نامی برای یک آبراه خلیج فارس

چند دهه ی اخیر بر آبراه بزرگی که در جنوب مرزهای خاکی ایران قرار دارد و مردم ایران به اتکا به تمام منابع و اسناد, آن را خلیج فارس می خوانند, نام مجعول دیگری گهگاه نهاده می شود و آن را خلیج عربی می نامند

چند دهه‌ی اخیر بر آبراه بزرگی که در جنوب مرزهای خاکی ایران قرار دارد و مردم ایران به اتکا به تمام منابع و اسناد، آن را خلیج‌فارس می‌خوانند، نام مجعول دیگری گهگاه نهاده می‌شود و آن را خلیج‌ عربی می‌نامند.

در این مقال برآنیم ریشه‌های نام این آبراه بزرگ را جستار کنیم و علت نام‌های مجعول که بر این خلیج‌ گمارده می‌شود را کنکاش کنیم.

● خلیج‌فارس و موقعیت جغرافیایی

خلیج‌فارس پیشرفتگی وسیع آب در خشکی در بخش جنوب غربی قاره‌ی آسیا، شمال شبه جزیره‌ی عربستان و جنوب فلات ایران قرار دارد و از طریق دریای عمان به اقیانوس هند می‌پیوندد و به بیان دیگری شعبه‌ی شمال غربی اقیانوس هند است.

خلیج‌فارس بین ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه‌ی عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه‌ی طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد و وسعت آن حدودا ۲۳۲۸۵۰ کیلومتر مربع می‌‌باشد و تقریبا نصف دریای مازندران است.

خلیج‌فارس جزء دریاهای کم‌عمق جهان است و در بخش عمده‌ی آن میانگین عمق آب کمتر از ۳۶ متر است؛ اما در برخی نقاط معدود از جمله در نقطه‌ای نزدیک راس مسندم در مجاورت دریای عمان، این عمق به ۱۸۲ متر می‌رسد.

● نام پارس همراه همیشگی بر آبراه

اکنون نام این آبگیر را در منابع تاریخی دنبال می‌کنیم تا بتوانیم تاریخچه‌ی نام خلیج‌فارس را ارایه دهیم.

۱) پیش از مهاجرت اقوام آریایی به سمت فلات ایران، آسوریان این آبگیر را در کتیبه‌های خود "نارمرتو" که به معنای رود تلخ می‌باشد، می‌نامیدند و این قدیم‌ترین نام بر خلیج‌فارس است.

۲) در کتیبه‌ای از داریوش کبیر مکشوف در تنگه‌ی سوئز عبارتی با عنوان "درایه تیه هچا پارسا آئی‌تی" منظور گردیده است و معنای آن یعنی دریایی که از پارس می‌رود و منظور آن دریای پارس یا خلیج‌فارس است.

- در زمان خسروان ساسانی این آب راه را دریای پارس می‌نامیدند.

۴) مورخان یونانی نظیر فلاویوس آریانوس که در سده‌ی دوم میلادی می‌زیست، در کتاب لشگرکشی‌های اسکندر یا "آناباسیس" نام این آبراه را پرسیکون کایتاس آورده که به معنای خلیج‌فارس است.

۵) از دیگر جغرافی‌دانان یونانی که در قرن اول میلادی می‌زیسته، استرابون می‌باشد، وی بارها به نام خلیج‌فارس تاکید می‌کند و در جایی این گونه می‌گوید: اعراب بین بحر احمر و خلیج‌فارس جای دارند.

۶) بطلمیوس، جغرافی‌دان بزرگ که در قرن دوم میلادی می‌زیسته، در کتابی در علم جغرافیا که نگارش آن لاتین می‌باشد از این آبراه به نام پرسیکن سینوس یاد می‌کند.

۷) کورسیوس روفوس، مورخ رومی که در قرن اول میلادی زیست می‌کرد، در مورد تاریخ اسکندر بسیار کوشید. وی این آبراه را به لاتین چنین می‌نامد: آکواروم پرسیکو می‌خواند.

بعد از حمله اعراب به ایران و فتح ایران توسط اعراب باز نام این آبراه تغییر نکرد.

در اثبات سخن خویش رجوع می‌کنیم به منابع دوره‌ی اسلامی تا جستار کنیم نام این آبراه را در متون دوران اسلامی.

