شنبه, ۲۵ اسفند, ۱۴۰۳ / 15 March, 2025
مخاطب های قرآن

یکی از نکاتی که در شناخت تحلیلی میباید از قرآن استنباط کرد، تعیین و تشخیص مخاطبان قرآن است. در قرآن تعبیراتی نظیر (هدی للمتقین)، (هدی و بشری للمؤمنین) و )لینذرمن حی) زیاد آمده است. اینجا میتوان سؤال کرد که هدایت برای پرهیز کاران لزومی ندارد زیرا آنها خود پرهیزکارند. از سوی دیگر در قرآن میبینیم که خود را چنین معرفی میکند.
«إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِّلْعَالَمِینَ وَلَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ »۱ ؛ این (قرآن) جز پندی برای جهانیان نیست و قطعاً پس از چندی خبر آن را خواهید دانست.
این آیه از آیات عجیب قرآن است. (در هنگام نزول آیه پیامبر در مکه بود و در واقع با اهل یک دهکده گفتگو میکرد. برای مردم مضحک بود که فردی تنها با این اطمینان بگوید که خبر این آیه را بعد خواهید شنید. بزودی خواهید شنید که این کتاب در اندک مدت با جهانیان چه خواهد کرد(.
پس آیا این کتاب برای همه جهانیان است یا صرفا برای مومنین؟ باز در آیه دیگر پروردگار سبحان خطاب به پیامبر میگوید:«وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ»۲ ؛ و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.
در اینجا به اجمال باید گفت در آیاتی که خطاب قرآن به همه مردم عالم است، در واقع میخواهد بگوید قرآن اختصاص به قوم و دسته خاصی ندارد. هر کس به سمت قرآن بیاید نجات پیدا میکند، و اما در آیاتی که از کتاب هدایت بودن برای مؤمنین و متقین نام میبرد، میخواهد این نکته را روشن کند که در نهایت چه کسانی رو بسوی قرآن خواهند آورد و چه گروه هایی از آن دوری خواهد گزید. قرآن از قوم خاص و قبیله معینی بعنوان علاقمندان و ارادتمندان خود یاد نمیکند. نمیگوید قرآن در انحصار این یا آن قوم قرار دارد. قرآن بر خلاف سایر مکاتب انگشت روی منافع یک طبقه خاص نمیگذارد. نمیگوید مثلا صرفا برای تامین منافع فلان طبقه آمده است. مثلا نمیگوید تنها و تنها هدفش حمایت از طبقه کارگران است یا پشتیبانی از طبقه کشاورزان. قرآن در مورد خودش تاکید میکند که کتابی است برای برقراری عدالت. درباره پیامبران میگوید:
«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ.»۳؛ به راستی [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند.
قرآن قسط و عدالت را برای کل جامعه انسانی میخواهد نه فقط برای این طبقه یا آن قوم و قبیله. قرآن برای جلب انسان ها به سمت خود، برخلاف بعضی مکتب ها مثل نازیسم، بر روی تعصبات آنها انگشت نمیگذارد. همچنین برخلاف برخی دیگر از مکتب ها مثل مارکسیسم، بر روی منفعت طلبی و نفع پرستی انسان ها تکیه نمیکند و آنها را از راه منافعشان بحرکت در نمیآورد.
قرآن همانطور که برای وجدان عقلی انسان اصالت قائل است، برای او یک اصالت وجدانی و فطری نیز قائل است و بر اساس همان فطرت حق جویی و عدالت طلبی است که انسان ها را به سیر و حرکت وامیدارد. و از اینرو پیامش منحصر به طبقه کارگر یا کشاورز یا محروم و مستضعف نمیشود. قرآن به ظالم و مظلوم، هر دو خطاب میکند که به راه حق بیایند. موسی، هم به بنی اسرائیل و هم به فرعون پیام خدا را ابلاغ میکند و از آنها میخواهد که به پروردگار ایمان بیاورند و در راه او حرکت کنند، حضرت محمد رسالت و دعوت خود را هم به سران قریش و هم به ابوذر و عمار عرضه میکند. قرآن نمونههای متعددی از برانگیختن فرد علیه خودش و بازگشت از مسیر تباهی (توبه) ذکر میکند. البته قرآن خود به این نکته توجه دارد که بازگشت آنها که در رفاه و تنعم بسر میبرند به مراتب دشوارتر از بازگشت محرومان و ستمدیدگان است.
