انفاق

خوبی آنست که کسی به خدا و روز قیامت و ملائکه و کتاب خدا و پیامبران ایمان آورد, و در راه محبت خدا به خویشاندان و یتیمان و مسکینان اعطاء مال کند

انفاق از ماده ”نفق“ به معنی از بین رفتن و نابودی است، و مراد از آن در اینجا صرف مال و خرج نمودن آن است.

● امر به انفاق در راه خدا و توبیخ بر ترک آن

ای کسانی که ایمان آورده‌اید از آنچه به شما داده‌ایم انفاق کنید.

(یٰا اَیُّهَا الَّذینَ ٰامَنُوا اَنْفِقُوا مِمّٰا رَزَقْنٰاکُمْ) (سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۵۴)

در راه خدا انفاق کنید.

(وَ اَنْفِقُوا فی سَبیلِ‌اللهِ) (سورۀ بقره، آیهٔ ۱۹۵)

آگاه باشید شما آنانید که دعوت شده‌اید تا در راه خدا انفاق کنید.

(هٰا اَنْتُمْ هٰؤُلٰاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فی سَبیلِ‌ اللهِ) (سورۀ محمد ص، آیهٔ ۳۸)

بگو به آن بندگان من که ایمان آورده‌اند نماز را بپا دارند و از آنچه به آنان داده‌ایم در آشکار و پنهان انفاق کنند.

(قُلْ لِعِبٰادِیَ الَّذینَ ٰامَنُوا یُقیمُوا الصَّلٰوهَٔ وَ یُنْفِقُوا مِمّٰا رَزَقْنٰاهُمْ سِرّاً وَ عَلٰانِیَهًٔ) (سورۀ ابراهیم، آیهٔ ۳۱)

● شروط انفاق

در آیات مختلفه قرآن کریم برای انفاق شروطی ذکر شده است:

۱. برای رضای خدا و در راه حب و مهرورزی به او باشد

خوبی آنست که کسی به خدا و روز قیامت و ملائکه و کتاب خدا و پیامبران ایمان آورد، و در راه محبت خدا به خویشاندان و یتیمان و مسکینان اعطاء مال کند.

(وَلٰکِنَّ الْبِرَّمَنْ ٰامَنَ بِاللهِ وَالْیَوْمِ اْلٰاخِرِ وَالْمَلٰائَکَهِٔ وَالْکِتٰابِ وَالنَّبِیّینَ وَ ٰاتَی الْمٰالَ عَلیٰ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبیٰ وَالْیَتٰامیٰ وَالْمَسٰاکینَ) (سورهٔ بقره، آیهٔ ۱۷۷)

مَثَل کسانی که اموال خویش را برای تحصیل رضای خدا با اطمینان خاطر (به شایستگی آن) می‌بخشند، همانند باغی است که بر بالای بلندی قرار گرفته و باران شدید آن را فرا گرفته و محصول آن مضاعف شده است، و اگر هم باران شدید فرا نگرفته باران ریز بر آن باریده است، خدا به آنچه انجام می‌دهید بیناست.

(وَ مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ اَمْوٰالَهُمُ ابْتِغٰاءَ مَرْضٰاتِ اللهِ وَ تَثْبیتاً مِنْ اَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّهٍٔ بِرَبْوَهٍٔ اَصٰابَهٰا وٰابِلٌ فَاٰتَتْ اُکُلَهٰا ضِعْفَیْنِ فَاِنْ لَمْ یُصِبْهٰا وٰابِلٌ فَطَلٌّ وَاللهُ بِمٰا تَعْمَلُونَ بَصیرٌ) (سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۶۵)

برای حبّ و مهرورزی به خدا به مسکین و یتیم و اسیر اطعام می‌کنند (جز این نمی‌گویند - یا سخنشان اینست که) تنها برای خدا شما را اطعام می‌کنیم نه از شما پاداش می‌خواهیم و نه تشکر، ما از پروردگار خود می‌ترسیم در روزی که آن روز چهرهٔ عبوس دارد و به شدت سخت است.

(وَ یُطْعِمُونَ الطَّعٰامَ عَلیٰ حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ اَسیراً اِنَّمٰا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ لٰا نُریدُ مِنْکُمْ جَزٰاءً وَلٰا شُکُوراً اِنّا نَخٰاف مِنْ رَبَّنا یَوْماً عَبُوساً قمْطَرِیرًا) (سورهٔ دهر، آیهٔ ۸-۱۰)

۲. ریاء نباشد

مانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کند، و به خدا و روز قیامت ایمان ندارد مثل آن مثل سنگ صافی است که بر آن خاک نشسته سپس باران شدید آنرا شسته و صاف کرده است آنان دیگر به آنچه کسب کرده بودند دست نمی‌یابند، خدا قوم کافران را هدایت نمی‌کند.

(کَالَّذی یُنْفِقُ مٰالَهُ رِئٰاءَ النّٰاسِ وَلٰا یُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْیَوْمِ اْلٰاخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرٰابٌ فَاَصٰابَهُ وٰابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لٰا یَقْدِرُونَ عَلیٰ شَیْءٍ مِمّٰا کَسَبُوا وَاللهُ لٰایَهْدِی الْقَوْمَ الْکٰافِرینَ) (سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۶۴)

آنانکه اموال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کنند، و به خدا و روز قیامت ایمان ندارند (شیطان همراه آنهاست) و هرکس که شیطان همراه او بوده بد همراهی دارد، چه می‌شد بر آنان اگر به خدا و روز قیامت ایمان می‌آوردند و از آنچه خدا به آنان بخشیده انفاق می‌کردند، خدا همواره به (حال) آنان داناست.

(وَالَّذینَ یُنْفِقُونَ اَمْوالَهُمْ رِئٰاءَ النّٰاسِ وَلٰا یُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَلٰا بِالْیَوْمِ اْلآخِرِ وَمَنْ یَکُنِ الشَّیْطٰانُ لَهُ قریناً فَسٰاءَ قَریناً وَمٰاذٰا عَلَیْهِمْ لَوْٰامَنُوا بِاللهِ وَالْیَوْمِ اْلٰاخِرِ وَ اَنْفِقُوا مِمّٰا رَزَقَهُمُ اللهُ وَکٰانَ اللهُ بِهِمْ عَلیما) (سورهٔ نساء، آیات ۳۸ و ۳۹)

۳. با کراهت نباشد.

بگو: انفاق کنید به میل یا کراهت، هرگز از شما پذیرفته نخواهد شد، زیرا شما مردمان فاسق هستید. مانع از قبول شدن انفاق‌های آنان نبود، جز آنکه آنان به خدا و پیامبر او کافر شده و نماز را جز با کسالت بجای نمی‌آورند و انفاق نمی‌کنند جز با کراهت، اموال و فرزندان آنان تو را به شگفتی وا ندارد، خداوند اراده فرموده آنها را در زندگی همین جهان عذاب کند و هنگام مرگ نیز کافر بمیرند.

(قُلْ اَنْفِقُوا طَوْعاً اَوْ کَرْهاً لَنْ یُتَقَبَّلَ مِنْکُمْ اِنَّکُمْ کُنْتُمْ قَوْماً فٰاسِقینَ وَ مٰا مَنَعَهُمْ اَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقٰاتُهُمْ اِلّٰا اَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللهِ وَ بِرَسُولِهِ وَلٰا یَأْتُونَ الصَّلٰوهٔ اِلّٰا وَهُمْ کُسٰالیٰ وَلٰا یُنْفِقُونَ اِلّٰا وَهُمْ کٰارِهُونَ فَلٰا تُعْجِبْکَ اَمْوالُهُمْ وَلٰا اَوْلٰادُهُمْ اِنَّمٰا یُریدُاللهُ لِیُعَذّبَهُمْ بِهٰا فِی الْحَیٰوهِٔ الدُّنْیٰا وَتَزْهَقَ اَنْفُسُهُمْ وَهُمْ کٰافِرُونَ) (سورهٔ توبه، آیات ۵۳-۵۵)

۴. برای خدا باشد نه برای بازداشتن از راه خدا

مردمی که کفر می‌ورزند، اموال خویش را صرف می‌کنند که راه خدا را سدّ نمایند، در نهایتاین عمل موجب حسرت آنان خواهد بود (پیروزی نیز به دست نیاورده) و مغلوب خواهند شد.

(اِنَّ الَّذینَ کَفَروا یُنْفِقُونَ اَمْٰوالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَنْ سَبیلِ اللهِ فَسَیُنْفِقُونَهٰا ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَهَّٔ ثُمَّ یُغْلَبُونَ) (سورۀ انفال، آیهٔ ۳۶)

۵. از مال پاکیزه و حلال باشد

از پاکیزه‌های آنچه به دست آورده‌اید انفاق کنید.

(اَنْفِقُوا مِنْ طَیِّبٰاتِ مٰا کَسَبْتُمْ) (سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۶۷)

۶. حدّوسط رعایت شود

- از صفات بندگان خدا - کسانی که هنگام انفاق نه اسراف و زیاده‌روی کنند و نه کم داده سختگیر باشند و بین آندو میانه‌روی کنند.

(وَالَّذینَ اِذٰا اَنْفَقُوا لَمْ یُسْرفوُا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکٰانَ بَیْنَ ذٰلِکَ قَوٰاماً) (سورهٔ فرقان، آیهٔ ۶۷)

دست خود را بگردن مبند، و نه به تمامی بگشای، تا بنشینی و مورد ملامت و دچار بی‌چیزی شوی. پروردگار تو روزی را بسط می‌نماید و اندازه می‌دهد خدا به بندگان خود بینا و باخبر است.

(وَلٰا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَهًٔ اِلیٰ عُنُقِکَ وَلٰا تَبْسُطْهٰا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً اِنَّ رَبَّکَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشٰاءُ وَیَقْدِرُاِنَّهُ کٰانَ بِعِبٰادِهِ خَبیراً بَصیراً ) (سورۀ اسرا، آیهٔ ۲۹-۳۰)

قدر و تقدیر به معنی بیان اندازه و مقدار است، در اینجا منظور از آیه آنست که خداوند عالم هرجا که مصلحت یک فرد اقتضاء کند به او ثروت و دارائی و امکانات فراوان می‌دهد، و اگر مصلحت فردی خلاف آن را اقتضاء کند او را به همان میزان مصلحت روزی می‌دهد.

در طبیعت هیچکس بمانند مادر مهربان نیست، مادر دانائی که از طفل خود به مهربانی نگهداری می‌کند به او به همان اندازه خوراک می‌دهد که موجب ناراحتی مزاج او نشود و او را رنجور و مریض و ناراحت نسازد، اگر به او عطوفت بیشتر از اندازه نموده و بیشتر از اندازه خوراک دهد، و او را مبتلا به مرض و ناراحتی سازد در عین عطوفت به او ستم کرده است.

خدا به پیامبر خود امر می‌کند، که او نیز در انفاق میانه‌رو باشد، نه از انفاق و بخشش به دیگران کوتاهی کند، و نه به کلی هر چه دارد به این و آن داده و خود نیازمند گردد.

۷. موجب ضیق معاش عائله نشود

از تو می‌پرسند چه چیز انفاق کنند بگو عفو را.

(یَسْئَلُونَکَ مٰاذٰا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ) (سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۱۹)

تفسیر: برخی از مفسران عفو را به معنی مازاد مخارج سالیانهٔ عائله گرفته‌اند چنانچه از حضرت باقر (علیه‌السلام) روایت شده.

برخی دیگر نیز بمعنی اندازهٔ متوسط میان سخت‌گیری و اسراف دانسته‌اند.

۸. از چیزی انفاق کند که دوست دارد

به خوبی نمی‌رسید، تا اینکه از آنچه دوست دارید انفاق کنید.

(لَنْ تَنٰالُوا الْبِرَّ حَتّیٰ تُنْفِقُوا مِمّٰا تُحِبُّونَ) (سورهٔ آل‌عمران، آیهٔ ۹۲)

فداکاری آنست که انسان از آنچه به آن علاقه و دلبستگی دارد صرف‌نظر کند و با فداکاری است که نفس انسان در برابر خدا از خود تأثیر نشان می‌دهد و با این تأثر و اثرپذیری از جانب خداست که برای او کمال حاصل می‌شود.

۹. منّت ننهد و آزار ننماید

ای مردمی که ایمان دارید صدقه‌های خود را با منّت گذاشتن و آزار ساندن باطل نکنید.

(یٰا اَیُّهَا الَّذینَ ٰامَنُوا لٰا تُبْطِلُوا صَدَقٰاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَاْلاَذی) (صدقه بر دو نوع است: ۱. واجب - نظیر آیهٔ خُذْ مِنْ اَمْوالِهِمْ صَدَقَهًٔ تُطَهِّرْ هُمْ) ۲. مستحب؛ و در هر دو صورت باید به فقراء، مساکین و در راه خدا پرداخت گردد. و مسلّم است که صدقه هنگامی مورد قبول واقع می‌شود که در راه خدا و با نیّت خالص انجام گیرد. - سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۶۴)

سخن نیکو و گذشت بهتر است از صدقه‌ای که آزاری به دنبال داشته باشد، خدا غنی و حلیم است.

ای مردم با ایمان صدقه‌های خود را با منّت نهادن و آزار دادن باطل نسازید.

(قَوْلٌ مَعْروُفٌ وَ مَغْفِرَهٌٔ خَیْرٌ مِنْ صَدَقَهٍٔ یَتْبَعُهٰا اَذیً وَاللهُ غَنِیٌّ حَلیمٌ) (سورٔ بقره، آیهٔ ۲۶۳)

آنانکه اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، سپس به دنبال انفاق نه منّت گذاشته و نه آزار می‌نمایند، پاداش خود را دریافت داشته، ترسی متوجه آنان نبوده و غمگین نخواهند شد.

(اَلَّذینَ یُنْفِقُونَ اَمْوٰالَهُمْ فی سَبیلِ اللهِ ثُمَّ لٰا یُتْبِعُونَ مٰا اَنْفَقُوا مَنّاً وَلٰا اَذیً لَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبّهِمْ وَلٰا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلٰاهُمْ یَحْزَنُونَ) (انفاق نیز بر دو نوع است: واحب و مستحب. شیئی که انفاق می‌شود «نفقه» نامیده می‌شود و جمع آن «نفقات» است. از همین ماده است «نفاق» که به معنای دخول در شرع از بابی و خارج شدن از آن از باب دیگر است. - سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۶۲)

---