کودک را سردرگم نکنیم

تهدید کردن کودکان, نه تنها ما را به مقصود نمی رساند, بلکه معمولاً نتیجه عکس به بار می آورد

● تهدید کردن کودکان، نه تنها ما را به مقصود نمی‌رساند، بلکه معمولاً نتیجه عکس به بار‌ می‌آورد.

با هر گونه هشدار مستقیم، احتمال این که کودک دوباره آن کار را تکرار کند، افزایش می‌یابد. در صورتی که به او بگوییم: اگر یک بار دیگر این کار را تکرار کنی...، کودک را به مبارزه‌جویی دعوت کرده‌ایم. در واقع شرایطی فراهم آورده‌ایم که کودک دوباره نافرمایی کند تا به خود و دیگران، جسارت خویش و نیز وجود خود را به اثبات برساند و به طریقی جلب توجه کند. بنابراین هرگز به گونه مستقیم کودک را تهدید نکنید.

● هرگز با رفتاری بی‌ادبانه، به کودک آداب نیاموزید! آداب اجتماعی جزو آن دسته از مهارت‌هایی است که کودک از طریق جامعه و به خصوص والدین کسب می‌کند. متأسفانه در بسیاری مواقع، والدین هنگام آموزش ادب، خودرفتاری ناپسند دارند؛ مثلاً اگر کودک فراموش کند که به بزرگتری سلام بگوید، این بی‌ادبی است که به خاطر این کار، در مقابل بزرگترها او را شماتت کنیم و یا بگوییم سلامت کو؟؛ ما می‌توانیم آموزش سلام را به شیوه‌ای پسندیده انجام دهیم؛ مثلاً در مقابل او به دیگران سلام دهیم و در خلوت به کودک بگوییم: مردم خوشحال می‌شوند که ما به آنها سلام دهیم و حال آنها را بپرسیم؛ تو نمی‌خواهی دیگران را خوشحال کنی؟اگر به کودک بگوییم که او بی‌ادب است، هر نکته‌ای را که بخواهیم به وی‌ بیاموزیم، بی‌فایده است. چون کودک در برابر ما جبهه می‌گیرد و تصور می‌کند که ذاتاً بی‌ادب است و دیگر هیچ‌گونه آموزشی بر او مفید واقع نخواهد شد.

● اگر کودک دروغ گفت، بهترین شیوه برخورد این است که مستقیم و صریح به سراغ اصل مطلب برویم و سعی کنیم به او اطمینان دهیم که آماده کمک به وی هستیم؛ به این شرط واقعیت را بگوید.

البته در این شرایط، نخست باید اطمینان داشته باشیم که منظور کودک، دقیقاً قلب واقعیت و دروغ بوده است؛ زیرا کودکان در سنین پایین، در بسیاری موارد، خیال‌بافی‌ها و رویاهای خود را به شکلی واقعی بیان می‌کنند، که این مورد نباید با دروغ‌گویی اشتباه گرفته شود. اما در سنین بالا، تغییر واقعیت می‌تواند نشانی از دروغ باشد.

نباید فراموش کنیم که ما والدین کودک هستیم و نه بازپرس یا مأمور انتظامی. ما در هیچ مورد حق نداریم کودکمان را سوال پیچ کنیم و موضوع دروغگویی او را تا آن حد بزرگ جلوه دهیم که کودک تصور کند راه برگشتی ندارد و به موجودی گریه و گناهکار بدل شده است. باید صریح و بدون تردید با دروغگویی کودک برخورد کنیم. مستقیم با او حرف بزنیم و دلیل عملش را جویا شویم. در عین حال، خود را حامی او نشان دهیم تا از گفتن واقعیت دچار اضطراب نشود. مثلاً اگر متوجه شدیم فرزندمان در مورد وضعیت خانواده‌اش، به دوستان یا بچه‌های همسایه دروغ می‌گوید، باید مستقیماً وارد اصل ماجرا شویم و با ملایمت به او بگوییم: شنیده‌‌ام که درباره خانواده‌ات این حرف‌ها را زده‌‌ای. من خیلی تعجب کردم؛ چون می‌دانی که این حرف‌ها حقیقت ندارد. دلم می‌خواهد بدانم چرا این کار را کرده‌ای؟ چه چیزی تو را ناراحت کرده که باعث شده دروغ بگویی؟ چه کمکی از دست من برمی‌آید؟

متأسفانه گاهی پرسش‌های والدین، آن قدر تهدید‌کننده و آزاردهنده است که کودک برای فرار از این بازپرسی و یا تنبیهی که در انتظار اوست، سعی می‌کند با دروغ از خود دفاع کند. ایجاد فضای امنیت و حمایت در همه حال باعث می‌شود که کودک به پدر و مادر اطمینان کند؛ و هیچ‌گاه برای دفاع از خود، مجبور به دروغ‌گویی و یا اصرار بر دروغ خویش نشود.

