دیدار در دروازه طلایی اروپا

از اندیشه های بارز این سیاستمدار, پیگیری سیاست توازن در روابط خارجی الجزایر است

وقتی خبر دیدار رئیس جمهور ایران از الجزایر به جهان مخابره شد ناظران خاورمیانه برای تحلیل این رویداد چندان منتظر شنیدن توضیحات سخنگویان دو كشور نماندند. نزدیكی وهمسویی دو كشوری كه موقعیتی منحصر به فرد در دو ضلع خاورمیانه دارند به خودی خود پیام یك تحول را به گوش می رساند. الجزایر، دومین كشورآفریقا در نقطه تلاقی جهان اسلام و اروپای مسیحی همان ارزش استراتژیك را دارد كه ایران در نقطه تماس دو كانون مهم خلیج فارس وآسیای مركزی. بنابراین نزدیكی این دو قدرت مستقر در دو گلوگاه ژئوپلتیك جهان همه عناصر جذاب یك رویداد سیاسی را در خود جمع كرده است.

دیدار رئیس جمهور ایران از پایتخت افسانه ای انقلابیون خاورمیانه از جهاتی دیگر یك اتفاق سمبلیك است این سفر به مرحله ای از سكون و ركود درمناسبات دو كشور پایان می دهد ونوید آغاز یك دوره جدید را همراه دارد. وقت گرانی سپری شد تا موانع یك دهه ركود در روابط دو كشور برچیده شود. رهبران تهران والجزیره اكنون با این دیدار،افقی واقعی از دوستی سیاسی را می گشایند كه در آن اثری بدبینی و تیرگی نیست. این حس شفاف همگرایی و پیوند را می شد روزدوشنبه در تصویرهای مخابره شده از آغوش های استقبالی كه مقامات الجزیره برای میهمانان ایرانی خویش در فرودگاه بومدین گشودند، لمس كرد.

اما دیدار سران الجزیره وتهران فقط یك اتفاق محدود در چارچوب روابط دو كشور نیست، هر دو طرف در برداشتن این گام به اهدافی بلندتر چشم دوخته اند. دیپلماسی ایران در میدان جدیدی گام نهاده است كه مغرب زمینیان همواره آن را درقلمرو علایق خویش قرارداده اند. الجزایر جایی است كه دروازه های طلایی اروپا محسوب می شود. لااقل اروپاییان مجاور مدیترانه در حوادث توفانی دو دهه اخیر به طور بی پروا اعلام كردند كه اینجا را عمق امنیت ملی خویش می بینند. بنابراین برای مغرب زمینیان همنشینی سران تهران و الجزیره مفهومی آمیخته به ناكامی دارد. درگرماگرم دیدارهای دیروز احمدی نژاد وبوتفلیقه ناظران به خاطر آوردند كه اروپا وغرب برای دور نگه داشتن این همسایه كلیدی خویش از جمهوری اسلامی چه سعی بلیغی به كار بست.

این ناظران اكنون در تصمیم احمدی نژاد وبوتفلیقه، نشانه های ظهوراراده ای را می ببینند اراده ای كه در نزدیك كردن دو پاره جهان اسلام از موانعی بزرگ عبور كرده است و چندان بی سبب نبود كه مطبوعات كشورهای همجوار الجزایر ستون های سرمقاله خود را به تحلیل این اتفاق وتوصیف پیامد های آن بر سیاست خاورمیانه ای امثال فرانسه واروپا اختصاص دادند. تصمیم بوتفلیقه واحمدی نژاد نه فقط تصمیمی خلاف خواست اروپا است كه درفضای امروز خاورمیانه كه رایس و گیتس در تدارك ایجاد جبهه موسوم به میانه رو ها هستند یك اتفاق ناخوشایند است. رهبران ایران والجزایر دربرهه ای اراده خودبرای یك همگرایی و دوستی رابه نمایش گذاشته اند كه اسباب وعوامل در دیپلماسی غرب بر جدایی اعراب از ایران حكم می راند.

