جامعه ی مدنی ایران, پیام صلح طلبی را به گوش حاکمان می رساند

جنگ همیشه دو سر دارد یکی می افروزد و دیگری می طلبد

- جنگ همیشه دو سر دارد. یکی می افروزد و دیگری می طلبد. به نظرم در آمریکا گرایش نئوکان‌ها جنگ می افروزد چون منافع دارد و جریانی هم در داخل بر اساس باورها و برخی منفعت‌ها جنگ‌طلبی می‌کند.

- اگر جامعه مدنی ایران به درستی روی مدل صلح پایدار کار کند و ماجرا سیاسی و جناحی نشود می تواند موثر باشد ولی تعیین کننده نیست.

زمزمه‌های تهدید بر فضای کنونی کشور سایه انداخته‌است و اگرچه اهالی کوچه و بازار بدون توجه به اخبار و گزارش‌های نگران کننده رسانه‌ها درباره حمله احتمالی به ایران در اندیشه امرار معاش بوده و از افزایش گرانی‌ها گلایه دارند، اما اظهارات مقام‌های ارشد نظامی در تهران و سخنان دیپلمات‌های ایرانی گواه بر این است که طرف‌های خارجی با دامن زدن به موج تهدیدات نظامی و گسترش تحریم‌های اقتصادی فشار بر ایران را در دستور کار خود دارند . در این میانه علاوه بر حاکمان و دولتمردان که وظیفه مهار بحران و جلوگیری از جنگ‌افروزی جنگ‌طلبان را بر عهده دارند جامعه بین‌الملل و جامعه مدنی ایران هم می‌تواند با ارسال پیام‌های صلح‌طلبانه و ابراز نارضایتی از سیاست‌های افراطی گام‌های بسیار موثری در جهت مهار ماجراجویان غربی و جنگ‌طلبان داخلی بردارد.

در این هفته پر التهاب و روزهایی که همه رسانه‌ها خبری جهان گزارش‌هایی را در جهت ارزیابی این تهدیدها منتشر می‌کردند، فراخوان «شیرین عبادی» برنده جایزه صلح نوبل و یکی از سرشناس‌ترین فعالان حقوق بشر در ایران نوید حرکتی تازه از سوی جامعه مدنی برای مهار بحران بود.

تشکیل شورای ملی صلح و دعوت از صلح‌طلبان داخلی و خارجی بخشی از برنامه‌هایی است که عبادی و همفکرانش در دستور کار دارند و به همین بهانه با «تقی رحمانی» یکی از اعضای کمیته موقت صلح در ایران که در این راه با خانم عبادی همراه است گفتگو کردیم.

آنچه در پی می آید متن گفت‌وگویی است با رحمانی پیرامون اهداف شورای ملی صلح و توان تاثیرگذاری.

▪ همزمان با انتشار اخبار نگران‌کننده درباره حمله احتمالی اسرائیل به ایران و افزایش تهدیدهای آمریکا به نظر می‌رسد فراخوان خانم شیرین عبادی برای تشکیل کمیته صلح در ایران نخستین واکنش نیروهای مستقل ایرانی در داخل کشور به شمار می‌رود. می‌خواستم از شما که عضو این کمیته هستید، بپرسم که این کمیته با چه اهدافی و برای انجام چه کارهایی تشکیل شده است؟

ـ کمیته موقت صلح به دعوت خانم عبادی و به وسیله چند نفر از افرادی که تعدادی از آنها عضو کانون مدافعان حقوق بشر هستند تشکیل شده و چهره‌هایی مانند نرگس محمدی، عبد الفتاح سلطانی، شیرازی، سحرخیز و بهزادی و... در آن حضور دارند که همگی بر سر ضرورت صلح‌طلبی و طرح آن در افکار عمومی جامعه اتفاق نظر دارند. این مجموعه از اول آبان‌ماه سال پیش و همزمان با طرح مساله جنگ آغاز به کار کرد و هدفش هم این است که به جنگ افروزان خارجی و جنگ طلبان داخلی اعلام کند که ما جنگ نمی خواهیم.

▪ چه کسی قرار است چنین پیامی را اعلام کند؟ آیا می خواهید یک تشکیلات در این زمینه سازماندهی کنید؟

ـ ببینید، واقعیت این است که جامعه مدنی ایران نحیف است یا به عبارتی ضعیف نگه داشته شده‌است، اما وجود دارد. این جامعه مدنی از آنچه که در عراق و افغانستان می بینیم، قوی‌تر است و ما می‌خواهیم بدین وسیله صدای آن را انعکاس دهیم؛ به همین خاطر کمیته موقت صلح از ماه‌ها پیش با دعوت از طیف‌های سیاسی داخل حاکمیت و روحانیون و چهره‌های سیاسی و موثر در جامعه مدنی تلاش خود را برای دستیابی به یک ترکیب مناسب جهت تشکیل شورای ملی صلح در کشور آغاز کرد. در واقع شورای ملی صلح یک شورای مدنی است که افراد حاضر در آن صرف نظر از گرایشات سیاسی فقط حول محور صلح طلبی و انعکاس این صدا در جهان و رساندن پیام به گوش حاکمان داخلی و خارجی و نیز جلب حمایت از جامعه مدنی جهانی تلاش می‌کنند.

صلح از نظر این جریان تنها در مقابل مفهوم جنگ قرار ندارد بلکه تعریف ما از صلح در برابر تحریم هم معنا می یابد، یعنی در مقابل حالت نه جنگ و نه صلح ما مفهوم «صلح پایدار» را مطرح می کنیم. زیرا در این حالت (نه جنگ و نه صلح) که مدتی است در آن قرار داریم و در طول این سال‌ها توان ملی مستهلک شده و خطر نابودی وجود دارد، بنابراین ما صلح را تنها در برابر جنگ نمی بینیم بلکه «صلح پایدار» را مطرح کرده و آن را دنبال می کنیم. در همین چارچوب کمیته موقت دیدارهایی را با برخی از روحانیون از جمله آیت الله منتظری و آیت الله صانعی و احزاب و گروه‌های سیاسی داخل نظام، جریان‌های مدنی و فعالان صنفی و سندیکایی برگزار کرده و تشکیل شورای ملی صلح را با آنها در میان گذاشتند و سرانجام تصمیم بر این شد تا در روز ۱۳ تیر ماه هیات موسس شورای ملی صلح تشکیل جلسه دهد. در این جلسه چهره‌های گوناگونی از اقوام ایرانی و شخصیت‌های ملی که روی مفهوم صلح به معنای صلح پایدار توافق دارند گردهم جمع خواهند شد و کوشش شده است تا هر کسی که فکر یا گرایشی از جامعه را نمایندگی می کند در این جمع حضور داشته باشد.

▪ آقای رحمانی! اجازه دهید کمی بی‌پرده با هم صحبت کنیم. شما معتقدید که جامعه مدنی ایران بسیار ضعیف و نحیف است. حالا سئوال من این است که چنین نهادی چگونه می‌تواند از بروز خطر جنگ جلوگیری کرده و یا اینکه در برابر حاکمان نقش بازدارندگی داشته باشد؟

ـ حرف شما را قبول دارم. این کمیته بیشتر به دنبال انعکاس صدایش است. اگر شما دقت کنید در می یابید که حتی در کشورهایی مثل آمریکا که جامعه مدنی آنها قوی و اندام وار است وقتی جنگی به راه می افتد حاکمان موفق می شوند تا مردم را برای آن بسیج کنند ولی پس از مدتی که جامعه مدنی روی این مسئله فعالیت می‌کند چنان قبح ماجرا بالا می رود که مثلا نیکسون با شعار پایان جنگ ویتنام در انتخابات پیروز می‌شود و یا هم اکنون اوباما به خاطر مخالفت با جنگ پیشتاز است. مامعتقدیم که اگر جنگ آغاز شود هیچ کاری از دستمان بر نخواهد آمد، چنانچه مثلا در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نتوانستیم نقشی داشته باشیم. به همین خاطر می‌کوشیم که تا قبل از آغاز ماجرا صدایمان را به گوش حاکمان رسانده و از طریق جلب حمایت‌های بین‌المللی از بروز فاجعه و یا شکل‌گیری بحران جلوگیری کنیم.

