تمام آنچه در والت دیزنی دیدیم

کتاب «کودک، انیمیشن و تلویزیون» به قلم «اعظم ده‌صوفیانی» و با نظارت علمی دکتر «سیدمجتبی رضوی‌طوسی» و ارزیابی دکتر «عباس کشاورزشکری» در مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چاپ و منتشر شده است.

کتاب کودک، انیمیشن و تلویزیون در چهار فصل: کودکان و فیلم‌های پویانمایی، بازنمایی و کلیشه‌ها، کلیشه‌سازی در فیلم‌های پویانمایی والت‌دیزنی و نتیجه‌گیری تهیه و تنظیم شده است. انیمیشن و تخیل، والت دیزنی، داستان‌ها و افسانه‌ها در انیمیشن دیزنی، شرکت والت دیزنی و زنجیره‌های رسانه‌ای، شرکت‌های زنجیره‌ای و امپریالیسم رسانه‌ای، کلیشه‌های جنسیتی، کلیشه‌سازی از رنگین‌پوستان، زردپوستان، سرخ‌پوستان و سیاه‌پوستان از دیگر موضوعات مطرح شده در این کتاب است. در بخشی از این کتاب آمده است: «فیلم‌های پویانمایی یکی از محبوب‌ترین برنامه‌های کودکان است و سیستم نمایش و سرگرمی خانگی این امکان را فراهم کرده است تا کودکان بارها و بارها این فیلم‌ها را ببینند و البته در میان فیلم‌های پویانمایی، آثار والت دیزنی شهرتی بی‌نظیر دارد.»

در این کتاب به چگونگی نشان دادن جنسیت در فیلم‌های پویانمایی والت دیزنی که محبوب کودکان ایران و جهان است پرداخته شده و به این منظور رویکرد پانزده فیلم از مجموعه‌های انیمیشن کلاسیک این شرکت بررسی و کلیشه‌های جنسیتی و نژادی آنها تحلیل شده است. بسیاری از ما، کودکی خود را با شخصیت‌های محبوبی چون میکی‌ماوس، پینوکیو، گوفی، سیندرلا و سفیدبرفی سپری کرده‌ایم؛ این شخصیت‌‌ها هنوز هم محبوبیت زیادی نزد کودکان دارند.

این کتاب در پی آن است که ببیند جنسیت در فیلم‌های پویانمایی والت‌دیزنی که محبوب کودکان ایران و جهان است چگونه نشان داده می‌شود؟ به این منظور در این کتاب، ۱۵‌فیلم از مجموعة فیلم‌های انیمیشن کلاسیک شرکت والت‌دیزنی شامل ۹۲ شخصیت، از نخستین فیلم بلند پویانمایی در سال۱۹۳۷ (سفید برفی و هفت کوتوله) تا آخرین آن در سال ۲۰۰۹ (ملکه و قورباغه)، که بر مبنای داستان‌های کلاسیک و برای مخاطب کودک و نوجوان ساخته شده و از طریق تلویزیون یا به‌صورت فیلم ویدئویی و سی‌دی یا دی‌وی‌دی در اختیار کودکان قرار گرفته‌اند، بررسی شده و کلیشه‌های جنسیتی و نژادی آنها تحلیل شده است.

از زمان پیدایش و رواج تلویزیون، بررسی تاثیر محتواهای تلویزیون بخصوص روی کودکان یکی از دغدغه‌های محققان در حوزه‌های مختلف علوم‌انسانی به‌ویژه علوم‌ارتباطات و روانشناسی بوده و تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده است.

بسیاری از ما، کودکی خود را با شخصیت‌های محبوبی چون میکی‌ماوس، پینوکیو، گوفی، سیندرلا و سفیدبرفی سپری کرده‌ایم؛ این شخصیت‌‌ها هنوز هم محبوبیت زیادی نزد کودکان دارند. این کتاب در پی آن است که ببیند جنسیت در فیلم‌های پویانمایی والت‌دیزنی که محبوب کودکان ایران و جهان است چگونه نشان داده می‌شود؟

بیشتر پژوهش‌ها درخصوص جنسیت و کلیشه‌های جنسیتی توسط زنان انجام شده است و این مسئله باعث شده که بیشتر نحوة بازنمایی زنان اهمیت داشته باشد و به نحوة بازنمایی مردان در رسانه‌ها، درست یا غلط بودن آن و منطبق بودن یا نبودن آن با واقعیت کمتر توجه شود. در این نوشتار سعی شده است تا به بازنمایی کلیشه‌ای هر دو جنس و نه صرفا زنان پرداخته شود. به این منظور در این کتاب، ۱۵ فیلم از مجموعه فیلم‌های انیمیشن کلاسیک شرکت والت‌دیزنی شامل ۹۲ شخصیت، از نخستین فیلم بلند پویانمایی در سال۱۹۳۷ (سفید برفی و هفت کوتوله) تا آخرین آن در سال ۲۰۰۹ (ملکه و قورباغه)، که بر مبنای داستان‌های کلاسیک و برای مخاطب کودک و نوجوان هستند و از طریق تلویزیون یا به ‌صورت فیلم ویدئویی و سی‌دی یا دی‌وی‌دی در اختیار کودکان قرار گرفته‏اند، بررسی شده و کلیشه‌های جنسیتی و نژادی آنها تحلیل شده است.