۸) ابن‌الفقیه در کتاب جغرافیای خود مختصر کتاب البلدان که به سال ۲۷۹ هق نگارش گردیده به عربی چنین می‌گوید: (ترجمه)

بدان که دریای پارس و هند از برای پیوستگی به یک دیگر هر دو یک دریا هستند.

۹) ابوعلی احمدبن عمربن رسته، جغرافی‌دان دنیای اسلام در تالیف خود تقویم البلدان (الاعلاق النفیسه) که در سال ۲۹۰ هق به عربی تالیف کرده می‌نویسد: (ترجمه) اما دریای هند از آن خلیجی به سوی ناحیت پارس بیرون آید که خلیج‌پارس نام دارد و بین این دو خلیج (احمرو پارس) سرزمین حجاز و یمن و دیگر بلاد عرب واقع است.

۱۰) سهراب دیگر جغرافی‌دان مسلمان که در قرن سوم می‌زیست، در کتاب عجائب‌الاقالیم السبعه الی نهایه العماره که به عربی تالیف گردیده می‌نویسد: (ترجمه) دریای پارس دریای بزرگی است در جنوب.

۱۱) دیگر جغرافی‌دان مسلمان، ابوالقاسم عبیدالله‌بن عبدالله‌بن احمدبن خردادبه متوفی به سال ۳۰۰ ه.ق در کتاب المسالک و الممالک در مورد رودهایی که به خلیج‌فارس می‌ریزد چنین می‌گوید: (ترجمه) گروهی از این رودها به سوی بصره و گروهی به سوی مذار روانند. سپس همه‌ی آنان به دریای پارس می‌ریزند.

۱۲) ناخدای رامهرمزی دیگر جغرافی‌دان مسلمان در کتاب خود عجایب‌الهند بره والبحره و جزایره که تالیف آن برای سال ۳۴۲ ه.ق به عربی می‌باشد چنین می‌نگارد: (ترجمه)

از شگفتی‌های دریای‌فارس چیزی است که مردمان به شب هنگام ببینند چون موج‌ها بر هم خورند و بر یکدیگر شکسته شوند، از آنها آتش برجهد و آن که بر کشتی سوار است، گمان کند بر دریایی از آتش روان باشد.

۱۳) الکرخی جغرافی‌دان مسلمان متوفی به سال ۳۴۶ ه.ق در کتاب مسالک‌الممالک خود چنین می‌نگارد: دریای پارس که مشتمل بر بیشتر حدود آن است و به دریای عرب و دیگر بلاد اسلام پیوندد...

۱۴) مسعودی مورخ و جغرافی‌دان مسلمان عرب متوفی به سال ۳۴۶ ه.ق در کتاب خود مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر می‌نویسد: (ترجمه) از این دریا که دریای هند یا حبشی باشد، خلیج دیگری منشعب گردد که دریای پارس است.... و این خلیج مثلثی شکل است.

۱۵) ابن‌المطهر المقدسی الطاهربن مطهر متوفی در اواخر قرن چهارم در کتاب خود البدءوالتاریخ که در سال ۳۵۵ ه.ق تالیف نمود می‌نویسد: (ترجمه)

همه‌ی این رودها در دجله فراهم آیند و دجله از ابله به آبادان بگذرد و در خلیج پارسی بریزد.

۱۶) ابوریحان بیرونی متوفی به سال ۴۴۰ ه.ق در کتاب التفهیم لاوائل صناعه التجیم که به فارسی تالیف کرده نام این آبراه را هم خلیج‌فارس و هم دریای پارس می‌آورد.

۱۷) در قدیم‌ترین اثر جغرافی به زبان فارسی یعنی کتاب حدودالعالم من‌المشرق الی مغرب که در سال ۳۷۲ ه.ق تالیف گردیده، نام این آبراه خلیج‌فارس آمده و چنین نوشته شده: خلیج‌پارس از حد پارس برگیرد با پهنای اندک تا حدود سند.

- شریف‌الزمان طاهر مروزی در طبایع‌الحیوان که تالیف آن به سال ۵۱۴ ه.ق به پایان رسیده، این آبراه را خلیج‌الفارسی نوشته است.

۱۹) شریف‌الادریس جغرافی‌دان از اعراب جزیره‌ی سیسیل متوفی به سال ۵۶۰ ه.ق در نزهت المشاق فی‌اختراق الافاق می‌نگارد: (ترجمه)

از دریای چین خلیج سبز که دریای پارس و ابله است منشعب می‌گردد...