حادثه همنشینی الجزیره وتهران كه نشانه هایی واضح از بر هم خوردن بخشی از تصورات وباورهای دیرین در خاورمیانه دارد، گویای آن است كه نسل تازه رهبران سیاسی عرب از تفكر دنباله روی عبور كرده وبه تنظیم سیاست خارجی خویش بر معیارهای تازه می اندیشد. با این مبنا است كه شهرالجزیره امروز فضایی معطرومتفاوت ازقاهره وامان وریاض دارد و ناظران می گویند الجزیره عصر جدید دیگر پایتخت دوم اروپا نیست. این شهر افسانه ای كه روزی حیات خلوت فرانسوی ها خوانده می شد، آثارنوعی ازتغییر را در سلوك نسل جدید مردمانش به مشام می رساند.

● نگاه نوین مردان الجزیره

در ایجاد تحول جدید در روابط تهران والجزیره بی گمان اندیشه سران دو كشورنقشی بسزا دارد. دراین باره می توان از پیدایی تفكر نو در میان الیت و نخبگان سیاسی دو طرف سخن به میان آورد. تفكری كه میل شدید به دگرگون ساختن فضای راكد روابط دو كشور دارد. این میل وگرایش به نوسازی وترمیم به اندازه ای نیرومند است كه كسی در اختلافات گذشته متوقف نمی شود. همه تصمیم گیران در تهران والجزیره امروز، ذهن خود را فقط به نیاز ها ومقتضیات معطوف كرده اند واین كه مقوله دوستی وهمكاری را به صورت یك فرایند در عرصه اقتصاد وسیاست همدیگر درآورند.

در واقع تفكری كه از آن به عنوان چاشنی تحول در روابط دو كشور سخن می رود همان درك سیاسی رهبران دو كشور از شرایط حاد خاورمیانه و وظایف سیاسی همدیگر است كه این بینش در فرایندی هشت ساله به دست آمده است و به پشتوانه این درك نو سران تهران والجزیره در وهله نخست گامی برای اعتماد سازی و برچیدن حصارهای كهنه اختلاف میان یكدیگر برداشتند وبرآن هستند كه گام های بعدی را برای كاهش دامنه اختلاف وتنش های منطقه ای بردارند .

آغاز دوران اعتماد سازی در روابط ایران والجزایر با یك خانه تكانی در دولت این كشور و قدرت یابی سیاستمداران جدید كه بوتفلیقه چهره شاخص آن است همراه است. ویژگی بارز این گروه از سیاستمداران ، واقع گرایی در سیاست خارجی و مداراطلبی در سیاست داخلی است. آنها پیرو این راهبرد به نوعی از سیاست های ایدئولوژیك دهه ۹۰ فاصله گرفته و ضمن كنار گذاشتن منطق قهر وخشونت، پایه واساس كار خویش را بر توسعه و تأمین رفاه عمومی قرار می دهند. این هسته از الجزایری های توسعه نگر یك نماد و لیدر دارد كه همانا رئیس جمهور كنونی الجزایراست. بوتفلیقه امروز در هشتمین سال ریاست خویش عملاً نقش سكاندار دوره نوسازی الجزایر را پیدا كرده است.

از اندیشه های بارز این سیاستمدار، پیگیری سیاست توازن در روابط خارجی الجزایر است. ذیل این سیاست ،او تلاش می كند از غلظت غربگرایی مفرط دهه ۹۰ در سیاست خارجی الجزیره كاسته و كفه مناسبات این كشور با جبهه اعراب وایران را سامانی دوباره بخشد. به سخن دیگر بوتفلیقه بی آنكه رودرروی شركای سنتی الجزیره دراروپا وغرب قرار گیرد تلاش می كند هویت سیاسی كشور خود را به عنوان پاره ای عربی و شرقی به بلوك جهان اسلام نزدیك سازد. از همین روست كه او در عین تلاش برای ورود الجزیره به سازمان تجارت جهانی ومشاركت درنهادهای اروپایی در پی افزایش سهم ونقش این كشور درسازمان كنفرانس اسلامی و اوپك وغیرمتعهدهاست.

