جامعه‌های انسانی: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی کلان

مرجان والا

نولان، پاتریک و لنسکی، گرهارد (1380)، جامعه‌های انسانی: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی کلان، ترجمه ناصر موفقیان، چاپ اول، تهران: نشر نی.
کتاب جامعه‌های انسانی با عنوان فرعی مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی کلان فرایند تاریخی دگرگونی جامعه‌های انسانی را مورد بررسی قرار می‌دهد.

پرسش و درون‌مایه اصلی کتاب درباره دلیل و چگونگی تغییر جامعه‌های انسانی است، چرا روند تغییر بعد از انقلاب صنعتی و پس از آن هر لحظه با شتاب بیش‌تری به جلو می‌رود؟

نویسندگان کتاب ابتدا تعریف خود را وضعیت انسانی ارائه می‌دهند. کلید درک کتاب عنوان یکی از بخش‌های ابتدایی است: جامعه‌ها به عنوان ابزاری برای سازگاری با محیط‌زیست. جوامع انسانی و فرایند دگرگونی آنها در این کتاب با اتکا به یک اصل مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. جامعه‌های انسانی برای بقا نیازمند سازگاری با محیط پیرامون خود بوده‌اند. اما محیط پیرامونی را چگونه می‌توان تعریف کرد؛ زیست‌بوم نخستین و کلیدی‌ترین عنصر پیرامونی است. که در تمامی اشکال از جامعه‌های پیش صنعتی تا نظام جهانی کنونی نفشی تعیین‌کننده دارد. به مرور و در هر مرحله محیط پیرامونی از عناصری بیشتر و با اشکال روابط پیچیده‌‌تری تشکیل می‌شود، انباشت فرهنگ، تکنولوژی، ارتباط میان جوامع و ... این محیط پیرامونی را به فضایی چند وجهی با نیروهای متعدد، سرمایه‌های مختلف، کنشگران متفاوت و ... تبدیل کرده است.

کتاب در اینجا از متونی که با کلان‌نگری و مشابه‌سازی سعی در تحلیل موقعیت فعلی دارند یا متونی که با تکید بیش از اندازه بر جزئیات و تفاوت‌ها از ارائه تحیل باز می‌مانند متمایز می‌شود. کتاب اگر چه موضوعی بسیار کلان دارد اما با تاکیه بر یک محور یعنی چگونگی سازگاری جوامع با محیط‌زیست، جوامع دیگر، فرهنگ، سیستم‌های معیشتی، انباشت سرمایه مالی و .. در قالب پنج اصل جمعیت، فرهنگ، فراورده‌های مادی فرهنگ، سازمان جامعه و نهادهای اجتماعی و نظام‌های نمادین و ارائه نمونه‌های فراوان تصویری مطابق با هدف خود از فرایند تاریخی تغییر ارائه می‌کند.

 

فهرست مطالب

بخش نخست: شالوده‌های نظری

1. وضعیت انسانی (جامعه‌های انسانی: جایگاه آنها در طبیعت/ درک دقیق‌تری از جامعه‌های انسانی: فرض‌های پایه/ جامعه‌های انسانی: مدل‌های پایه)
2. جامعه‌های انسانی به عنوان نظام‌هایی اجتماعی ـ فرهنگی (جامعه‌های انسانی به عنوان نظام/ پنج مولفه مهم جامعه‌های انسانی/ نظام جهانی جامعه‌های انسانی)
3. تکامل جامعه‌های انسانی (نیروهای موثر در تداوم اجتماعی و فرهنگی/ نیروهای موثر در تغییرات اجتماعی و فرهنگی/ نیروهای گزینش/ رشد و توسعه جامعه‌ها/ نمودار تکامل نظام جهانی جامعه‌های انسانی)
4. انواع جامعه‌های انسانی (رده‌بندی جامعه‌های انسانی/ انواع جامعه‌های انسانی در طول تاریخ/ تفاوت‌های موجود میان انواع مختلف جامعه‌ها/ انواع جامعه‌ها: این جامعه‌ها چه هستند و چه نیستند)