فصل نخست این کتاب با عنوان «کودکان و فیلم‌های پویانمایی» در سه قسمت به مفاهیم مرتبط با موضوع کودکان و فیلم‌های پویانمایی می‌پردازد. در قسمت اول تحت عنوان کودکان و رسانه‌ها، اهمیت و تاثیر محتواهای رسانه‌‌ای بر کودکان، نظریه‌های مختلفی که می‌توان آنها را به کودکان و الگوهای رسانه‌‌ای ربط داد و همچنین تحقیقات داخلی و خارجی که موضوع کودکان و محتواهای رسانه‌‌ای را مدنظر داشته‌اند، مورد توجه قرار گرفته است.

در قسمت دوم فیلم‌های پویانمایی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد آنها برای کودکان بررسی شده است. به‌علاوه در این بخش به نظام نمایش خانگی و به‌طور خاص نمایش خانگی فیلم‌های پویانمایی اشاره شده است. قسمت سوم به معرفی شرکت والت‌دیزنی به‌عنوان یکی از صاحب‌نام‌ترین و شاخص‌ترین شرکت‌ها در عرصه ساخت فیلم‌های پویانمایی اختصاص دارد.

در این بخش تحقیقاتی که تاکنون در مورد فیلم‌های دیزنی صورت گرفته است، فانتزی، تخیل، داستان‌ها و افسانه‌ها در فیلم‌های والت‌دیزنی و همچنین شرکت والت‌دیزنی به‌عنوان یکی از پنج غول رسانه‌‌ای جهان و بحث‌های مرتبط با امپریالیسم فرهنگی و رسانه‌‌ای مطرح شده است.

فصل دوم با عنوان «بازنمایی و کلیشه‌ها»، بازنمایی رسانه‌‌ای و نشانه‌شناسی رسانه‌ها، مفهوم کلیشه و کلیشه‌سازی و جنسیت و جنبش‌های فمینیستی، مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین یک بخش به‌طور خاص به کلیشه‌های جنسیتی شامل کلیشه‌های زنان و مردان و کلیشه‌های سفیدپوستان و رنگین‌پوستان اختصاص دارد. در بخش آخر این فصل نیز مفاهیم ایدئولوژی، گفتمان و قدرت در بحث کلیشه‌سازی مطرح شده است.

نویسنده در فصل سوم با عنوان «کلیشه‏سازی در فیلم‌های پویانمایی والت دیزنی» به‌طور عملی و تجربی بررسی می‌کند که کودکان از طریق فیلم‌هایی که به‌صورت نمایش خانگی به نمایش درمی‌آیند در معرض چه محتواهایی قرار می‌گیرند و به‌طور خاص فیلم‌های پویانمایی والت‌دیزنی را که علاوه بر پرطرفدار بودن نزد کودکان، بیشترین سابقه را نیز در این عرصه دارند تحلیل می‌کند. اهداف کلی این بررسی عبارت است از نحوة نمایش کلیشه‌های جنسیتی و نژادی در فیلم‌های پویانمایی والت‌دیزنی و همچنین تغییرات کلیشه‌ها در دوره‌های گوناگون تاریخی.

نویسنده برای دست‌یابی به این اهداف فیلم‌های والت‌دیزنی را تحلیل‌محتوا کرده است. در فصل چهارم و آخر کتاب نتیجه‏گیری تحقیق بیان شده است. برخی از نتایج این تحقیق به این شرح می‏باشد: در مورد کلیشه‌های جنسیتی می‌توان گفت که بسیاری از کلیشه‌های جنسیتی در فیلم‌های والت‌دیزنی حضور دارند، مانند اینکه شخصیت‌های زن کمتر از شخصیت‌های مرد در فیلم‌ها نشان داده می‌شوند؛ آنها اغلب دارای اندام میانه و لاغر هستند و اصلا عضلانی و ورزشکاری به تصویر درنمی‌آیند چون کلیشه رایج این است که زنان برای امر ورزش مناسب نیستند؛ معیار انتخاب زنان برای حضور در برنامه‌ها، جوانی و زیبایی است، همچنین کارهایی نظیر در آینه خود را نگاه‌کردن، اهمیت‌دادن به لباس و وضع ظاهری و آرایش‌کردن مو، رفتارهایی مختص شخصیت‌های زن هستند؛ تاهل به‌عنوان یک ویژگی کلیشه‌ای زنانه، در فیلم‌های والت‌دیزنی مشاهده می‌شود. درخصوص کلیشه‌های نژادی نیز سیاه‌پوستان بسیار کم به تصویر درآمده‏اند، همچنین برخی از کلیشه‌های منتسب به شرقی‌ها مانند کلیشه‌های ثروت بی‌حد ‌و‌حصر داشتن، وحشی‌گری و درنده‌خویی، شتر و شترسواری، تنبلی و تن‌پروری و تمایل جنسی زنان مشاهده ‌شد. «کودک، انیمیشن و تلویزیون» با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه در ۲۴۴ صفحه با قیمت ۷۰هزار ریال منتشر شده است.

داوود رستمی