تاریخچه دوپینگ و کنترل آن در ورزش

زمانی که انسان ها در یک مجموعه رقابت قرار می گیرند, به خصوص در حوزه ورزش, تلاش می کنند بر رقیب خود تفوق یابند و برتری پیدا کرده و نتیجه مبارزه را از آن خود کنند, از این رو همیشه به دنبال راهی برای رسیدن به این هدف خود بوده اند

زمانی که انسان‌ها در یک مجموعه رقابت قرار می‌گیرند، به خصوص در حوزه ورزش، تلاش می‌کنند بر رقیب خود تفوق یابند و برتری پیدا کرده و نتیجه مبارزه را از آن خود کنند، از این‌رو همیشه به دنبال راهی برای رسیدن به این هدف خود بوده‌اند.

نخستین نوشته‌ها مربوط به روش‌هایی که ورزشکاران به کار می‌برده‌اند تا پیروز میدان باشند، از مسابقات کهن برمی‌آیند، به قدمت ۶۶۸ سال قبل از میلاد، زمانی که ورزشکاران به تاثیر بعضی مواد غذایی بر بهبود عملکردشان پی بردند. امروزه صنایع مربوط به ورزش با صرف میلیون‌ها دلار در سال می‌کوشند تا به اهداف خود در برتری ورزشکاران خودی در مسابقات بر دیگران برسند. به طور مشابه، بسیاری از متخصصان آموزش ورزش، راهکارهایی را منتشر می‌کنند تا به ورزشکاران بیاموزند «اصول پیروزی» را از راه روش‌های آموزشی آنها به دست آورند. این روش‌ها قانونی و حتی پسندیده هستند، اما زمانی که تمامی اصول قانونی اجرا شد و ورزشکار به حداکثر کارایی خود رسید، به دنبال شیوه‌های دارویی دیگری می‌گردد تا باز هم عملکرد خود را به طور کاذب بالاتر برد، همان چیزی که «دوپینگ» نام دارد.

در واقع کلمه doping، احتمالا مشتق از «Dutch word dop» است، نام یک نوشیدنی الکلی که از پوست انگور گرفته شده و به وسیله دلاوران Zulu برای افزایش توانایی‌شان در میدان جنگ استفاده می‌شده است. با وجود آنکه به نظر می‌رسد دوپینگ پدیده‌ای مدرن است، نمونه‌های بی‌شماری از سوءمصرف بعضی مواد توسط مردمان باستان وجود دارد که شامل مصرف عصاره‌های گرفته شده از گیاهان، حیوانات و یا حتی انسان‌هاست. یکی از اولین مواد افزایش‌دهنده قدرت، تستوسترون بوده است. از سویی، اهمیت تغذیه در بهبود عملکرد نیز شناخته شده بود. به طور مثال مدارکی از مصرف انجیر خشک در بین ورزشکاران وجود دارد. ورزشکاران یونانی نیز به استفاده از مواد غذایی خاص و داروهای محرک برای قو‌ی کردن خود شهره هستند. دوچرخه‌سواران و دیگر ورزشکاران استقامتی، اغلب از استریکنین، کافئین، کوکایین و الکل در سال‌های ۱۸۰۰ استفاده می‌کرده‌اند. استفاده از موادی مانند آمفتامین، کوکایین و افدرین که خستگی را کم کرده و کارایی را افزایش می‌دهند نیز در اوایل سده ۱۹۰۰ گزارش شده است. در هر صورت آنچه مشخص است، دوپینگ محدود به قرن حاضر نمی‌شود و از وقتی انسان حس برتری داشتن را در خود یافته، همواره به دنبال راه‌هایی بوده تا خود را سرآمد رقیبان خود قرار دهد، اما شیوع واقعی دوپینگ مدرن ناشناخته است، زیرا نهان‌کاری‌های زیادی اطراف آن را فرا گرفته است. در حدود یک درصد تست‌هایی که آژانس جهانی ضددوپینگ (WADA) در آزمایشگا‌ه‌های معتبر خود انجام می‌دهد، مثبت هستند، اما این حداکثر تخمین محافظه‌کارانه‌ای است که زده می‌شود، زیرا تلاش‌های دقیق و سختی در جریان است تا از نتایج مثبت کاذب جلوگیری شود.

در سال ۲۰۰۰، دفتر سیاست‌ ملی کنترل داروی آمریکا اعلام کرد اپیدمی دوپینگ بین ۱۰ تا ۹۰ درصد ورزشکاران متغیر است که محدوده وسیعی دارد، از این‌رو توجه به فعالیت‌های ضددوپینگی الزامی به نظر می‌رسد.

