فاطمه س , دریای بیكران دانش

یكی از ابعاد مهم وجودی حضرت زهرا س شخصیت علمی و دانش الهی او می باشد اینكه حقیقت دانش آن بزرگواران چیست و نحوه دریافت آن چگونه بوده است, مسائل و معارف بلندی است كه ما را دسترسی به آن نیست و حقیقت وحی و اتصال به آن را تنها كسانی می دانند كه خود, مخاطب آن بوده اند

یكی از ابعاد مهم وجودی حضرت زهرا(س) شخصیت علمی و دانش الهی او می‏باشد. اینكه حقیقت دانش آن بزرگواران چیست و نحوه دریافت آن چگونه بوده است، مسائل و معارف بلندی است كه ما را دسترسی به آن نیست و حقیقت وحی و اتصال به آن را تنها كسانی می‏دانند كه خود، مخاطب آن بوده‏اند. امّا فهم ظواهر امر و تلاش برای نزدیك شدن به دریای بیكران دانش آنان و نوشیدن جرعه‏ای از آن هر چند اندك، توفیقی است بزرگ. آنچه به اختصار در این مقاله آمده تلاشی است كه نویسنده در تبیین چهره علمی صدیقه كبرا(س) و منابع دانش آن حضرت(س) مبذول داشته‏اند.

اصولاً انسانها از طریق تلاش و كوشش و زحمت و استفاده از استاد و منابع متعارف معلومات خود را تحصیل می‏كنند. چنین دانشی ممكن است با واقع و حقیقت منطبق باشد و برخی اوقات نیز با حقیقت منطبق نیست و خطا و اشتباه در آن راه پیدا می‏كند ولی برگزیدگان الهی و معصومین علیهم‏السلام مانند حضرت زهرا(س) از راههای غیر متعارف نیز معارف و حقایقی به دست می‏آورند. به علاوه علم آنها علمی است به دور از خطا و اشتباه، دانشی كه همواره با حقیقت و واقع سازگار است و به عبارت دیگر دانش آنها همراه با مقام عصمت است.

●مرجعیت علمی مسلمین

همواره باید فرد یا افرادی در جامعه اسلامی باشند تا معارف و دستورات الهی را به كسانی كه آگاهی ندارند بیاموزند. واضح است كه این افراد باید از چنان دانشی برخوردار باشند كه خطا و اشتباه در دانششان پیش نیاید تا بتوانند حافظ و نگهدار واقعی احكام الهی باشند. قرآن مجید در این رابطه می‏فرماید: فاسئلوا اهل الذكر ان كنتم لا تعلمون. در این آیه خداوند دستور می‏دهد افرادی كه نمی‏دانند از "اهل ذكر" سؤال كنند، و منظور از "ان كنتم لا تعلمون" "اگر نمی‏دانید"، جمیع معارف حقیقی است و مقصود از اهل ذكر هر كسی است كه عالم به آن باشد ولی بر اساس روایات مصداق "اهل ذكر" در آیه شریفه همان اهل‏بیت علیهم‏السلام می‏باشند.

ابن‏عباس در باره "فاسئلوا اهل الذكر" می‏گوید: آنها محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین هستند، آنان اهل ذكر و علم و عقل و بیانند و آنان اهل‏بیت نبوتند.

ابن‏عباس در باره "فاسئلوا اهل الذكر" می‏گوید: هو محمد و علی و فاطمهٔ و الحسن و الحسین علیهم‏السلام، هم اهل الذكر و العلم و العقل و البیان و هم اهل بیت النبوه... . آنها محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین هستند، آنان اهل ذكر و علم و عقل و بیانند و آنان اهل‏بیت نبوتند.

چنان كه امام باقر(ع) می‏فرماید: نحن اهل الذكر و نحن المسؤولون ... ما اهل ذكر هستیم و ما هستیم كسانی كه باید از ما سؤال شود.

از این‏رو بر اساس این روایات روشن می‏گردد كه حضرت زهرا(س) و سایر معصومین "اهل ذكر" می‏باشند و آنها هستند كه به معارف الهی آگاهی كامل دارند و مردم باید معالم دین خود را از آنها بیاموزند.

●زهرا(س) همه چیز می‏دانست

از روایات متعدد استفاده می‏شود كه حضرت زهرا(س) به همه چیز آگاهی داشت چون آفرینش او و پدر و شوهرش از شجره واحد و نور واحد بود.

عمار یاسر نقل می‏كند كه حضرت علی(ع) داخل منزل شد. چون فاطمه او را دید گفت: بیا تا برای تو بیان كنم آنچه در گذشته واقع شده و آنچه الآن هست و آنچه تا حال انجام نشده و تا روز قیامت اتفاق می‏افتد.

