امام مهدی در آینه ادعیه و زیارات

در باره امام عصر ـ علیه السلام ـ در منابع تفسیری, روایی, تاریخی, کلامی و بحث های فراوان شده است

در باره امام عصر ـ‌ علیه السلام ـ در منابع تفسیری، روایی، تاریخی، کلامی و... بحث های فراوان شده است. از منابعی که در رابطه با این امام، مطلب دارد ادعیه و زیارات است که باید مورد بازبینی و دقت قرار گیرد. ادعیه و زیارات در زیر مجموعه «نقل» قرار می گیرد که یکی از منابع دین است. این مقاله سعی دارد که به بحث از امام مهدی از منظر ادعیه و زیارات بپردازد.

● حجت خدا بر زمین:

از نظر شیعه، زمین نمی تواند لحظه ای از حجت خدا خالی باشد؛ به خاطر همین در ادعیه نسبت به امام مهدی ـ علیه السلام ـ چنین می خوانیم:

« أَیْنَ بَقِیَّةُ اللَّهِ الَّتِی لا تَخْلُو مِنَ الْعِتْرَةِ الطَّاهِرَة»[۱]( کجاست بقیة الله؟ که عالم خالی از عترتِ پاک و طاهر نخواهد بود.)

«السَّلامُ عَلَی بَقِیَّةِ اللَّهِ فِی بِلادِهِ وَ حُجَّتِهِ عَلَی عِبَادِه»[۲] ( سلام بر باقی مانده خدا در بلادش و حجت خدا بر بندگانش)

« سَلامُ اللَّهِ ... عَلَی حُجَّةِ اللَّهِ وَ وَلِیِّهِ فِی أَرْضِهِ وَ بِلادِهِ وَ خَلِیفَتِهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ عِبَادِهِ»[۳] (سلام خدا ... بر حجت خدا و ولی او در روی زمین و شهرها و سلام بر خلیفه او بر خلق و بندگانش)

نَسَب نامه حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ :

مهدی، از نسل پیامبر اسلام و حضرت خدیجه ـ علیهما السلام ـ است که از طریق حضرت فاطمه و حضرت امیر ـ علیهما السلام ـ به ایشان متصل می شود:

«أَیْنَ ابْنُ النَّبِیِّ الْمُصْطَفَی وَ ابْنُ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی وَ ابْنُ خَدِیجَةَ الْغَرَّاءِ وَ ابْنُ فَاطِمَةَ الْکُبْرَی»[۴]( کجاست فرزند پیغمبر محمد مصطفی و فرزند علی مرتضی و فرزند خدیجه بلند مقام و فرزند فاطمه، بزرگترینِ زنان عالم؟)

نام پدر ایشان، حسن، امام یازدهم شیعیان است. در زیارت نامه امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ می خوانیم:

« السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَبَا الْإِمَامِ الْمُنْتَظَرِ»[۵] ( سلام بر تو ای پدر امامی که انتظارش را می کشند.)

ویژگی و سیرت امام مهدی ـ علیه السلام ـ :

۱) پاکی از بدی ها:

درباره بریّ بودن حضرت از گناه، عیب، پلیدی و ناپاکی، چنین می خوانیم:

« فَإِنَّهُ عَبْدُکَ الَّذِی اسْتَخْلَصْتَهُ لِنَفْسِکَ وَ اصْطَفَیْتَهُ عَلَی غَیْبِکَ وَ عَصَمْتَهُ مِنَ الذُّنُوبِ وَ بَرَّأْتَهُ مِنَ الْعُیُوبِ وَ طَهَّرْتَهُ مِنَ الرِّجْسِ وَ سَلَّمْتَهُ مِنَ الدَّنَسِ »[۶]

(او [حضرت مهدی]، آن بنده با خلوص تو است که او را کاملا خالص برای خود گردانیده‏ای و برای غیب خویش برگزیده‏ای و به او عصمت از گناه، و مبرا بودن از هر نقص و عیب داده ای و نزاهت از هر رجس و پلیدی، و سلامت از هر ناپاکی به او عطا فرموده ای.)

