حذف چند صفر اثر منفی بر اقتصاد ندارد

زمزمه اجرای طرح حذف چند صفر از پول ملی پس از چند سال, مدتی است که به طور جدی از سوی مقامات پولی کشور مطرح شده به گونه ای که موافقان و مخالفان اجرای این طرح هر روز در رسانه ها حاضر شده و استدلال های خود را مطرح می کنند

زمزمه اجرای طرح حذف چند صفر از پول ملی پس از چند سال، مدتی است که به طور جدی از سوی مقامات پولی کشور مطرح شده؛ به گونه ای که موافقان و مخالفان اجرای این طرح هر روز در رسانه ها حاضر شده و استدلال های خود را مطرح می کنند. سایت برهان درراستای تبعات و چالش های احتمالی اجرای طرح حذف چند صفر به بررسی علمی این طرح پرداخته است. ازاین رو دکتر «محمد جواد محقق نیا» عضو هیئت علمی پژوهشکده وزارت اقتصاد و عضو هیئت مدیره بانک رفاه درگفت وگویی از تبعات مثبت و پیامدهای تاثیرگذار اجرای طرح حذف چند صفر از پول ملی سخن گفته است.

▪ طی روزهای اخیر حذف چند صفر از پول ملی توسط دولت درصدر اخبار رسانه های گروهی قرارگرفته و هر یک از کارشناسان اقتصادی نظرهایی را دراین باره ارایه داده اند. برخی می گویند حذف چند صفر هم اکنون یک ضرورت است و برخی هم اعتقاد دارند حذف چند صفر پولی ملی درحال حاضر نیاز نیست و حتی به آن واکنش نشان داده اند. ارزیابی جناب عالی دراین باره چیست؟ آیا شما موافق این اقدام دولت هستید؟

- بله؛ بنده موافق این اقدام هستم.فکرمی کنم این اقدام دولت درباره حذف چند صفر از پول ملی درکل تبعات مثبتی برای اقتصاد ایران داشته باشد. مهم ترین اثر و وجهه آن، اثرگذاری در بعد بین المللی است. حذف چند صفر از پول ملی ایران، ارزش پول ملی ایران را افزایش می دهد. بهتر است برای روشن شدن این موضوع با مثالی این مسأله را برای شما بازگو کنم؛ درحال حاضر در تجارت بین المللی می گویند ۱۲هزار ریال ایران معادل یک ارز خارجی است. این مقایسه باعث تضعیف پول ملی ایران است. وجهه پول ملی ایران هم اکنون در ابعاد بین المللی ازقدرت و استحکام مناسبی برخوردار نیست و این اقدام تا حدودی می تواند قدرت از دست رفته پول ملی را به کشور بازگرداند. ما اگر بخواهیم همان واحد ریال را حفظ کنیم لازم است برای تثبیت یا افزایش قدرت پول ملی چند صفر از پول ملی را حذف کنیم.

▪ برخی از منتقدان اجرای طرح حذف چند صفر از پول ملی، معتقدند در صورت اجرایی شدن این اقدام، تبعات منفی گریبان اقتصاد ایران را خواهد گرفت. آیا این اقدام تبعات منفی خواهد داشت؟

- حذف سه یا چهار صفر از پول ملی به هیچ عنوان تبعات منفی بر اقتصاد نمی گذارد. شاید دامنه این کاربسیار وسیع باشد. اما درعمل کار و تغییر خیلی گسترده ای درپول ملی انجام نمی دهیم. به یاد داشته باشید این عمل یک اقدام حسابداری است و پیامدهای آن نیز به سادگی درمبادلات، ثبت و نگهداری ساده تر حساب ها، ارقام و ترازنامه ها کمک شایانی می کند. به واسطه حذف چند صفر کاهش حجم اسکناس و هزینه های چاپ اسکناس و چک پول به طور چشم گیری کاهش می یابد. ارزیابی بنده از حذف چند صفر از پول ملی این است که این اقدام اثر ماهوی حقیقی منفی بر اقتصاد ندارد. بنابراین تغییرات در واحد پولی آن طور که برخی از کارشناسان عنوان می کنند. برای اقتصاد خطرناک نخواهد بود.