علی(ع) وقتی این سخن را شنید خدمت پیامبر(ص) رسید و نزدیك آن حضرت نشست. پیامبر(ص) فرمود: تو سخن می‏گویی یا من سخن بگویم؟ علی(ع) گفت: سخن گفتن شما بهتر است. پیامبر(ص) فرمود: وارد بر فاطمه شدی و او چنین و چنان گفت (در باره دانش وسیع و گسترده خود با تو سخن گفت) و تو برگشتی! علی(ع) گفت: آیا نور فاطمه از نور ماست؟ پیامبر(ص) فرمود: مگر نمی‏دانستی؟ علی(ع) از شنیدن این سخن به سجده افتاد و به پاس این نعمت بزرگی كه خداوند به وی عنایت كرده، شكر او را به جای آورد و به خانه برگشت. حضرت زهرا(س) گفت: خدمت پدرم رسیدی و آنچه من در رابطه با آگاهی‏ام، گفتم به او خبر دادی. حضرت علی(ع) فرمود: آری. آنگاه حضرت زهرا(س) به علی(ع) گفت: همانا خداوند نور مرا آفرید در حالی كه خدا را به پاكی یاد می‏كرد. سپس آن را در درختی از درختهای بهشت به ودیعت گذاشت كه سبب روشنایی و درخشندگی آن درخت شد. آنگاه چون پدرم وارد بهشت شد خداوند به او وحی كرد كه از میوه آن درخت استفاده كند. او نیز چنین كرد. آنگاه من در صلب پدر قرار گرفتم. سپس مادرم خدیجه آن نور را دریافت كرد و از او متولد شدم. من از چنین نوری می‏باشم و دانش همه چیز در گذشته و حال و آینده دارم.

ای اباالحسن مؤمن! با نور الهی حقایق را نظاره می‏كند.

آن حضرت در حین ولادت مورد عنایت خاص الهی واقع شد و آن چنان از دانش به وی عطا شد كه از دیگران بی‏نیاز گردید. امام باقر(ع) در سبب نامگذاری آن حضرت به (فاطمه) می‏فرماید: بعد از ولادت فاطمه(س) خداوند به یكی از فرشتگان دستور داد به پیامبر بگوید كه نام او را "فاطمه" بگذارد. آن حضرت نیز چنین كرد. آن گاه خداوند فرمود: "انّی فطمتك بالعلم ... به وسیله دانش

به تو شیر دادم". از این جمله استفاده می‏شود كه آن حضرت در آغاز طفولیت دارای علوم ربّانی و الهی بوده است.

●منابع علمی حضرت زهرا(س)

بعد از رحلت پیامبر گرامی اسلام، وحی آسمانی بر كسی نازل نمی‏شود و درهای وحی بعد از آن حضرت برای همیشه بسته است. اما حضرت زهرا(س) و سایر معصومین(ع) دارای علم و دانش بس وسیع و گسترده‏ای هستند. آنان نسبت به معارف دینی و مصالح مسلمین و حقایق گذشته و آینده آگاهی كامل دارند. حال این سؤال مطرح است كه آنان از چه منابعی این علوم گسترده را به دست می‏آورند. بر اساس متون دینی به منابع چندی می‏توان اشاره كرد كه برخی از آنها اینهاست:

● قرآن

كتاب الهی سرچشمه جاودانه و ارزشمند تمام علوم و دانستنیهایی است كه در امر هدایت بشر نقش دارد و آگاهی به آن رهگشای همه معارف و حقایق اسلامی است. آگاهی كامل از قرآن

امام صادق(ع) در ضمن توصیف "مصحف فاطمه(س)" می‏فرماید: ... و فیه علم القرآن كما انزل. علم قرآن همان طور كه نازل شده در مصحف فاطمه(س) موجود است.

به طوری كه انسان تفسیر و تأویل و ظاهر و باطن و محكم و متشابه آن را به خوبی بشناسد به انسان این توان را می‏دهد كه تمام نیازهای خود و جامعه را از آن استخراج نماید.

حضرت علی بن‏موسی‏الرضا(ع) در توضیح آیه ".. و لو رَدُّه الی الرسول و الی اولی الامر منهم لعلمه الذین یستنبطونه منهم ..."می‏فرماید: منظور از این آیه "آل محمد است" و هم الّذین یستنبطونه من القران و یعرفون الحلال و الحرام، آنها كسانی هستند كه از قرآن استنباط می‏كنند و حلال و حرام را می‏شناسند. چنان كه در رابطه با آیه شریفه "و ما یعلم تاویله الاّ اللّه‏ و الراسخون فی العلم" "تأویل قرآن را جز خدا و ثابت‏قدمان در علم نمی‏دانند" امام صادق(ع) می‏فرماید: نحن الراسخون فی العلم و نحن نعلم تأویله. ما (اهل بیت) راسخان در علم هستیم و ما تأویل قرآن را می‏دانیم.

امام باقر(ع) در رابطه با تفسیر آیه مباركه "فالذین آتینا هم الكتاب یؤمنون به كسانی كه به آنها كتاب آموختیم به آن ایمان دارند" می‏فرماید: هم آل محمد. آنها از آل محمد هستند.

نیز از امام باقر(ع) در باره آیه مباركه "بل هو آیات بیّنات فی صدور الذین اوتو العلم"قرآن نشانه‏های آشكاری است در قلب كسانی كه به آنها دانش داده شده" سؤال شد فرمود: منظور ما هستیم.