● گذری بر فعالیت‌های ضددوپینگی

اگر‌چه استفاده از داروهای نیروافزا غیراخلاقی بوده و به وسیله آژانس جهانی ضددوپینگ ممنوع شمرده شده‌اند، تعریف اینکه چه دارو و روشی شامل دوپینگ می‌شود، چالش مهمی برشمرده می‌شود. حتی اینکه این کلمه از کجا آمده نیز مورد توافق همگانی قرار ندارد، اما آنچه مشخص است، همیشه و در طول تاریخ فعالیت‌هایی علیه آن صورت گرفته است، البته تلاش‌های مختصری برای ممنوعیت استفاده از داروهای غیرمجاز در مسابقات ورزشی دهه ۱۹۲۰ انجام شده بود، به طوری که اولین کتاب در این زمینه به وسیله دکتر Rieser و با نام «دوپینگ و مواد دوپینگی» در سال ۱۹۳۳ نگاشته شد. در سال ۱۹۲۸، فدراسیون بین‌المللی ورزشکاران آماتور (IAAF)، اولین متن پیام ورزشی بین‌المللی را برای تقبیح استفاده از دوپینگ منتشر کرد.

به دنبال آن، موسسات دیگری نیز فعالیت‌های IAFF را دنبال کردند، اما به دلیل نبود آزمون‌های موثر، نتوانستند استفاده از مواد نیروزا را محدود کنند. در سال ۱۹۶۶، اتحادیه بین‌المللی دوچرخه‌سواران (ICU) و فدراسیون بین‌المللی انجمن فوتبال، تست‌های ضددوپینگ را برای اولین‌بار معرفی کرده و در سال بعد کمیته بین‌المللی المپیک (IOC)، کمیسیون پزشکی خود را تاسیس و با اکثریت آرا، سیاست انجام تست‌های دارویی را برای مقابله با استفاده از داروهای غیرمجاز تصویب کرد. این تست‌ها اول‌‌بار در بازی‌های زمستانی المپیک در گرنوبل و در بازی‌های المپیک مکزیک، در سال ۱۹۶۸ مورد استفاده قرار گرفتند، با این وجود موسسات ورزشی کمی بودند که پروتکل‌ها یا وسایل لازم را برای به اجرا در آوردن این دستورالعمل‌ها داشتند، در نتیجه اولین فعالیت‌های رسمی ضددوپینگ در سال ۱۹۸۲ و به وسیله لیگ ملی فوتبال به مرحله اجرا درآمد. در طول این سال‌ها، IOC لیست داروهای غیرمجاز خود را بارها مورد بررسی قرار داده و امروزه انجام تست‌های مربوط به آنها در همه وقایع المپیکی لازم‌الاجرا است.

یکی از اقدامات عملی بزرگی که علیه دوپینگ انجام شده، به سال ۱۹۹۸ برمی‌گردد. زمانی که محموله بزرگی از این داروها در حمله پلیس به قاچاقچیان در توردوفرانس کشف شد. به دنبال این رسوایی بزرگ، IOC تصمیم گرفت تا در یک نشست جهانی در زمینه دوپینگ در شهر لوزان سوئیس به تاریخ ۲ تا ۴ فوریه ۱۹۹۹، به مبارزه جهانی با این پدیده بپردازد و حتی افراد حرفه‌ای را که به شرط‌بندی‌های عظیم در این مسابقات می‌پردازند نیز درگیر کند. یکی از پیامدهای مهم این کنفرانس، شناخت نیاز به تاسیس یک آژانس بین‌المللی مستقل بود تا به تنظیم مجموعه استانداردهای یکپارچه‌ای در زمینه فعالیت‌های ضددوپینگ بپردازد و تلاش‌های موسسات ورزشی و مقامات مسوول را هماهنگی کند، به همین دلیل آژانس جهانی ضددوپینگ (WADA) در دهم نوامبر ۱۹۹۹ تاسیس شد.

امروزه توسعه و پیاده‌سازی مجموعه‌های یکسانی از قوانین ضددوپینگ، کد WADA همراه با انتشار لیست داروهای غیرمجاز، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این آژانس در جنگ‌ علیه دوپینگ در ورزش برشمرده می‌شود. در مجموع به نظر می‌رسد دوپینگ سالیان سال و به قدمت حضور انسان در مسابقات ورزشی است که وجود دارد و نشانه‌هایی از روند رو به کاهش آن نیز دیده نمی‌شود. شاید این وجدان آدمی باشد که روح ورزش را در تمامی مراحل مسابقات در نظر داشته و بخواهد که صادقانه، آنچه توان خود است را در محک آزمایش و رقابت بگذارد.

نویسنده:

دکتر امیررضا رادمرد