آفات زبان

▪ نعمت بیان و زبان که یکی از مهم ترین نعمت های الهی است از چه جرائم و آفاتی برخوردار است؟
بیان از دو جهت اهمیت دارد:
۱) آنکه مظهر ما فی الضمیر است و انسان آنچه در درون دارد به وسیله …

نعمت بیان و زبان که یکی از مهم ترین نعمت های الهی است از چه جرائم و آفاتی برخوردار است؟

بیان از دو جهت اهمیت دارد:

۱) آنکه مظهر ما فی الضمیر است و انسان آنچه در درون دارد به وسیله بیان و زبان ابراز می کند و حیوانات قطعاً فاقد چنین قدرتی هستند.

۲) آنکه قوه بیان مبین قوه تفکر و تعقل در انسان است و بی جهت نیست که خداوند متعال پس از تعلیم قرآن و آفرینش انسان، تعلیم بیان را گوشزد می کند و در سوره رحمن آیه ۴ می فرماید: خداوند رحمان، قرآن را آموخت، انسان را آفرید و به او بیان را تعلیم داد.

امام علی(ع) در نهج البلاغه خطبه ۲۲۴ می فرماید: بدانید زبان پاره ای از آدمی است. هرگاه آدمی از گفتار سرباز زند، زبان یارای سخن گفتن ندارد، و هرگاه انسان مایه گفتار داشته باشد زبان او را مهلت ندهد. به راستی ما (اهل بیت پیامبر«ص») امیران سخنیم، عنان سخن در دست ما است، درخت کلام در ما ریشه دوانیده و شاخه های آن بر ما آویخته است. بدانید- خدا رحمتتان کند- شما در زمانی بسر می برید که گوینده حق کمیاب، و زبان از راست گفتن کند، و انسان حق جو و حق طلب خوار و ذلیل است...

پس معلوم می شود که نعمت بیان پس از تعلیم قرآن و آفرینش انسان بالاترین نعمت ها است. از این رو انسان باید قدر این نعمت را بداند و خدا را بر آن سپاس گوید هر چند که نمی توان تمام نعمت های خدا را شکرگزاری کرد. «اگر نعمت های خدا را بشمارید هرگز حساب آن را نتوانید کرد» (ابراهیم- ۳۴)

کارکرد مثبت و منفی زبان

نعمت زبان دارای دو بعد مثبت و منفی است و نمی توان گفت چون زبان نعمت عظمای الهی است پس باید هر چه بیشتر آن را به کار انداخت و بدون حساب هر سخنی را بر زبان جاری ساخت بلکه باید در موارد ضروری و مفید از آن بهره برداری کرد.

سخن بهترین عبادت و زشت ترین معصیت

علی(ع) در کتاب مصباح الشریعه، باب چهل وششم می فرماید: «... در میان عبادات و طاعاتی که از اعضا و جوارح انسان سر می زند، عبادتی کم زحمت تر و کم مونه تر و در عین حال گرانبهاتر نزد خدا از سخن وجود ندارد. البته در صورتی که کلام برای رضای خدا و به قصد بیان رحمت و گسترش نعمتهای او باشد، زیرا بر همه مشهود است که خداوند میان خود و پیامبرانش جهت کشف اسرار و بیان حقایق و اظهار علوم پنهانی خود چیزی را جز کلام واسطه قرار نداده و وحی و تفهیم مطالب به وسیله کلام صورت گرفته است. چنانکه میان پیامبران و مردم نیز وسیله ای جز سخن برای ابلاغ رسالت وجود ندارد. از اینجا روشن می شود که سخن بهترین وسیله و ظریف ترین عبادت است و همچنین هیچ گناهی نزد خداوند سنگین تر و به کیفر نزدیکتر و پیش مردم نکوهیده تر و ناراحت کننده تر از سخن نیست.»

اصولا یکی از نشانه های انسان عاقل آن است که بیجا سخن نمی گوید، زیرا زبان بیان کننده میزان عقل آدمی است. چنانکه علی(ع) می فرماید:

«تکلموا، تعرفوا فان المرء مخبوء تحت لسانه». سخن بگویید تا شناخته شوید چرا که انسان در زیر زبان خود پنهان است.(نهج البلاغه، حکمت ۳۸۴)

و در جای دیگر فرمود: آدمی در زیر زبان خود پنهان است. (همان، حکمت ۱۴۰)

به هر حال انسان عاقل و دوراندیش اول فکر می کند آنگاه سخن می گوید. چنانکه علی(ع) فرمود: لسان العاقل وراء قلبه و قلب الاحمق و راء لسانه». زبان عاقل در پشت قلب او جای دارد و قلب احمق پشت زبان اوست.(نهج البلاغه، حکمت ۴۰)