▪ روشنفکران در این مقطع حساس چه وظایفی دارند؟ آیا می توانند نقشی در جهت یارگیری عمومی و جلب حمایت‌های مردمی بازی کنند؟

ـ روشنفکران هنوز روی این مسئله به وحدت نرسیده‌اند، اما به گمان من دعوت از اصناف، احزاب و چهره‌های مدنی و روشنفکری موثر است. در حال حاضر هدف ما نخبگان هستند و به دنبال حساس کردن نهادهای قدرتمند جامعه هستیم، زیرا آنها قادرند مردم را به صحنه بیاورند. شما فرض کنید که حضرات آیات در قم روی مسئله جنگ حساس شوند یا اینکه نهادهای صنفی به این مسئله توجه کنند و از طرف دیگر جنبش زنان هم صلح پایدار را دنبال کند پس از این می‌توان انتظار داشت که در یک بزنگاه تاریخی مردم هم نسبت به جنگ حساس شوند. امروز ارتباط با مردم حرف اول ما نیست بلکه کمیته موقت به دنبال جذب افرادی است که در جامعه به عنوان نیروهای مرجع شناخته می‌شوند و در بین اقشار مختلف مخاطب دارند. اگر آنها بر سرصلح پایدار به تفاهم برسند امکان حرکت‌های گسترده‌تر مهیا می‌شود. اکنون تا حدی در میان روشنفکران بحث صلح و صلح پایدار مطرح است اما هنوز بخش گسترده‌ای به آن اعتقاد ندارند.

▪ شما به عنوان یک فعال سیاسی مستقل و منتقد که فضای سیاسی و روابط دیپلماتیک کنونی را بررسی می‌کنید عامل اصلی این تخاصم و جنگ افروزی‌ها را در کدام سو می‌بینید؟ آیا طرف داخلی در ایفای نقش بازدارندگی ضعیف عمل نمی‌کند؟

ـ خوب جنگ همیشه دو سر دارد. یکی می افروزد و دیگری می طلبد. به نظرم در آمریکا گرایش نئوکان‌ها جنگ می افروزد چون منافع دارد و جریانی هم در داخل بر اساس باورها و برخی منفعت‌ها جنگ‌طلبی می‌کند. ما می‌توانیم روی هر دو طرف تاثیر بگذاریم به شرطی که جدی باشیم. اولا وقتی که پیشنهاد‌های معقولی مطرح می‌شود صدای جامعه مدنی را به گوش حاکمان برسانیم و به طور مشخص اعلام کنیم که بسته پیشنهادی ۱+۵ قابل گفتگو است و نباید آن را به راحتی رد کرد. خوب! وقتی چنین دیدگاه‌هایی از سوی نیروی‌های ضد جنگ مطرح شود خود به خود راه باز می شود. شما نباید گمان کنید که ما می توانیم در روابط قدرت وارد شویم بلکه تنها می توانیم تاثیر بگذاریم. دقت کنید، اگر جامعه مدنی ایران به درستی روی مدل صلح پایدار کار کند و ماجرا سیاسی و جناحی نشود، می‌تواند موثر باشد ولی تعیین کننده نیست. طبیعی است که وقتی ما جامعه مدنی اندام‌وار نداریم تنها می‌توانیم اعتراض مدنی انجام دهیم. لذا اعتراض مدنی هم به شکل رساندن پیام به گوش حاکمان خارجی و داخلی صورت می‌گیرد. هر کس هم که به صلح پایدار معتقد باشد و فارغ از گرایشات سیاسی به عنوان یک نیروی ضد جنگ به آن کمک کند، باید مورد حمایت قرار گیرد. البته این کار نیازمند تسامح مدنی و درک متقابل است.

«تقی رحمانی» از اعضای کمیته موقت صلح در ایران