گروه دوم به اقتضای طبع در راه عدالتحرکت میکنند، اما گروه اول باید از منافع شخصی و گروهی خود صرفنظر و پا روی امیال و خواست های خود بگذارند.
قرآن میگوید گروندگان به او آنها هستند که روحشان پاک و تصفیه شده است. و این گروندگان صرفا بر اساس حقیقتجویی و عدالت طلبی که فطری هر انسانی است، به قرآن گرایش پیدا کردهاند نه به اقتضای منافع و تمایلات مادی و جاذبههای دنیوی.
به راستی [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند.
درباره این حس دینی، در شرق و غرب عالم بسیار سخن ها گفته شده است در اینجا به اختصار اقوال یک تن از این دانشمندان جهانی را نقل میکنم. این سخن متعلق به انیشتن است. او در یکی از مقالاتش راجع به مذهب اظهار نظر میکند و در همانجا متذکر میشود که به اعتقاد او بطور کلی سه نوع مذهب در جهان وجود داشته است.
۱) مذهب ترس: یعنی مذهب گروهی که عامل و انگیزهشان بسوی مذهب یک سلسله ترس ها از طبیعت و محیط بوده است.
۲) مذهب اخلاق: و مقصودش مذهبی است که بر مبنای مصالح اخلاقی استوار است.
۳) آنگاه از مذهب دیگری یاد میکند که نامش را مذهب هستی میگذارد و این تعبیر او همان تعبیری است که ما از آن به دل یاد کردیم. به اعتقاد انیشتن، این مذهب در واقع میخواهد بگوید زمانی برای انسان حالتی معنوی و روحی حاصل میشود که در آن حالت از این خود محدود که بواسطه آمال ها و آرزوهای حقیر و خرد احاطه شده و از دیگران جدا گردیده و همچنین از عالم. هستی طبیعی که برای او حصاری شده است، به ناگاه بیرون میآید و از این زندان رها میشود و در آن هنگام است که به نظاره کل هستی مینشیند و وجود را همچون حقیقتی واحد در مییابد و عظمت ها و شکوه ها و جلال های ماورای پدیدهها را بچشم میبیند و حقارت و ناچیزی خود را متذکر میگردد و آنگاه است که میخواهد به کل هستی متصل گردد.
در این رابطه ، داستان همام قابل ذکر است که : از امیرالمؤمنین(ع) صفات مؤمن را باز میپرسد. حضرت در جواب او به پاسخی کوتاه اما جامع قناعت میکند و میفرمایند:"یا همام اتق الله و احسن ان الله مع الذین اتقوا و الذین هم محسنون."
ای همام تو خود، خدا ترس و نیکوکار باش که خدا با پرهیزکاران و نیکوکاران است. اما همام با این جواب راضی نمیشود و توضیح بیشتری میخواهد، از نحوه زیستن و طرز عبادت و گذران روزها و شبها و نحوه معاشرت هایشان و ... سؤال میکند.