امام صادق(ع) در ضمن توصیف "مصحف فاطمه(س)" می‏فرماید: ... و فیه علم القرآن كما انزل. علم قرآن همان طور كه نازل شده در مصحف فاطمه(س) موجود است.

از روایاتی كه در تفسیر آیات ذكر شده و امثال آن، نقل شد استفاده می‏شود كه آگاهی نسبت به قرآن و اسرار آن مربوط به حضرت زهرا(س) و سایر معصومین علیهم‏السلام می‏باشد، چون قرآن در خانه آنها نازل شده است و آنها هستند كه در سایه آشنایی با این منبع لایزال الهی توانایی شناخت و درك حقایق و معارف و دانشهای گوناگون را پیدا كرده‏اند.

●پیامبر اسلام

دومین منبع از منابع دانش حضرت زهرا(س) علم و دانشی است كه آن حضرت از پدر بزرگوارش فرا گرفته است. او در دامن پیامبر(ص) بزرگ شده و جزء نزدیكترین افراد به حضرت(ص) بوده است و پیامبر(ص) بیشترین معاشرت و انس را با او داشته و از سرچشمه وحی او را سیراب می‏كرده است. چنان كه روایات متعددی كه آن حضرت از پیامبر اكرم(ص) اسلام نقل می‏كند شاهد گویایی است بر آنكه آن حضرت از پدرش دانشهای فراوانی را فرا گرفته است. به علاوه حضرت امام جعفرصادق(ع) در باره "مصحف حضرت فاطمه(س)" می‏فرماید: مصحف فاطمه(س)، املاء رسول خدا(ص) و خط علی(ع) است.

مصحفی كه یكی از منابع مهم امامان معصوم علیهم‏السلام بوده است و آنان در موارد مختلف به آن مراجعه كرده و برای دیگران نیز بیان می‏كردند.

● فرشتگان

یكی دیگر از منابع علم آن حضرت، فرشتگان می‏باشند. حضرت زهرا(س) همانند خضر، "ذوالقرنین" و مریم بود كه بر اساس ظاهر آیات قرآن، با فرشتگان الهی ارتباط داشتند و حقایقی از عالم غیب به آنان می‏رسید. بلكه آن حضرت به مراتب از آنان بالاتر بود چون اگر حضرت مریم سیده زنان عصر خودش بود، حضرت زهرا(س) سرور زنان تمام جهانیان است.

"روح‏القدس" یك روح امدادگر است كه انسان را به هنگام انجام كارهای مهم معنوی

و الهی یاری می‏دهد و به تفاوت مراتب اشخاص متفاوت است.

طبق برخی روایات، "مصحف" آن حضرت مشتمل بر علومی بود كه توسط فرشتگان در اختیار حضرت زهرا(س) قرار می‏گرفت. البته راجع به "مصحف" آن حضرت كه از چه منبعی می‏باشد برخی روایات چنان كه اشاره شد از املاء پیامبر(ص) شمرده است.

از امام صادق(ع) راجع به "مصحف فاطمه(س)" سؤال شد. حضرت در پاسخ فرمود: بعد از رحلت پیامبر(ص) حضرت زهرا(س) دچار آن چنان حزن و اندوهی شد كه از شدت و زیادی آن جز خدا كسی آگاهی نداشت. خداوند هم برای تسلّی آن حضرت فرشته‏ای نزد وی فرستاد تا او را تسلی داده با وی سخن بگوید. حضرت زهرا(س) جریان را به حضرت علی(ع) گفت.

یكی دیگر از منابع علم و دانش حضرت زهرا(س) و سایر معصومین(ع) "روح‏القدس" است كه همواره با آنان است و آنان را در درك و فهم حقایق جهان هستی مدد می‏رساند.

حضرت علی(ع) فرمود: هر گاه احساس كردی كه فرشته بر تو نازل و صدایی شنیدی مرا مطلع كن. پس آنگاه كه فرشته آمد با حضرت سخن بگوید، به حضرت علی(ع) خبر داد و آن حضرت هم هر چه می‏شنید آنها را می‏نوشت و از آن نوشته‏ها "مصحف فاطمه(س)" به وجود آمد.

در همین رابطه در روایت دیگری امام صادق(ع) می‏فرماید: بعد از رحلت پیامبر(ص) كه فاطمه دچار حرن و اندوه زیاد شده بود جبرئیل بر او نازل می‏شد و به او تسلیت می‏گفت و از وضع پدرش به وی خبر می‏داد و همچنین از آنچه در آینده نسبت به فرزندان او اتفاق می‏افتد او را مطلع می‏نمود و حضرت علی(ع) آنها را می‏نوشت و بدین‏وسیله "مصحف" فاطمه به وجود آمد.

از این روایات و همانند اینها كه فراوان است به خوبی استفاده می‏شود كه فرشتگان با فاطمه زهرا(س) ارتباط داشتند و دانشهایی الهی در اختیار آن حضرت قرار می‏دادند. در باره مصحف حضرت(س) در ادامه نیز مطلبی خواهیم آورد.

پاورقیها:

منبع:نشریه پیام زن ، شماره ۶۸

نویسنده:عبدالرحمن انصاری‏شیرازی

---