دیپلمات های ایرانی نیز در تحلیل مشی تازه الجزیره معتقدند كه رهبران جدید این كشور تا حد زیادی سیاست خارجی این كشور را از سایه نفوذ طرف های غربی خارج ساخته اند و نوعی استقلال گروی در دیپلماسی شان پیشه كرده اند. حتی در ماجرای تروریسم كه معضل مشترك الجزیره و غرب است و همه زمینه های یك همپیمانی میان الجزیره و قدرت های آن سوی مدیترانه مهیا است یاران بوتفلیقه از شروع مبارزه ای مجزا ومستقل از آمریكا دراین وادی سخن می رانند، چنان كه نورالدین یزید زرهونی وزیر كشور الجزایر تأكید می كند: مبارزه با تروریسم نیازمند نیروهای نظامی كلاسیك یایك نیروهای خارجی مقتدر نیست و طرح ساخت پایگاه نظامی به بهانه مبارزه با تروریسم كاملاً مردود است.

بنابراین سیاست نگاه به ایران بوتفلیقه را باید در همین چارچوب رویكرد كلان الجزیره به خاورمیانه و شرق ارزیابی كرد. ازاین منظر گشودن راه دوستی با ایران برای مردان امروز الجزیره یك امتیاز طلایی است كه سكه آن به نام بوتفلیقه ضرب شده است. بوتفلیقه هشت سال پیش درست روزهایی كه تهران میزبانی كنفرانس بزرگ اسلامی را برعهده داشت نمایندگان خود را برای رساندن پیام این تغییر روانه پایتخت های خاورمیانه كرد .

نقش محوری بوتفلیقه دراین تغییر نگاه از منظر دولتمردان جمهوری اسلامی پنهان نماند و بوتفلیقه سال ۸۲ بعدازاین ماجرا راهی تهران شد. میان مقام های جمهوری اسلامی نوعی اجماع بر سر بازگشت سریع دیپلماسی ایران به این نقطه مهم شمال آفریقا پدید آمد.

هر دو رئیس جمهور قبلی و فعلی ایران پیام همگرایی رهبرجدید الجزایر را مورد توجه قرار دادند ودكتر احمدی نژاد در آستانه سفر خویش شخصیت رئیس جمهور الجزایر را ممتاز خواند.

اما آنچه توجه افزونتر تهران به مشی تازه رهبران جدید الجزیره را جلب كرد دیدگاه های آنها بویژه در قبال بحران های گریبانگیر جهان اسلام است.

سران الجزیره در حلقه منتقدان سیاست جاری آمریكا درخاورمیانه ظاهر شدند. به نحوی كه در موضوعات حساسی مانند عراق، تروریسم و فلسطین، آنها نگرشی مبتنی بر منافع جمعی مسلمانان واعراب مطرح كردند. این جهت گیری آنان در سازمان ها و اجلاس های سازمان ملل و كنفرانس اسلامی بیش از هر جا نمود پیدا كرد و خود یك محرك قوی بود تا دیپلماسی كشورهای اسلامی مانند ایران حساب تازه ای روی نقش این كشور مهم آفریقا باز كنند و با نگاه به این رشته مواضع الجزیره بود كه احمدی نژاد در آستانه سفر خود با تأكید براین كه دو كشور ایران و الجزایر دیدگاههای بسیار نزدیكی در خصوص مسائل مهم دنیای اسلام، منطقه و جهانی دارند، تصریح كرد: ایران و الجزایر دو كشور انقلابی هستند كه مشی مستقلی را در مسائل منطقه ای و جهانی دنبال می كنند.