آنگاه حضرت علی (ع) به توصیف صفات مؤمن میپردازد و حدود ۱۳۰ خط از خطوط چهره متقین را ترسیم میکنند و از جمله میفرمایند: اگر اجل الهی نبود برای یک چشم بر هم زدن روح اینان در بدنشان قرار نمیگرفت. این همان حالتی است که انیشتن به آن اشاره میکند و میگوید انسان مذهبی وجود خود را یک نوع زندان محصور میپندارد چنانکه میخواهد از قفس تن پرواز کند و تمام هستی را یکباره به عنوان یک واحد دریابد. در کلمات حضرت امیر (ع) این حقیقت پررنگتر و شدیدتر و جامعتر بیان شده است، از دید حضرت، مؤمن گویی تمام هستی را در بدن مادی خود جمع کرده و از همین روست که ناگهان قالب را رها میکند و روحش را آزاد میسازد. در داستان همام این نکته را هم نوشته اند که وقتی سخن حضرت به پایان رسید، فریادی از همام برآمد و قالب تهی کرد.
در زمینه حس معنوی انسان ها، اقبال نیز سخن جالبی دارد، او میگوید: در این گفته هیچ سرّ و معمایی وجود ندارد که نیایش به عنوان وسیله اشراقی نفسانی، عملی حیاتی و متعارف است که بوسیله آن جزیره کوچک شخصیت ما وضع خود را در کل بزرگتری از حیات اکتشاف میکند. جملهای نیز در همین زمینه از ویلیام جمیز وجود دارد: انگیزش نیایش نتیجه ضروری این امر است که در عین حال که درونیترین قسمت از خودهای اختیاری و عملی هر کس، خودی از نوع اجتماعی است با وجود این مصائب کمال خویش را تنها در جهان اندیشه میتواند پیدا کند. اغلب مردم، خواه بصورت پیوسته و خواه تصادفی در دل خود به آن رجوع میکنند.
حقیرترین فرد بر روی زمین با این توجه عالی، خود را واقعی و باارزش احساس میکند. احتمال دارد که مردمان از لحاظ درجه تاثیر پذیری با یکدیگر اختلاف داشته باشند، برای بعضی از مردم بیش از بعضی دیگران این توجه، اساسیترین قسمت خودآگاهی را تشکیل میدهد. آنانکه بیشتر چنین هستند محتملا دینیترین مردمانند. ولی من اطمینان دارم که حتی آن کسانی که میگویند بکلی فاقد آنند خود را فریب میدهند و حقیقتا تا حدی دین دارند.
ائمه (ع) قرآن را با چنان شوری میخواندند که رهگذرانی که صدای آنها را میشنیدند بیاختیار میایستادند و منقلب میشدند و میگریستند.
امام زینالعابدین (ع) در دعایی که برای ختم قرآن تعلیم دادهاند این نکته را متذکر شدهاند: خدایا قرآن را در تاریکی های شب مونس ما قرار بده. به ما آن فهم و عشق را عطا کن تا با این کتاب در دل شب انس و الفت داشته باشیم.
پس مخاطبان قرآن همه انسان ها هستند و محدودیتی نیست برای هیچ کس در هیچ زمانی.
قرآن چون اقیانوس بیکرانی است که هر کس هر اندازه که بخواهد می تواند از آن بهره ببرد حال کسانی که در این بهره وری موفق ترند آنها مؤمنین هستند که با خطاب (ایها المؤمنین) ندا داده میشوند و با اشتیاق تمام می شتابند بسمت قرآن؛ سخن معبودشان و آنچنان در آن غرق میشوند که گویی با قرآن یگانه میشوند نور قرآن در سیمایشان موج میزند ، دیگران (ایهاالناس) نیز بی بهره نیستند هر چقدر به دنبال قرآن باشند به همان میزان از آن خان نعمت که از هیچ نیاز مادی و معنوی بشر فروگذار نکرده توشه بر خواهند چید تا به مصداق مؤمنین و صادقین و راسخان که منزلت شایسته انسانیت است برسند. انشائالله تعالی!
۱. سوره ص آیه ۸۸
۲. سوره انبیاء آیه ۱۰۷
۳. سوره حدید آیه ۲۵
۴. نهج البلاغه خطبه ۱۸۳
منبع :
آشنایی با قرآن شهید مطهری
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست