نگاهی به اهداف و آثار ازدواج در قرآن

ازدواج, در عرف و شرع, پیمان زناشویی است كه براساس آن, برای مرد و زن در برابر هم, تعهدات اخلاقی و حقوقی پدید می آید كه سرپیچی از بسیاری از آن ها, عقوبت و كیفر درپی خواهد داشت

یكی از بناهای پراهمیت اجتماع، ازدواج و تشكیل خانواده است در این واحد اولیه اجتماعی سنگ بنای تعلیم و تربیت نهاده می شود و انسان در عرصه ازدواج به آرامش و تكامل می رسد.

در این مقاله سعی شده است كه با نگاهی اجمالی به اهداف و آثار ازدواج ازنظر قرآن كریم به تبیین اهمیت این سنت حسنه پرداخته شود. مطلب را با هم ازنظر می گذرانیم:

● مفهوم ازدواج

ازدواج، در عرف و شرع، پیمان زناشویی است كه براساس آن، برای مرد و زن در برابر هم، تعهدات اخلاقی و حقوقی پدید می آید كه سرپیچی (از بسیاری) از آن ها، عقوبت و كیفر درپی خواهد داشت.

در هر آیینی، ازدواج با قوانین و مقررات ویژه ای صورت می گیرد و اسلام به آداب و رسوم دیگر اقوام احترام گذاشته است: «لكل قوم نكاح» از پیمان زناشویی در قرآن به «نكاح» نیز تعبیر شده، و به دو معنا به كار رفته است: .۱ آمیزش جنسی (بقره/ ۲۳۰؛ نساء/۶).۲ عقد ازدواج (نور/۳۲)

● اهداف و آثار ازدواج

حكمت ها و آثار مهمی بر ازدواج ترتب دارد، و قرآن در آیاتی به آن ها پرداخته است. در برخی موارد، هرچند زن و مرد با یكدیگر زندگی می كنند، اهدافی كه باید در زندگی آنان حاكم باشد، از میان می رود و دوطرف بدون آن كه بهره ای از زندگی مشترك ببرند، با یكدیگر زندگی می كنند برخی گفته اند: هرجا نشانه های الفت و حكمت های زوجیت چه در دنیا و چه در آخرت برقرار باشد، قرآن واژه زوجیت را به كار برده است.

(روم/ ۲۱/ فرقان/۷۴؛ زخرف/۷۰؛ بقره/۲۵؛ یس/۵۶)، و هرگاه جای این نشانه ها و حكمت ها را بغض و خیانت یا تفاوت عقیده زن و مرد با یكدیگر پر می كند، قرآن از كلمه «امرأه» استفاده كرده است) یوسف/۳۰؛ تحریم/۱۰و ۱۱)، همچنین آن جا كه حكمت زوجیت (بقای نسل انسان) از میان برداشته می شود، باز قرآن واژه «امرأه» را به كار برده است (ذاریات/۲۵؛ مریم ۴/ و ۵؛ آل عمران/۴۰)؛ بدین سبب دوباره وقتی این حكمت سربرمی آورد و ثمره زوجیت به بار می نشیند، باز قرآن تعبیر را عوض كرده كلمه «زوج» را به كار می برد. در آیه ۴۰ آل عمران، زكریا به خدا خطاب می كند كه همسرم نازا است: «و امرأتی عاقر»؛ ولی وقتی دعای او اجابت می شود، قرآن می فرماید: «واصلحنا له زوجه».

۱) حفظ انساب:

ازدواج و رعایت مقررات آن، نسب را حفظ می كند. در اسلام، حفظ نسب، پایه احكام و حقوق فراوانی است. بعضی از احكام فقهی، بر شناخت رابطه فرزند با پدر و مادر یا بر شناخت نسبت های فامیلی دیگر، مبتنی است.