بوتفلیقه وهمكارانش در بحبوحه رویارویی تهران - واشنگتن كنار ایران ایستادند ودیپلماسی الجزیره دراین میدان سخت كوشید تا نقش یك همراه را برای جمهوری اسلامی ایفا كند. بوتفلیقه چندین بار در انتقاد از سیاست تحریم ایران سخن گفت و نخست وزیر او، عبدالعزیز بلخادم در رایزنی های خویش ضمن تأكید برنقش تأثیرگذار و محوری ایران در منطقه كوشید تا طرف های اروپایی و غربی را به استفاده از وزنه نیرومند ایران بویژه در حفظ امنیت و صلح منطقه وحل بحران های خاورمیانه جلب كند.

اما درمیان فهرست مسائلی كه محكی برای سنجش نگاه مردان الجزایر به ایران واقع شدند باید سهم ویژه ای برای موضوع هسته ای قائل شد؛ موضوعی كه به طور سمبلیك به خط نشانی برای تمییز جبهه دوستان ایران از مخالفان تبدیل شد. دیپلمات های الجزیره دراین زمینه بود كه گام های محسوسی دراجلاس های هسته ای وین و نیویورك درهمراهی با ایران برداشتند. بوتفلیقه و بلخادم بار ها از حق جمهوری اسلامی ایران در برخورداری و استفاده از فناوری هسته ای برای اهداف صلح آمیز حمایت كردند. همین حركت ها، به حضور رئیس پرونده هسته ای یعنی علی لاریجانی درالجزیره منجرشد.

تهران این فرایندپیدایی دیدگاه های نو و مثبت در الجزیره ، را بی پاسخ نگذاشت. شخص رئیس جمهور ایران در مهم ترین بحث خود قبل از عزیمت به این كشور، تصویر دو بال همسو را از ایران و الجزایر درصحنه دیپلماسی خاورمیانه وجهان اسلام ترسیم كرد. تهران روند حمایت خویش از سیاست نوسازی بوتفلیقه را كه از حدود ۶ سال پیش شروع كرده بود به اوج رساند.

این مسأله یعنی استقبال ایران از برنامه اصلاحات وتوسعه رهبران جدید الجزیره در واقع یك انتخاب وراهبرد تازه بود كه بازتاب فراوانی یافت. تصور كنید در افكارعمومی كشوری كه دو دهه تمام در بدبینی و سوء ظن نسبت به ایرانیان به سر كرده است این راهبرد جمهوری اسلامی چه آثار نافذی بر جای می نهد.

مردان الجزیره در مهم ترین مسأله امنیتی خویش یعنی ماجرای تروریسم، تهران را دركنار خود دیدند. رئیس جمهور در مصاحبه با خبرنگاران الجزایری با شدید ترین بیان، رفتار تروریست ها را نفی كرد و در خصوص همكاری در مبارزه با این پدیده به طرف الجزایری اطمینان داد. احمدی نژاد گفت : جمهوری اسلامی ایران از اساس با روشهای تروریستی تحت هر نام، انگیزه وعنوان مخالف است. دین مبین اسلام، كشتار بی گناهان را به هر ترتیب ممنوع كرده است و بهترین راه حل مسائل بین گروهها، اقوام، ملت ها وكشور ها گفت وگو و منطق است.

ودر پایان یادآور شد كه كشورهای مستقل دنیا مثل دو كشور ایران و الجزایر و سایر ملتهای مستقل دنیا دست به دست هم بدهند و علیه این جنایت قیام كنند.

این همه در حالی بود كه ناظران توصیف های شنیدنی از استقبال گسترده وزیران بوتفلیقه از تیم دیپلماسی ایران در محافل خبری نقل می كردند. وقتی كه نمایندگان سیاسی ایران در فردای وقوع حادثه تروریستی این كشور پیام یاری تهران را به بوتفلیقه ابلاغ كردند. تهران درجلب اعتماد این كشور حتی گامی فراتر نهاد و متكی علاوه بر محكوم كردن حوادث تروریستی الجزایر، از برگزاری انتخابات اخیر مجلس این كشور حمایت كرد و آن را نشانه نضخ گیری راههای مسالمت آمیز و دموكراتیك برای حل مشكلات كشور دانست .

محمد بخشنده