۲) سیره انقلابی و اصلاحی حضرت:

در دعای ندبه به خوبی این سیره حضرت بیان شده است. رفع ظلم، زدودن جور و عداوت، احیاء و اصلاح اسلام، برطرف کردن شرک و نفاق و دروغ و افتراء و اختلاف و هوا پرستی، از وظایف امام، پس از ظهور است. امام با ستم گران، معتدین، اهل فسق و عصیان و طغیان و عناد و ضلالت و الحاد به مبارزه می پردازند :

«أَیْنَ الْمُعَدُّ لِقَطْعِ دَابِرِ الظَّلَمَةِ أَیْنَ الْمُنْتَظَرُ لِإِقَامَةِ الْأَمْتِ وَ الْعِوَجِ أَیْنَ الْمُرْتَجَی لِإِزَالَةِ الْجَوْرِ وَ الْعُدْوَانِ أَیْنَ الْمُدَّخَرُ لِتَجْدِیدِ الْفَرَائِضِ وَ السُّنَنِ أَیْنَ الْمُتَخَیَّرُ لِإِعَادَةِ الْمِلَّةِ وَ الشَّرِیعَةِ أَیْنَ الْمُؤَمَّلُ لِإِحْیَاءِ الْکِتَابِ وَ حُدُودِهِ أَیْنَ مُحْیِی مَعَالِمِ الدِّینِ وَ أَهْلِهِ أَیْنَ قَاصِمُ شَوْکَةِ الْمُعْتَدِینَ أَیْنَ هَادِمُ أَبْنِیَةِ الشِّرْکِ وَ النِّفَاقِ أَیْنَ مُبِیدُ أَهْلِ الْفُسُوقِ وَ الْعِصْیَانِ وَ الطُّغْیَانِ أَیْنَ حَاصِدُ فُرُوعِ الْغَیِّ وَ الشِّقَاقِ أَیْنَ طَامِسُ آثَارِ الزَّیْغِ وَ الْأَهْوَاءِ أَیْنَ قَاطِعُ حَبَائِلِ الْکِذْبِ وَ الاِفْتِرَاءِ أَیْنَ مُبِیدُ الْعُتَاةِ وَ الْمَرَدَةِ أَیْنَ مُسْتَأْصِلُ أَهْلِ الْعِنَادِ وَ التَّضْلِیلِ وَ الْإِلْحَادِ أَیْنَ مُعِزُّ الْأَوْلِیَاءِ وَ مُذِلُّ الْأَعْدَاء أَیْنَ جَامِعُ الْکَلِمَةِ عَلَی التَّقْوَی ... أَیْنَ صَاحِبُ یَوْمِ الْفَتْحِ وَ نَاشِرُ رَایَةِ الْهُدَی أَیْنَ مُؤَلِّفُ شَمْلِ الصَّلاَحِ وَ الرِّضَا أَیْنَ الطَّالِبُ بِذُحُولِ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَبْنَاءِ الْأَنْبِیَاءِ أَیْنَ الطَّالِبُ بِدَمِ الْمَقْتُولِ بِکَرْبَلاَءَ أَیْنَ الْمَنْصُورُ عَلَی مَنِ اعْتَدَی عَلَیْهِ وَ افْتَرَی.» [۷] (کجاست آن که برای برکندن ریشه ظالمان و ستمگران عالم مهیا گردید؟ کجاست آن که منتظریم اختلاف و کج رفتاری ها را به راستی اصلاح کند؟ کجاست آن که امید داریم اساس ظلم و عدوان را از عالم براندازد؟ کجاست آن که برای تجدید فرایض و سنن ذخیره است؟ کجاست آن که برای برگردانیدن ملت و شریعت مقدس اسلام اختیار گردیده؟ کجاست آن که آرزومندیم کتاب آسمانی قرآن و حدود آن را احیا سازد؟ کجاست آن که دین و ایمان و اهل ایمان را زنده گرداند؟ کجاست آن که شوکت ستمکاران را درهم می‏شکند؟ کجاست‏آن که بناها و سازمان های شرک و نفاق را ویران می‏کند؟ کجاست آن که اهل فسق و عصیان و ظلم و طغیان را نابود می‏گرداند؟ کجاست آن که نهال گمراهی و دشمنی و عناد را از زمین بر می‏کند؟ کجاست آن که آثار اندیشه باطل و هواهای نفسانی را محو و نابود می‏سازد؟ کجاست آن که حبل و دسیسه‏های دروغ و افتراء را از ریشه قطع خواهد کرد؟ کجاست آن که متکبران سرکش عالم را هلاک و نابود می‏گرداند؟ کجاست آن که مردم ملحد معاندِ با حق و گمراه کننده خلق را ریشه کن خواهد کرد؟ کجاست آن که دوستان خدا را عزیز و دشمنان خدا را ذلیل خواهد کرد ؟ کجاست آن که مردم را بر وحدت کلمه تقوی و دین مجتمع می‏سازد؟ کجاست باب خدایی که از آن درگاه وارد می شوند؟ ... کجاست صاحب روز فتح و برافرازنده پرچم هدایت در جهانیان؟ کجاست آن که پریشانی های خلق را اصلاح و دل ها را خشنود می‏سازد؟ کجاست آن که از ظلم و ستم امت بر پیغمبران و اولاد پیغمبران دادخواهی می‏کند؟ کجاست آن که از خون شهید کربلا انتقام خواهد کشید؟ کجاست آن که خدا بر متعدیان و مفتریان و ستمکارانش او را مظفر و منصور می‏گرداند؟ )