تبعیت فرزند از پدر و مادر در كفر و اسلام، در طهارت و نجاست، در بردگی و حریت، ربابین پدر و فرزند، قصاص نشدن پدر به قتل فرزند، مقبول نبودن شهادت پسر بر ضد پدر، وجوب قضای نمازهای میت بر پسر بزرگ تر، مسائل ارث، ولایت پدر و جد، حقوق طرفینی مانند حق حضانت و نفقات، عقوق والدین و اطاعت از آن ها و مسائل اخلاقی مانند صله رحم، هبه به اقارب، عقیقه فرزند و مسائل فراوان دیگری، بر حفظ انساب متوقف است. و از این جا به اهمیت ازدواج و مراعات حدود آن نیز پی می بریم. حفظ نسب،حكمت عده زن بین دو ازدواج شمرده شده است.

انتظار زن برای ازدواج دوباره پس از وفات شوهر به مدت چهار ماه و ده روز (بقره/ ۲۳۴)، عده زن به مدت سه دوره پاكی پس از طلاق (بقره/ ۲۲۸) و انتظار زن باردار برای ازدواج مجدد تا هنگام وضع حمل (طلاق/۴ (همه این مقررات گویای اهمیت حفظ نسب است.

حرمت ازدواج با زن شوهردار (نساء/ ۲۴)، و حرمت زنا (اسراء/۳۲) نیز برپایه حكمت حفظ نسب قرار داده شده است.

۲) برخورداری از سكون و آرامش:

نیاز روح به كانون آرامش، با اهمیت تر از نیاز جنسی است. همسر شایسته در پیش آمدهای زندگی، راه وصول به آرامش و سعادت را نزدیك می كند»: و من ایته أن خلق لكم من أنفسكم أزوجا لتسكنوا الیها...»، «...وجعل منها زوجها لیسكن الیها»...

برخی مفسران، مقصود از لباس را در آیه ۱۸۷ بقره، سكون و آرامش دانسته اند؛ همان گونه كه خدا شب را لباس (مایه آرامش و سكون) دانسته:«و جعلنا الیل لباس لكم و انتم لباس لهن» نیز به سكون و آرامشی كه با همسر حاصل می شود، اشاره خواهد داشت.

۳) حفظ نوع بشر:

طبق بیان قرآن، ازدواج وسیله ای برای تولید و بقای نسل در انسان و حیوان است:«... جعل لكم من انفسكم ازوجا و من الانعم ازوجا یذروكم فیه...»

گرجه جمله «یذروكم فیه» تكثیر نسل انسان را بیان داشته است، در این جهت، میان انسان و چارپایان و گیاهان فرقی نیست. در جای دیگری می فرماید: پروردگار، شما را از «نفس واحدی» آفرید و جفتش را نیز از او خلق كرد، و از آن دو، مردان و زنان بسیاری را پراكنده ساخت:«... وبث منهما رجالاً كثیرا و نساء...».

در آیه ۷۲ نحل می فرماید: ازهمسرانتان برای شما فرزندان و نوه ها قرار داد «... و جعل لكم من ازواجكم بنین و حفده». قرآن، بقای نسل انسان و اجتماع مدنی را به ازدواج منوط می داند و روی آوردن به زنا و لواط را نابود كننده راه بقای نسل می شمارد:«و لا تقربوا الزنی انه كان فحشه و ساء لبسیلا»، «ائنكم لتاتون الرجال و تقطعون السبیل»؛ زیرا با رواج راه های نامشروع، رغبت به نكاح كم می شود؛ جاذبه اش از بین رفته، فقط بار تامین مسكن و نفقه و به دنیا آوردن اولاد و تربیت آنان، باقی می ماند؛ در نتیجه، آسان ترین راه های اشباع غرایز كه نامشروع است، رایج می شود و هدف بقای نسل، رنگ می بازد.

۴) داشتن فرزندان صالح:

یكی از خواسته های غریزی انسان، نیاز فطری به پدر و مادر شدن شمرده، و پاسخ به این خواسته با ازدواج و داشتن فرزند تامین می شود؛ زیرا اصل تولید و تكثیر، از راه های غیرمشروع نیز ممكن است؛ ولی در سایه ازدواج، نسلی دارای اصل ونسب پدید می آید. قرآن در آیاتی، فرزند را زینت زندگی دنیا شمرده كه بیان گر رغبت انسان به داشتن فرزند و برقرار شدن رابطه پدر یا مادر و فرزند است.