۲۰) شمس‌الدین ابوعبدالله محمدبن ابی‌طالب الانصاری الدمشقی الصوفی متوفی به سال ۷۲۷ ه.ق در نخبه‌الدهر فی غرائب البر و البحر نام این دریا را به دفعات بحرفارس و خلیج‌فارس آورده است.

۲۱) شهاب‌الدین احمدبن عبدالوهاب‌بن محمد النویری از مشاهیر دنیای اسلام و مورخ بزرگ متوفی در سال ۷۳۷ ه.ق در کتاب نهایه الادب فی فنون الادب می‌نویسد: (ترجمه)

اما خلیج‌فارس مثلث شکل است به صورت بادبان کشتی...

۲۲) ابوحفص زین‌الدین عمربن مظفر معروف به ابن‌الوردی متوفی به سال ۴۷۹ ه.ق خریدت العجائب و فریدت الغرائب می‌نویسد: (ترجمه)

فصل در پیرامون دریای پارس و جزیره‌ها و شگفتی‌های آن و آن دریای پارس خوانده می‌شود و آن شعبه‌ای از دریای بزرگ هند است.

۲۳) ابن‌بطوطه جهانگرد معروف عرب متوفی به سال ۷۷۹ ه.ق در سفرنامه خود تحفه النظار فی‌غرائب الامصار و عجائب‌الاسفار می‌نویسد: (ترجمه) پس در خلیج بیرون از دریای پارس بر کشتی نشسته به آبادان درآمدیم.

۲۴) حاج خلیفه مورخ بزرگ ترک متوفی به سال ۱۰۶۷ ه.ق در کتاب جهان‌نما در جغرافیای عالم که ترکی آن را نوشته است چنین می‌آورد: (ترجمه) دریای پارس: به این دریا سینوس پرسیقوس می‌گویند به معنای خلیج‌پارس. به مناسبت آن که در مشرق آن فارس واقع است بدان نسبت داده می‌شود و آن را ماره پرسیقوم (دریای پارس) نیز گویند.

۲۵) در دایره‌المعارف بستانی چاپ ۱۸۸۳ در ماده‌ی خلیج – خلیج‌العجمی ذکر نام می‌گردد و با درج مشخصات مراد خلیج‌فارس می‌باشد.

و این تنها معدودی از گزارشات تاریخی، جغرافیایی، جهانگردی است که نشان‌دهنده‌ی نام این آبراه در دورهای گوناگون تاریخی می‌باشد.

بعد از رسیدن اقوام آریایی به فلات ایران و استقرار حاکمیت قاطع آنان (بخصوص هخامنشیان که از تیره‌ی پارسی از شاخه‌های قوم آریایی بودند) تا به امروز همیشه نام این آبراه با پارس عجین و شناخته شده بود و هیچگاه نام دیگری بر آن نه از جانب ایرانیان و نه از جانب دشمنان ایرانیان نهاده نشد چه در دوران قدرت ایرانیان و چه در دوران ضعف ایشان. پس چگونه در چند دهه‌ی اخیر شاهد یک تحریف بزرگ در نام این آبراه پارسی می‌باشیم؟!!!

● علل و ریشه‌های حذف نام پارس از روی آبراه

هیچ کنش تاریخی حتم به یقین در یک مدت زمان بسیار کوتاه زاییده نمی‌گردد. مساله‌ی حذف نام فارس و اضافه نمودن نام مجعول عرب به روی آبگیر پارس، از این قائده‌ی کلی مستثنی نمی‌باشد.

ادعاهای ارضی و تحریفات حقایق تاریخی از جانب حکومت‌های عرب منطقه به زمان حکومت جمال عبدالناصر بازمی‌گردد و پس از آن حکومت‌های بعثی سوریه و عراق.

ناصر در سخنرانی‌های پرشور خود برای نمایش دادن وسعت کشورهای عربی از شعار (از اقیانوس اطلس تا خلیج‌فارس) استفاده می‌کرد و این آغاز یک پان عربیسم توسط این فرمانروای شهیر مصر، مقدمات جداسازی بخش‌هایی از خاک ایران و منظم ساختن آن به امپراتوری اعراب را در پی داشت.

این سیاست در سال‌های ۱۳۳۶-۱۳۳۷ در نقشه‌ای که در سوریه چاپ و به سرعت در سرزمین اعراب پخش شد، هویدا گردید {خوزستان ایران در این نقشه عربستان الارض‌المحتله نامیده شد.}

در این راستا آوریل سال ۱۹۶۹ م/ فروردین ۱۳۴۸ خ در پی ادعای حاکمیت عراق به کل اروندرود، بحران شدیدی در منطقه رخ داد که پی داشت آن آماده‌باش نیروهای نظامی دو کشور بود که در آن روزگار به علت ضعف نظامی حکومت بعث عراق و قدرتمند بودن ایران جنگی در نگرفت و دولتین ایران و عراق با میانجیگری دولت وقت الجزایر به امضای قرارداد ۱۹۷۵م/۱۳۵۳خ الجزیره درگیری به ظاهر به پایان رسید.

اما اعراب ناشکیبانه در انتظار روشن کردن جنگی علیه ایران بودند که آخرالامر درگرفت.

دلیل روشن بر ادعای عراقی‌ها بر خوزستان ایران، دایره‌المعارفی بود که به سال ۱۹۷۷م/۱۳۵۵خ تالیف گردیده بود و خوزستان را با رنگی دیگر از ایران جدا کرده بود و نام آن را عربستان نهاده بود و این ادعا در تمام نقشه‌ها و کتب جغرافیایی عراق اعم از درسی و غیردرسی، رسمی و غیررسمی کاملا هویدا بود و جنگ تحمیلی در جبهه‌ی فرهنگی گویا یک نسل پیش آغاز گردیده بود تا مقدمه‌ی تجاوز اعراب بر ایران گردد.

و آخرالامر این مهم در سال ۱۹۷۰م با حمله‌ی گسترده‌ی اعراب به ایران آغاز گردید.

اما نقشه‌ی شوم اعراب با مقاومت ملی ایرانیان درهم شکست و تهاجمات فرهنگی اعراب نیز به سمت مراکز فرهنگی بین‌المللی برای تحریف نام خلیج‌فارس به خلیج عرب با تلاش‌های دیپلماتیک مسوولین امر بی‌ثمر ماند و سازمان ملل نام مجعول خلیج عربی را مردود و چون هزاره‌های گذشته خلیج فارس را نام این آبراه گذاشت.

اما اعراب در جبهه‌ی دوم یعنی نبرد فرهنگی به هیچ عنوان کوتاه نیامدند و راه خود را گونه‌ای دیگر ادامه دادند یعنی تحریف حقایق تاریخی به دست محققان و دانشمندان خارجی در سطح بین‌المللی.

تمام تلاش برای محو نام پارس

با توجه به اهمیت به سزای کشورهای مصر، عراق، سوریه و کشورهای حوزه‌ی خلیج‌فارس از نظر باستان‌شناسی و حفاریات و تعلق خاطر شدید موسسات آکادمیکی بین‌المللی به این مهم از سال ۱۹۶۰-۱۹۷۰ میلادی کشورهای عرب با نیت گسترش جنگ در جبهه‌ی فرهنگی با سیاستی کاملا حساب شده شرطی تازه بر شرایط پیشین صدور مجوز حفاری افزودند و هیات‌های حفاری را ملزم کردند به نوشتن نام تحریف شده‌ی خلیج عربی به جای خلیج‌فارس، و این الزام در تمامی نقشه‌ها، نوشته‌ها و سخنرانی‌ها بود.

برخی از باستان‌شناسان که در مصر و سوریه بودند، کوشیدند مشکل را دور زنند و کاری کنند که نیازی به بردن نام از این خلیج در نوشته‌ها و نقشه‌ها نباشد ولی آن دسته باستان‌شناسانی که در عراق و کشورهای حوزه‌ی خلیج‌فارس به حفاری مشغول بودند و راه گریز از خواسته‌ی اعراب را نداشتند، تنها به حذف نام فارس پرداختند و آن را خلیج نامیدند، عده‌ای از باستان‌شناسان زیر این فشار عربی به ایران آمدند که متاسفانه به علت نبود بستر مناسب برای پذیرش آنان اکثرشان جذب کشور ترکیه شدند اما باستان‌شناسان جوان و جویای نام این شرط اعراب را با رویی گشاده قبول کردند و این یکی از عوامل بسیار خطرناک است.

زیرا گزارشات آنان با نام تحریف شده‌ی خلیج عرب مقدمات حضور در اطلس‌های بین‌المللی را می‌پیماید و دیری نخواهد پایید که نام مجعول خلیج عربی در تمامی مجامع علمی، رسانه‌های گروهی بین‌المللی جای خلیج‌فارس را خواهد گرفت.

پس کاری بسیار ژرف و بزرگ پیش رو است.