۳) اخلاق حضرت:

برخی از صفات اخلاقی امام مهدی، عبارت است از:

نیکوکار و با تقوا:« أَیْنَ صَدْرُ الْخَلاَئِقِ ذُو الْبِرِّ وَ التَّقْوَی»[۸]( کجاست گل سر سبد مخلوقات، او که صاحب نیکی و تقوی است؟)

مهذّب:« السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْمُهَذَّبُ»[۹] (سلام بر تو ای پاکیزه جان و تهذیب شده.)

دارای رحمت واسعه:« السَّلامُ عَلَیْکَ ... الرَّحْمَةُ الْوَاسِعَةُ»[۱۰](سلام بر تو... ای رحمت واسعه الهی بر تمام عالمیان)

صاحب حلم:« ذُو الْحِلْمِ الَّذِی لا یَصْبُو»[۱۱] (صاحب مقام حلم است که سبک سر نگردد.)

و... .

صفات اخلاقی حضرت، ایشان را «خلیفة الله» به معنای واقعی آن کرده است:« السَّلامُ عَلَیْکَ یَا خَلِیفَةَ اللَّهِ»[۱۲]

۴) سیره تربیتی امام:

امام زمان ـ علیه السلام ـ ، هادی و داعیِ جامعه به سوی خداوند و حجت و دلیل او بر روی زمین و مبین قرآن است:

« السَّلامُ عَلَیْکَ یَا دَاعِیَ اللَّهِ وَ رَبَّانِیَّ آیَاتِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا بَابَ اللَّهِ وَ دَیَّانَ دِینِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا خَلِیفَةَ اللَّهِ وَ نَاصِرَ حَقِّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ دَلِیلَ إِرَادَتِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا تَالِیَ کِتَابِ اللَّهِ وَ تَرْجُمَانَهُ»[۱۳]

سلام بر تو ای دعوت کننده خلق به سوی خدا و مظهر آیات الهی و مرآت صفات ربانی. سلام بر تو ای درگاه و باب خدا و حاکم و حافظ دین خدا. سلام بر تو ای خلیفة الله و نصرت بخش دین خدا. سلام بر تو ای حجت خدا و راهنمای بندگان به مقاصد خدا. سلام ما بر تو ای تلاوت کننده کتاب خدا و مفسر آن.)

اسلام و قرآن قبل از ظهور حضرت، مهجور واقع می شود که با ظهور ایشان، اسلام و قرآن و دستورات دین، احیاء می شود:

«الْمُعِیدِ رَبُّنَا بِهِ الْإِسْلاَمَ جَدِیداً بَعْدَ الاِنْطِمَاسِ وَ الْقُرْآنَ غَضّاً بَعْدَ الاِنْدِرَاسِ »[۱۴] (آن امام منتظری که خدا، دین اسلام را به وجود حضرتش پس از آن که محو و متروک شده از نو برمی‏گرداند و درخت قرآن را بعد از اندراس و پژمردن سبز و خرم می‏سازد.)

«أَیْنَ الْمُدَّخَرُ لِتَجْدِیدِ الْفَرَائِضِ وَ السُّنَنِ أَیْنَ الْمُتَخَیَّرُ لِإِعَادَةِ الْمِلَّةِ وَ الشَّرِیعَةِ أَیْنَ الْمُؤَمَّلُ لِإِحْیَاءِ الْکِتَابِ وَ حُدُودِهِ أَیْنَ مُحْیِی مَعَالِمِ الدِّینِ وَ أَهْلِهِ »[۱۵](کجاست آن که برای تجدید فرایض و سنن ذخیره است؟

کجاست آن که برای برگردانیدن ملت و شریعت مقدس اسلام اختیار گردیده؟ کجاست آن که آرزومندیم کتاب آسمانی قرآن و حدود آن را احیا سازد؟ کجاست آن که دین و ایمان و اهل ایمان را زنده گرداند؟)

● مصلح جهانی:

اعتقاد به دوره آخر الزمان و انتظار ظهور منجی غیبی و مصلح جهانی، یک ایده جهان وطنی، (انترناسیونالیسیتی) است و به قوم، جغرافیا، نژاد، دین و یا مذهب خاصی، اختصاص ندارد. [۱۶] در بخشی از زیارت حضرت صاحب الامر می خوانیم:

« السَّلامُ عَلَی الْمَهْدِیِّ الَّذِی وَعَدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْأُمَمَ أَنْ یَجْمَعَ بِهِ الْکَلِمَ وَ یَلُمَّ بِهِ الشَّعَثَ وَ یَمْلَأَ بِهِ الْأَرْضَ قِسْطا وَ عَدْلا»[۱۷]( سلام بر امام مهدی آن کسی که خدای عز و جل به امت ها وعده داده که عقاید مختلف مردم را به وجود او، جمع کند و خلق را از تفرقه برهاند و به وجود او خدای متعال زمین را پر از عدل و داد گرداند.)

● انتظار:

آن که باور دارد که هیچ تلاشی برای اصلاح امور در غیبت ولیّ خدا ثمر بخش نیست، هرگز برای مبارزه با طاغوتیان و مقاومت در برابر دشواری ها، انگیزه ای نخواهد داشت؛ اما آنان که دل به انتظار راستین، سپرده و قلبی مملو از امید به ظهور امامشان دارند و می دانند که دیر یا زود، صالحان، حاکمان زمین خواهند بود و حق به صاحبانش باز می گردد و با محو ستم و بیداد ، امر جامعه اصلاح و سامان می پذیرد، برای رسیدن به چنین جامعه ای خویشتن را اصلاح خواهند کرد و در اصلاح جامعه خود نیز می کوشند، تا زمینه ایجاد و تشکیل آن دولت کریمه را فراهم آورند. بر همین اساس، آن که منتظر راستین مصلح جهانی است، هم صالح است و هم مصلح. چنین کسی با اقتدا به دعای مولای خویش از خدای سبحان، چنین می خواهد[۱۸]:

« اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِی دَوْلَةٍ کَرِیمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ وَ تَجْعَلُنَا فِیهَا مِنَ الدُّعَاةِ إِلَی طَاعَتِکَ وَ الْقَادَةِ إِلَی سَبِیلِک.» [۱۹] (خدایا ما از تو امید و اشتیاق داریم که دولت با کرامت امام زمان را به ظهور آوری و اسلام و اهلش را به آن عزت بخشی و نفاق و اهل نفاق را ذلیل و خوار گردانی و ما را در آن دولت حقه اهل دعوت به طاعتت و از پیشوایان راه هدایت قرار دهی.)

● یاران و منتظرین حضرت:

یاران منتظر حضرت، آرزوی بودن در رکاب ایشان در زمان ظهورشان را دارند؛ به گونه ای که آرزویشان این است که اگر قبل از قیام حضرت از دنیا بروند دوباره زنده شوند و در رکاب ایشان حاضر باشند و به شهادت برسند:

«اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ الذَّابِّینَ عَنْهُ وَ الْمُسَارِعِینَ إِلَیْهِ فِی قَضَاءِ حَوَائِجِهِ وَ الْمُمْتَثِلِینَ لِأَوَامِرِهِ وَ الْمُحَامِینَ عَنْهُ وَ السَّابِقِینَ إِلَی إِرَادَتِهِ وَ الْمُسْتَشْهَدِینَ بَیْنَ یَدَیْه اللَّهُمَّ إِنْ حَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ الْمَوْتُ الَّذِی جَعَلْتَهُ عَلَی عِبَادِکَ حَتْماً مَقْضِیّاً فَأَخْرِجْنِی مِنْ قَبْرِی مُؤْتَزِراً کَفَنِی شَاهِراً سَیْفِی مُجَرِّداً قَنَاتِی مُلَبِّیاً دَعْوَةَ الدَّاعِی فِی الْحَاضِرِ وَ الْبَادِی »[۲۰]( پروردگارا مرا از انصار و یاران آن بزرگوار قرار ده و از آنان که از او دفاع می‏کنند و از پی انجام مقاصدش می‏شتابند و اوامرش را امتثال می نمایند و از وی حمایت کرده و به جانب اراده‏اش مشتاقانه سبقت می گیرند و در حضور حضرتش به درجه رفیع شهادت می رسند؛ مرا از آنان مقرر فرما. پروردگارا اگر میان من و او مرگ ـ که بر تمام بندگانت قضای حتمی قرار داده‏ای ـ جدایی افکند پس مرا از قبر برانگیز در حالی که کفنم را ازار خود کرده و شمشیرم را از نیام برکشیده و لبیک گویان دعوتش را که بر تمام مردم شهر و دیار عالم لازم الإجابه است اجابت کنم.)

مجتبی صداقت

[۱] . سید رضی الدین، علی بن موسی بن طاوس حلی؛ الإقبال ‏بالأعمال ‏الحسنة فیما یعمل‏ مرة فی‏ السنة، ج۱،ص ۵۰۸؛ دار الکتب الإسلامیة، دوم، تهران، ۱۳۷۶- ۱۳۷۷ش.

[۲] . کفعمی، ابراهیم؛ جنة الأمان ‏الواقیة وجنة الإیمان ‏الباقیة، ص ۴۹۸؛ انتشارات رضی (زاهدی)، دوم، قم، ۱۴۰۵ق.

[۳] . شیخ محمد مشهدی ؛ المزار الکبیر، ص۶۷۱؛ نشر قیوم ، اول ،۱۴۱۹ق؛ مجلسی، محمد باقر ؛ بحار الانوار، ج۹۹، ص۹۷؛ بیروت ،مؤسسة وفاء ، دوم ، ۱۴۰۳ه.ق .

.[۴] الإقبال ‏بالأعمال ‏الحسنة فیما یعمل‏ مرة فی‏ السنة، ج۱،ص ۵۰۹؛ المزار الکبیر ، ص۵۷۸؛ بحار الانوار ، ج۹۹، ص۱۰۷.

[۵] . بحار الانوار، ج۹۹، ص۶۷.

[۶]. ابو جعفر محمد بن حسن بن علی بن حسن (شیخ طوسی)؛ مصباح المتهجد؛ ص۴۱۴؛ مؤسسة فقه الشیعة، اول، بیروت، ۱۴۱۱ق. محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی‏ شیخ صدوق؛ کمال الدین و تمام النعمة، ص۵۱۴؛ مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین ، ۱۴۰۵ق .

[۷] . الإقبال ‏بالأعمال ‏الحسنة فیما یعمل‏ مرة فی ‏السنة، ج۱، ص۵۰۹- ۵۰۸ .

[۸] . الإقبال ‏بالأعمال ‏الحسنة فیما یعمل‏ مرة فی ‏السنة، ج۱، ص۵۰۹.

[۹] . سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاوس ، جمال الأسبوع، ص۴۱؛ انتشارات رضی، قم. بحار الانوار ، ج۹۹، ص۲۱۵.

[۱۰] . بحار الانوار، ج۹۹،ص۸۱ . کورانی، علی؛ معجم احادیث الامام المهدی،ص۳۴۹؛ مؤسسة المعارف الاسلامیة ، اول ، ۱۴۱۱ ق.

[۱۱] . المزار الکبیر ، ص۴۱۰؛ الإقبال ‏بالأعمال ‏الحسنة فیما یعمل‏ مرة فی ‏السنة ، ج۳، ص۳۳۰.

[۱۲] . بحار الانوار، ج۹۹، ص۸۱؛ معجم احادیث الامام المهدی،ص۳۴۹.

[۱۳] . بحار الانوار، ج۹۹، ص۸۱؛ معجم احادیث الامام المهدی،ص۳۴۹.

[۱۴] . بحار الانوار، ج۹۹،ص۶۷.

[۱۵] . الإقبال ‏بالأعمال ‏الحسنة فیما یعمل‏ مرة فی ‏السنة، ج۱، ص۵۰۸ .

[۱۶] . سید ثامر هاشم العمیدی؛ در انتظار ققنوس، ص۵۲؛ ترجمه و تحقیق: مهدی علیزاده، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، دوم، قم، ۱۳۸۲ش.

[۱۷] . جنة الأمان ‏الواقیة و جنة الإیمان ‏الباقیة ص ۴۹۷.

[۱۸] . جوادی آملی، عبدالله؛ امام مهدی موجود موعود، ص۱۸۳-۱۸۴؛ تحقیق و تنظیم: سید محمد حسن مخبر، نشر اسراء، اول،قم ،۱۳۸۷ش.

[۱۹] . الإقبال ‏بالأعمال ‏الحسنة فیما یعمل ‏مرة فی ‏السنة،ج۱، ص ۱۲۷.

[۲۰] . المزار الکبیر، ص ۶۶۵؛ بحار الانوار ، ج۵۳، ص ۹۷.