▪ برخی از منتقدان، اثرات تورمی اجرای این طرح را تایید می کنند، آنها می گویند در صورت اجرا شدن طرح مذکور اثرات تورمی به طور قطع اقتصاد را با نوسان مواجه می سازد؟

- اصلاً طرح ربطی به تورم ندارد. اینکه بگوییم با این کار تورم افزایش می یابد را قبول ندارم. شما می دانید برخی از کشورها این طرح را اجرا کرده اند اما هیچ مشکلی برای آنها روی نداده است. تجربیات و شواهد عینی هم نشان می دهد که موضوع افزایش تورم خیلی در این باره موضوعیت ندارد. از سوی دیگر طرح کنونی دولت برای حذف چند صفر از پول ملی را هم اکنون بسیار مناسب می دانم چرا که فکر می کنم کاملاً کارشناسی شده است. بانک مرکزی درطرح خود قراراست درمدتی کوتاه از دو واحد پول استفاده کند. یعنی صفرها از پول ملی به یک باره حذف نمی شود. این اقدام به نظر بنده نمی گذارد تا نسبت ها و قیمت ها به هم بخورد. البته بنده منکر افزایش آنی و سطحی قیمت ها دریک مقطع کوتاه نیستم. اما توجه داشته باشید هر زمان که تعادل در قیمت ها به هم بخورد با افزایش قیمت مواجه می شویم. این یک اصل در اقتصاد است. بنابراین نباید حذف چند صفر از پول ملی را مرتبط با افزایش و یا کاهش تورم تلقی کنیم. پول در اقتصاد نشان دهنده قیمت های نسبی است و اگر حذف چند صفر به صورت یک باره رخ دهد، قیمت ها به هم خورده و ما شاید با افزایش قیمت ها مواجه شویم. اما طرح بانک مرکزی در مورد حذف چند صفر به گونه ای است که قرارنیست تا چند صفر از پول ملی به یک باره و حذف شود. این یک مزیت برای طرح یاد شده است. وقتی هر دو واحد پول درجریان باشد قیمت های نسبی به هم نمی خورد و نباید نگران باشیم.

▪ تجربیات دیگرکشورها درمورد حذف چند صفر چه چیزی را نشان می دهد؟ آیا شما موفقیتی دراین باره می بینید؟

-کشورهایی پس از حذف چند صفر از پول ملی خود موفق بوده اند که توانسته اند تورم را پس از طرح یاد شد کنترل کنند. درحال حاضر ترکیه شش صفر از پول ملی خود را حذف کرده است. آلمان وفرانسه نیز این اقدام را اجرا کرده اند. اما موفقیت هریک از این کشورها بستگی به مدیریت بعدی آنها درتورم دارد. این جا لازم است کمی مفصل تر درباره تجربه ترکیه مسائلی را بیان کنم؛ ترکیه از جمله کشورهایی است که در زمینه حذف چند صفر از پول ملی اقدام کرده است. دولت ترکیه با برنامه ریزی های مناسب ابتدا تورم را کاهش داد و درمرحله بعد به ثبات اقتصاد کلان اقدام نمود. پس از اجرایی شدن این دو مرحله در اقتصاد کشور دستور حذف صفر از لیر، صادر گردید. جالب این که ترکیه شش صفر از پول ملی خودرا درسال ۲۰۰۵ میلادی حذف کرد. تورم درترکیه از ابتدای دهه ۸۰ آغاز شده و با شتاب به پیش رفت. هر دلار آمریکا که در سال ۱۹۸۸ با ۱۴۲۲ لیر قدیم ترکیه مبادله می شد در سال ۲۰۰۳ به بیش از ۵/۱ میلیون لیر قدیم رسید. در این شرایط قیمت یک ساندویچ در ترکیه به ۳ میلیون لیر رسید. از سال ۱۹۸۱ به این سو در ترکیه هر دو سال یک بار نیاز به اسکناس های درشت تر احساس می شد. در یک چرخه ۲۵ ساله درشت ترین اسکناس ترکیه از ۵ هزار لیر به یک میلیون لیر تبدیل شد. تجربه کشور همسایه، ترکیه می تواند برای برنامه ریزان و تحلیل گران اقتصاد کشورمان به عنوان یک تجربه موفق مورد توجه واقع شود و نکات مثبت و منفی این تجربه مدنظر برنامه ریزان اقتصادی کشور قرار گیرد. لذا تحلیل بنده این است دولت باید بسته های پولی خود را به همراه حذف چند صفر اجرایی کند. انضباط پولی و مالی مهم ترین رکن موفقیت اجرای طرح حذف چند صفر پول ملی است. معتقدم در این صورت موفقیت این طرح دور از انتظار نیست. تجربیات دیگر کشورها نیز این مسئله را تأیید می کند.