«المال و البنون زینه الحیوه الدنیا» داشتن فرزند به صورت ثمره ازدواج، با تعبیرهای گوناگونی در قرآن آمده است. در آیه ۲۲۳ بقره از این كه می گوید:«نساوكم حرث لكم فاتوا حرثكم انی شئتم...»، یادآور می شود كه بكوشید از این فرصت بهره گیرید و با پرورش فرزندان صالح و شایسته كه به حال دین و دنیای شما مفید باشد، اثر نیكی برای خود از پیش بفرستید. «... و قدموا لانفسكم...». در آیه ۱۸۷ بقره پس از آن كه از آمیزش با همسر سخن به میان آمده است، می فرماید:«... و ابتغوا ما كتب الله لكم...» كه به نظر بسیاری مقصود، طلب فرزند است. در موارد متعددی از قرآن، خداوند برای داشتن فرزند صالح، خوانده شده است.

در آیه ۱۸۹ اعراف از قول پدر و مادر نقل می كند كه عرضه می دارند. اگر فرزند صالح نصیبشان شود، شكرگزار خواهند بود:«دعوا الله ربهما لئن ءاتیتنا صلحا لنكونن من الشكرین...». در چند جا، درخواست حضرت زكریا (ع) مطرح شده است كه از خداوند، فرزندی كه لیاقت جانشینی او را داشته:«... فهب لی من لدنك ولیا»، و مورد رضایت پروردگار باشد:«... و اجعله رب رضیا» را خواسته است. در سوره آل عمران، پس از مشاهده شایستگی های مریم(ع) پروردگارش را می خواند: خداوندا! از طرف خود، فرزند پاكیزه ای نیز به من عطا فرما...»: هب لی من لدنك ذریه طیبه انك سمیع الدعاء».

۵) مودت و رحمت:

از دیگر آثار ازدواج، مودت و رحمت است:«و جعل بینكم موده و رحمه ...» آن چه در آغاز زندگی مشترك بین زن و شوهر، یگانگی برقرار می كند، و اثر آن در مقام عمل ظاهر می شود، مودت است؛ ولی پس از گذشت زمان و رسیدن دوران ضعف و ناتوانی، رحمت جای مودت را پر می كند. رحمت و مودت به تعبیر قرآن، دو نشانه الهی و ضامن به پا ماندن بنای زندگی و تداوم وحدت است؛ البته رحمت در همان آغاز زندگی نیز در زندگی نقش دارد. گاهی زحمات و خدمات بلاعوض و ایثارگرانه بدون هیچ گونه چشم داشتی حتی گاهی با برخورد سرد از طرف مقابل، از انسان سرمی زند. در اینجا برای حفظ نظام خانوادگی، مودت رنگ می بازد؛ ولی رحمت جایگزین آن می شود.

۶) ارضای غریزه جنسی:

غریزه جنسی، نیرویی است كه در زن و مرد قرار داده شده و ازدواج، وسیله ای مجاز برای اطفای نیروی شهوت و پاسخی به این غریزه خدادادی است:« و الذین هم لفروجهم حفظون¤ الا علی ازوجهم او ما ملكت ایمنهم فانهم غیر ملومین» در حدیث آمده است: میان لذت های مادی و جسمانی در دنیا و آخرت، هیچ كدام به پایه لذت زناشویی نمی رسد؛ سپس امام به آیه ۱۴ آل عمران استشهاد می كند كه در میان شهوات گوناگون، علاقه به زن را مقدم داشته است: «زین للناس حب الشهوت من النساء والبنین و القنطیر المقنطره...» در آیه ۱۸۷ بقره می فرماید: خداوند می دانست كه شما به خود خیانت می كردید و آمیزش با همسر را كه ممنوع شده بود، انجام می دادید؛ بدین سبب، ممنوعیت برداشته شد:«... علم الله انكم كنتم تختانون انفسكم فتاب علیكم و عفا عنكم فالن بشروهن...».

مصطفی اسدی

---