو کمیسیون بهداشت و درمان انتظار می‌رود حال که در شرف تدوین و تصویب برنامه پنجم توسعه قرار دارند ارزیابی دقیق و منصفانه‌ای را از دستیابی به اهداف برنامه چهارم ارایه دهند.

آنچه مسلم است برون داد نظام سلامت فاصله گرفتن از شاخص‌های مورد نظر برنامه چهارم بوده است. مصداق‌هایی نظیر افزایش سهم پرداختی بیماران در بخش‌های سرپایی و بستری، کاهش و نابه‌سامانی پوشش بیمه‌ای بیماران، افزایش روزمره تصدی‌گری دولت در بخش خدمات، بی‌توجهی شدید به حوزه‌های فن‌آوری مثل مراکز رشد و پارک‌های علمی–‌فناوری و .... بیانگر این واقعیت است.

سایر بخش‌های برنامه چهارم نیز همانند فصول ذکر شده در فوق از بار ارزشی و استراتژیک خوبی همچون توسعه فرهنگی، توسعه امور قضایی‌، بازسازی و نوسازی دولت و.... برخوردار است که امید می‌رود زیر بنای خوبی برای برنامه پنجم توسعه گردد. کلید توسعه در هر جامعه و کشوری برنامه هدفمند، شاخص مدار وعملیاتی است.

امید می‌رود سازمان‌های مسوول در حوزه ارزیابی و نظارت بر برنامه چهارم توسعه پیش از آنکه برنامه پنجم را به تصویب برسانند تصویری دقیق و منصفانه از نتایج برنامه چهارم ارایه دهند تا چراغ راه ایشان و جامعه در فرآیند اجرای برنامه پنجم باشد.

دکتر عباس کبریایی‌زاده عضو هیات علمی دانشکده داروسازی تهران