▪ شما معتقدید مهم ترین اثر حذف چند صفر چیست؟

- همان طور که عرض کردم حذف چند صفر اثر واقعی منفی در اقتصاد نخواهد داشت، اما به طور حتم پیامدهای مثبت زیادی دارد که از جمله آن در مباحث سادگی در محاسبات و ابعاد بین المللی آن است.

▪ برخی از کارشناسان منتقد می گویند فعلا این امر به صلاح اقتصاد نیست؛ آیا شما طرح حذف چند صفر را در اولویت می دانید؟

- نمی توان اذعان کرد حذف چند صفر در اولویت است. بله، کاملا درست است که این طرح هم اکنون نمی تواند تنها اولویت و یا اولین اولویت اقتصاد ایران باشد اما اگر هم اکنون اولویت اول اقتصادمان را اجرای فازهای بعدی هدفمندی یارانه ها و اولویت دوم را موضوع اشتغال و اولویت سوم را کنترل تورم در کشور بدانیم، می توانیم به جرأت اولویت چهارم اقتصاد را حذف چند صفر از پول ملی اعلام کنیم. یعنی نمی توانیم بگوییم اجرای این طرح اصلا به درد نمی خورد و نیاز نیست. بنده با این موضوع مخالفم. در هر صورت باید این طرح اجرایی شود؛ حالا امسال نشد سال دیگر. همان طور که خدمت شما عرض کردم مهم ترین پیامد اجرای حذف چند صفر یکی بحث سادگی در مبادلات و سهولت حسابداری در کشور و دیگری ابعاد مثبت بین المللی آن مطرح است، اما به جرأت می توان اذعان کرد در صورتی که حذف چند صفر از پول ملی رخ دهد از نظر ابعاد بین المللی پول ملی ایران تقویت شده و ارزش آن نیز افزایش خواهد یافت.

▪ به نظر شما درحال حاضر زیرساخت های اجرایی چنین طرحی آماده است؟

- فکر می کنم مهم ترین زیرساخت اجرای چنین طرحی فرهنگ سازی است. باید مردم به تغییر واحد پول ملی عادت کنند، البته عادت به این تغییرات یک شبه رخ نخواهد داد، اما فکر می کنم خیلی هم سخت نباشد. نباید جلوی این اصلاحات گرفته شود.

▪ منتقدین مدعی اند اجرای طرح حذف چند صفر از پول ملی انحراف برخی ذهن هاست؟

- انحراف یا غیرانحراف! نمی دانم مقصود شما چیست؟ اما باید به این نکته توجه کنید دولت دهم با اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها کار بسیار بزرگی انجام داد که در دولت های گذشته بر زمین مانده بود. بالاخره اجرای این طرح با تمهیدات ویژه دولت دهم اجرایی شد. اما این که الآن بخواهیم بگوییم اجرای این قانون چه قدر موفقیت آمیز بوده یا نه؟ و یا تا به حال به چه بخش هایی از اقتصاد تسهیلات ارایه شده یا نه را باید برعهده گزارش های رسمی اقتصاد بگذاریم تا آنها در گزارش هایی رسمی اعلام کنند که وضعیت چگونه است. در هر حال اجرای قانون یارانه ها تا به حال، به خوبی با تمهیدات دولت اجرایی شده و از این منظر هم می توانیم اذعان کنیم کارنامه اقتصادی دولت، کارنامه قابل قبولی است. فکر می کنم اجرای طرح حذف چند صفر از پول ملی با تمهیدات دولت نمره خوبی بگیرد. از قرار معلوم، دولت مطالعات کارشناسی اجرای این طرح را انجام داده و در آینده نیز قرار است تا به صورت نهایی آن را اجرایی کند.