● هرگز با سخنان تند، نیشدار و طعنه‌آمیز با فرزندان خود صحبت نکنید؛

زیرا طعنه و تحقیر، مانعی جدی برای یادگیری و سلامت روانی کودک به شمار می‌آید. بسیاری از والدین در برابر کوچکترین ضعف یا اشتباه فرزند، او را به باد تمسخر می‌گیرند و با عبارت‌هایی چون: پس عقلت کجاست؟!، عقب ماند!، مگر کری؟!، مگر کوری؟!، چقدر بی‌ادبی! یا چقدر خنگی! قصد ادب کردن کودک را دارند. در حالی که نمی‌دانند با این کلام‌های توهین‌آمیز، راه ارتباطی خود و کودک را می‌بندند؛ و ذهن او را از احساس منفی نسبت به خودش و نیز پدر و مادر آکنده می‌کنند. بدترین تأثیر این شیوه آن است که خودپنداره کودک را مخدوش می‌کند؛ یعنی به تصویر ذهنی کودک از خودش لطمه می‌زند. در نتیجه او خود را آدمی پایین‌تر از دیگران می‌بیند و چنین فردی مستعد انجام کارهای خلاف و نادرست می‌شود؛ زیرا در ذهنش تصویر مثبتی از خود ندارد و در نتیجه وجدان اخلاقی‌اش شکل درستی پیدا نمی‌کند.

به یاد داشته باشیم که در همه حال باید سعی کنیم به کودک احترام بگذاریم و با لحنی مؤدبانه و سرشار از اطمینان با وی صحبت کنیم تا او هم به فکر برخورد متقابل نیفتد و در ذهن خود پدر و مادرش را حقیر و نادرست نبیند و سرچشمه‌های خشم و نفرت در کودک پدید نیاید. فراموش نکنیم که اگر امروز به کودکان‌مان برچسب‌های نادرست بزنیم، فردا آنها برچسب‌های نامناسب‌تری تحویل خود ما خواهند داد و ما را آن گونه خطاب خواهند کرد.

● هرگز به کودکان خود قول ندهید به گونه‌ای که در مقابل، از آنها وعده کار خاصی را بگیرید.

اگر بچه‌ها به قول دادن از سوی شما عادت کنند، حرف‌های معمولی‌تان برایشان بی‌ارزش می‌شود و فقط سخنان با پشتوانه قول و وعده را جدی خواهند گرفت.رابطه کودک و والدین باید براساس اعتماد متقابل باشد. اما وقتی مادر یا پدر برای اثبات گفته خود، وعده‌ای می‌دهد، در واقع نه از موضع اعتماد، بلکه از موضع ضعف رفتار می‌کند؛ زیرا به گونه‌ای غیر مستقیم، حرف خود را بدون پشتوانه وعده، فاقد ارزش و اعتبار می‌بیند. مثلاً هرگز به کودکتان نگویید: اگر دختر خوبی باشی، برایت عروسک یا اسباب‌بازی می‌خرم. یا اگر درست را خوب بخوانی، تو را به پارک می‌برم. ؛ با این روش، اولاً ارزش رابطه سالم را زیر سوال می‌برید و ثانیاً اگر به هر دلیلی نتوانستید به قول خود عمل کنید، از کودک سلب اعتماد می‌شود.

او دیگر به شما اطمینان نخواهد داشت و به تدریج نسبت به محیط و جهان پیرامونش بدبین خواهد شد. بسیاری ازما وقتی در برابر چنین وضعیتی قرار می‌گیریم، با خود می‌گوییم که ای کاش هرگز به او قول یا وعده نداده بودم. باید توجه داشت که کودکان بدقولی و خلف وعده بزرگسالان را به آسانی فراموش نمی‌کنند و به تدریج رابطه‌ای آکنده از بدگمانی با اطرافیان خود پیدا می‌کنند. به همین دلایل هرگز نباید از بچه‌ها قول بگیریم که فلان کار را انجام ندهند و مثلاً بچه خوبی باشند. زیرا ما این قول را در دهان او گذاشته‌ایم و این وعده به خود کودک تعلق ندارد. پس اگر کودک به هر دلیلی نتواند از عهده انجام آن وعده برآید، بی‌دلیل احساس حقارت را در او دامن زده‌ایم. در رفتار با کودکان، شیوه برخورد مبتنی بر قول به تدریج به رفتاری شکایت‌آمیز بدل می‌شود؛ زیرا اغلب موانع بر سر راه انجام قول‌ها و وعده‌ها وجود دارد؛ و معمولاً همیشه یکی از طرفین (والدین یا کودک) از طرف دیگر شاکی است و احساس زیان می‌کند، چون حس می‌کند طرف مقابل به وعده‌اش عمل نکرده است. در حالی که روابط سالم انسانی، نباید بر مبنای داد و ستد وعده‌ها باشد، بلکه بایستی براساس محبت، احترام و اطمینان بنا شود؛ و این وظیفه ماست که با رفتاری سرشار از توجه، عاطفه و اعتماد، این شیوه برخورد را به کودکان‌مان بیاموزیم.