بخش دوم: جامعه‌های پیش صنعت

5. جامعه‌های شکارچی و گردآورنده خوراک (جامعه‌های شکارچی و گردآورنده خوراک 000/100 سال ق.م تا 000/8 سال ق.م/ جامعه‌های شکارچی و گردآورنده خوراک در گذشته نزدیک/ جامعه‌های شکارچی و گردآورنده خوراک از دیدگاه نظری)
6. جامعه‌های بوستانکار (موجبات گرایش از شکار و گردآوری خوراک به بوستانکاری/ تکنولوژی بوستانکاری/ جامعه‌های بوستانکار ساده در آسی و اروپای پیش از تاریخ/ جامعه‌های بوستانکار ساده در عصر جدید/ جامعه‌های بوستانکار پیشرفته در آسیا و اروپای پیش از تاریخ/ جامعه‌های بوستانکار پیشرفته در عصر جدید/ جامعه‌های بوستانکار از دیدگاه نظری)
7. جامعه‌های کشاورز (جامعه‌های کشاورز ساده/ جامعه‌های کشاورز پیشرفته/ گوناگونی در جامعه‌های کشاورز/ جامعه‌های کشاورز از دیدگاه نظری)
8. چند بیراهه تکاملی و مروری کوتاه بر گذشته‌ها (تخصص‌یابی جامعه‌ها تخت تاثیر محیط‌ طبیعی/ مرور فشرده: تکامل اجتماعی ـ فرهنیگ تا شب انقلاب صنعتی)

بخش سوم: جامعه‌های صنعتی و جامعه‌های صنعتی‌شونده

9. انقلاب صنعتی (علت‌های انقلاب صنعتی/ تاریخچه کوتاه انقلاب صنعتی/ علت‌های تداوم انقلاب صنعتی/ گوناگونی سطح توسعه صنعتی در نظام جهانی جامعه‌های انسانی)
10. جامعه‌های صنعتی: تکنولوژی‌ها و اقتصادها (شالوده‌های تکنولوژی جامعه‌های صنعتی/ نظام‌های اقتصادی در جامعه‌های صنعتی/ یکپارچگی فزاینده اقتصاد جهانی)
11. جامعه‌های صنعتی: جهان‌بینی‌ها و سیاست‌ها (جهان‌بینی‌ها در جامعه‌های صنعتی/ تفاوت‌های جامعه‌های صنعتی/ سیاست‌های توسعه صنعتی)
12.  جامعه‌های صنعتی: لایه‌بندی‌های اجتماعی (لایه‌بندی در جامعه‌های صنعتی/ نابرابری اجتماعی: دو روند اساسی)
13. جامعه‌های صنعتی: جمعیت، خانواده و سرگرمی‌ها (جمعیت/ خانواده/ سرگرمی‌ها، هنرها و رسانه‌های همگانی/ دشواری‌ها و مسائل پیشرفت/  جامعه‌های صنعتی از دیدگاه نظری)
14. جامعه‌های صنعتی‌شونده (انواع جامعه‌های صنعتی‌شونده/ تکنولوژی و بهره‌وری/ رضد جمعیت و پیامدهای آن/ اقتصاد/ سیاست‌ها/ لایه‌بندی اجتماعی/ شکاف‌ها و کشمکش‌ها/ آموزش و پروزش/ جهان‌بینی‌‌های کهن و نوین/ خویشاوندی/ پایگاه اجتماعی زنان/ جامعه‌های صنعتی‌شونده از دیدگاه نظری)
15. مهم‌ترین تجربه‌های اجتماعی در قرن بیستم: آزمودن مرزهای ممکنات (چند تجربه موفیت‌آمیز/ شکست فاجعه‌آمیز یک تجربه گسترده/ درس‌هایی که می‌توان آموخت)
16. مروری بر گذشته‌ها . نگاهی به آینده (نگاهی به گذشته/ نگاهی به آینده)

فرهنگ اصطلاح‌ها

پیوست‌ها

یاداشت‌ها