● دلایل اصلاح پول ملی

دکتر بیژن صفوی رئیس پژوهشکده وزارت اقتصاد نیز در یادداشتی دلایل اصلاح پول ملی را تشریح کرده است. با هم این یادداشت را از نظر می گذرانیم.

قدرت خرید هر قطعه اسکناس و مسکوک روزبه روز به خاطر تورم کمتر می شود تا حدی که به سختی به عنوان وسیله مبادله و واحد شمارش نقش ایفا کند... به طور معمول در طول یک دوره بلندمدت تورمی، بانک های مرکزی به چاپ تدریجی اسکناس های درشت تر اقدام می کنند. رئیس جمهور محترم دستور بررسی حذف ۳ صفر از پول ملی را در بخش های تخصصی بانک مرکزی صادر کرد. هم اکنون درشت ترین اسکناس در کشور ۱۰ هزار تومانی است و تا چندی قبل (۱۳۸۲) درشت ترین اسکناس ۲ هزار تومانی بود. اسکناس هزار تومانی که سال ۱۳۵۰ منتشر شد قدرت خریدش معادل ۱۲۸ هزار تومان امروز بود. تنها دو برگ اسکناس برای دادن حقوق یک نفر به اندازه ۲۰۰۰ تومان کافی بود. اما امروز پول های درشت معادل پول خرد بسیاری از کشورهای جهان است؛ یک پوند انگلیس حدود دو هزار تومان ایران و یک دلار آمریکا معادل هزار تومان است. هزار تومان ما معادل ۴ ریال عربستان سعودی است که تقریبا پول خرد تلقی می شود. این وضعیت ناشی از کاهش ارزش پول طی دهه های اخیر است. هزینه چاپ اسکناس در کشور الآن به ۶۰ میلیارد تومان رسیده است و سرانه اسکناس در کشور ۱۱۰ برگ است. حال آن که این سرانه در اروپا ۱۰ تا ۱۲ برگ است.

این حجم عظیم اسکناس به زودی فرسوده می شود و علاوه بر این وقت مردم را در معاملات می گیرد و در بانک ها باعث ایجاد صف می شود. این روند سبب شده است برای شمارش پول در بانک ها اسکناس شمار به کار گرفته شود و هزینه پول شمار بر دوش بانک ها افزوده شود. صف، هزینه و معطلی مشکلات عینی و ذهنی را پدید آورده است. این وضعیت به لحاظ روانی برای مردم ما احساس بدی ایجاد کرده یعنی وقتی مردم صد هزار تومان می دهند و یک اسکناس صددلاری می گیرند، برایشان مطلوب نیست حتی حجاجی که به مکه مشرف می شدند زمانی در برابر ۱۰۰۰ تومان ۵۰۰ ریال عربستان می گرفتند اما الآن ۴ ریال عربستان دریافت می کنند.

چک پول های ۵۰ و ۱۰۰ هزار تومانی دست به دست در جامعه می گردد وجود این چک پول ها نیاز به پول درشت را نشان می دهد درحالی که اعتبار پول را ندارد. دست به دست گشتن چک پول ها نقدینگی جامعه را افزایش داده است و آثار تورمی دارد. اگر چک پول ها جمع آوری شود درصدی از نرخ تورم کاهش خواهد یافت.

ممکن است افرادی بحث توسعه و رواج کارت های اعتباری را مطرح کنند و بگویند نیازی به اسکناس نیست درحالی که در کشورهای صنعتی جهان هم که کارت اعتباری بیشترین کاربرد را دارد، باز هم اسکناس در دست مردم وجود دارد منتها تعدادش نسبت به کشور ما کمتر است.

اگر حذف سه (یا چهار) صفر از پول ملی انجام شود اسکناس در دیدگاه مردم اعتبار بیشتری پیدا خواهد کرد، ارزش قائل نبودن برای اسکناس در حال حاضر سبب شده آن را مچاله کنند، روی آن بنویسند و سبب استهلاک زودهنگام آن شوند.

▪ ابعاد نظری:

- اسکناس و مسکوک تقاضا شده عمدتا در جهت رفع نیازهای معاملاتی و احتیاطی صرف می شوند.

- عده ای اسکناس و مسکوک را با انگیزه های سفته بازی نگهداری می کنند.

- یک فرد با یک مبادله بین نرخ بهره ای که به واسطه نگهداری پول از دست می دهد و هزینه ای که نگهداری مقدار کم پول برای او به وجود می آورد مواجه است لذا مقدار پولی را نگاه می دارد که سودش حداکثر است.

▪ پیامدهای تغییر واحد پول:

- کاهش حجم اسکناس و هزینه های چاپ اسکناس و چک پول (هر برگ ۵۰۰ ریال)

- سادگی در مبادلات

- ثبت و نگهداری ساده تر حساب ها، ارقام و ترازنامه ها

- اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه رایانه ها

- نقل وانتقال سهل تر پول و کاهش پروسه زمانبر برای مشتریان بانک ها

- کاهش آثار روانی تورم

- صرفه جویی در وقت برای شمارش حجم زیاد اسکناس و افزایش بهره وری کارمندان بانک ها

- کاهش هزینه های دستگاه های خودپرداز بانکها و تعمیر و نگهداری

- کاهش دفعات دست به دست شدن پولها و کاهش عامل بالقوه انتشار بیماری مسری

▪ تجارب کشورها

- حذف صفرها از پول ملی به منزله تغییر شکل پول است و تغییر شکل پول تغییری در نقدینگی جامعه نمی دهد بنابراین آثار تورمی هم ندارد.

- حذف صفر برای نخستین بار در سال ۱۹۲۳ در آلمان صورت گرفت و این کشور ۱۴ صفر را از پول ملی خود حذف کرد. فرانسه نیز همان سال با حذف ۶ صفر از واحد پول خود دست به اصلاحات پولی زد.

- این تصمیم زمانی از سوی این کشورها اجرا شد که آنان در شرایط جنگ دست به انتشار بی رویه پول زده بودند و با حذف صفرها از پول ملی خود تلاش کردند تا واحد پول ملی آنان معنادار شود.

تاکنون حذف صفرها در بیش از ۵۰ کشور جهان صورت گرفته است.

- کشورهای آمریکای لاتین (۱۹۹۱ به بعد): کاهش تورم انتظاری

- بلغارستان (۱۹۹۹): حذف سه صفر: برای پیوستن به پول واحد اروپایی و به شرط کاهش تورم انتظاری

- افغانستان (۲۰۰۲): حذف سه صفر: به دلیل کاهش تورم

- رومانی (۲۰۰۵): حذف سه صفر: برای پیوستن به پول واحد اروپایی و به شرط کاهش تورم انتظاری

- ترکیه (۲۰۰۵): حذف شش صفر: به دلیل تورم بالا انجام شد: کاهش نرخ تورم در ترکیه

- کره جنوبی

▪ چگونگی انتخاب واحد مناسب پول جدید دارای شاخصهای متفاوتی است:

- تغییرات شاخص قیمت ها

- تغییرات نرخ برابری ارز

نگرانی ها از تغییر واحد پول:

- دامن زدن به تورم: آیا حذف صفرها تورم زا است؟ حذف صفرها نه تنها تورم زا نیست، بلکه سبب تقویت پول ملی می شود. تجربه برخی کشورهای پیشرفته نظیر آلمان حاکی است که آنان ۱۴ صفر و فرانسه ۶ صفر از پول ملی خود حذف کردند و مشکلی هم برای اقتصاد آنان پیش نیامد.

▪ پیش نیاز حذف تعدادی از صفرها:

- شاید لازم باشد ارزش واقعی پول در بازار ارز به دست آید و سپس به تغییر واحد پول اقدام نمود.

- این کار به لحاظ اثرات روانی که در پی دارد می تواند در جلوگیری از افزایش نرخ تورم مؤثر باشد.

- باید فرهنگ سازی کرد. فرهنگ سازی نیز هم زمانبر است و هم هزینه بر.

- رشد حجم پول نیز باید کنترل شود و تمهیداتی برای کاهش نرخ تورم نیز انجام شود.

- کاهش نرخ سود تسهیلات و سپرده های بانکی نیز باید انجام شود.