دخترها بیشتر از پسرها افسرده می شوند

نیم قرن پیش در مورد افسردگی در کودکان تردید وجود داشت اما امروز می دانیم که افسردگی در کودکان با ملاک هایی مشابه با بزرگسالان قابل تشخیص است

نیم‌قرن پیش در مورد افسردگی در کودکان تردید وجود داشت. اما امروز می‌دانیم که افسردگی در کودکان با ملاک‌هایی مشابه با بزرگسالان قابل تشخیص است. افسردگی در کودکان به صورت احساس غم، عصبانیت و ناکامی خود را نشان می‌دهد که اگر به موقع تشخیص داده شود، قابل درمان است. اما از آنجا که نشانه‌های این اختلال تا حدی با سایر اختلالات مشابه است، تشخیص افسردگی در کودک را برای خانواده و اولیای مدرسه مشکل می‌کند. در رابطه با نشانه و علایم و عواملی که در افسردگی کودکان دخیل است با «دکتر فرحناز نوری» گفت‌وگو کرده‌ایم که در زیر می‌خوانید.

‌‌‌

‌نشانه‌های کودکی که از افسردگی رنج می‌برد، چیست؟

نشانه‌های افسردگی در کودکان در سنین مختلف متفاوت است که از بی‌اعتنایی و منفعل شدن در نوزادی تا خودکشی در نوجوانی گسترده است. یک کودک پیش‌دبستانی ممکن است با گوشه‌گیری و در خود فرورفتگی افسردگی را بروز دهد. یک کودک دبستانی ممکن است با جروبحث و دعوا آن را نشان دهد و بالاخره یک نوجوان ممکن است با احساس گناه و ناامیدی به افسردگی واکنش نشان دهد. به طور کلی نشانه‌های افسردگی درکودکان و نوجوانان عبارت است از: ۱-عصبانیت و پرخاشگری با همسالان و والدین ۲- از فعالیت‌هایی که مناسب سنش است کناره‌گیری می‌کند، در واقع از فعالیت‌هایی که قبلا لذت می‌برده، دیگر لذت نمی‌برد. ۳- شکایت‌های جسمانی از قبیل سردرد، شکم‌درد و ضعف و خستگی دارد. ۴- خواب کودک به هم می‌ریزد، کابوس می‌بیند و مکرر از خواب بیدار می‌شود. ۵- با مشکلات بی‌اشتهایی و کم‌اشتهایی روبه‌رو می‌شود. ۶- حالت‌های بهانه‌گیری، لجبازی، بدخلقی دارد. ۷- در خلوت خودش گریه، ناله و زاری سر می‌دهد که ممکن است بی‌صدا باشد. ۸- دچار خیالپردازی می‌شوند، دوست‌های خیالی برای خود درست می‌کنند و خودشان را با آن سرگرم می‌کنند. ۹- احساس منفی و بد گناه در مورد خود دارند. دایما چنین جملاتی از آنها شنیده می‌شود «هیچ‌کس منو دوست نداره، من اضافی‌ام، تقصیر من بود و...» مجموعه همه این علایم سبب می‌شود که تمرکز کودک به هم ریزد و در تصمیم‌گیری‌هایش دچار اختلال شود که منجر به افت تحصیلی می‌شود. البته باید این را یادآور شد که خیلی از والدینی که با این نشانه‌ها به روانشناس مراجعه می‌کنند، نمی‌دانند که فرزندشان افسرده است.

‌علایمی که برشمردید آیا با نشانه‌های افسردگی در بزرگسالان تفاوت دارد؟

بله، کاملا متفاوت است. کودکان افسرده تا حدود ۱۲،۱۳سالگی عموما دارای آن نشانه‌هایی هستند که ذکر کردم اما از ۱۳ سالگی علایم مربوط به دوره بزرگسالی شروع می‌شود. دیگر نشانه‌ای از بیش‌حرکتی نیست بلکه کندی روانی و حرکتی دیده می‌شود. یا در مورد اختلال در خواب در کودک که به صورت ترس و کابوس است اما در بزرگسالی مشکلات معمول خواب وجود دارد.

‌این مشکل موقتی است یا اینکه می‌تواند به صورت طولانی‌مدت باشد؟

افسردگی در بزرگسالان و کودکان می‌تواند به صورت دوره‌ای باشد. به هرحال ما موقعی تشخیص افسردگی را می‌دهیم که خلق غمگین کودک در یک دوره زمانی (مثلا دو ماه) استمرار داشته باشد.

‌چه عواملی در افسردگی کودکان دخیل است؟

سه بافت را باید نام برد: بافت خانواده، همسالان و دوستان و بافت مدرسه چرا که افسردگی کودکان تابع شرایط محیط است. در بافت خانواده، تعارضات زناشویی، محیط ناامن، محیط پرتنش و محیطی که کودک هیچ کنترلی روی آن ندارد وجود دارد. در خانواده‌هایی که یکی از والدین تهدید به رفتن می‌کند یا اینکه فضای خانواده همراه با قهر، کم‌محلی و بی‌اعتنایی است، این محیط، محیط افسرده‌سازی است. چند دسته از والدین وجود دارند که احتمال افسردگی در کودکان را زیادتر می‌کنند. والدینی که افسرده هستند، والدینی که بیش از حد کنترلگر هستند. والدین وسواسی، والدین کمالگرا، پدر و مادرهایی که از والد بودن لذت نمی‌برند، منظور والدینی است که رفاه را برای کودکان‌شان فراهم می‌کنند اما ارتباط عاطفی خوبی برقرار نمی‌کنند، والدینی که ارتباط‌شان با بچه‌ها محدود است یعنی ضرورتی را احساس نمی‌کنند که باید با بچه‌هایشان ارتباط برقرار ‌کنند، والدینی که در ارتباط با کودک اصول روشن و شفافی ندارند که این مساله باعث سردرگمی بچه می‌شود و مشاهده خشونت در میان اعضای خانواده مثلا جروبحث و توهین والدین به همدیگر. در بافت مدرسه موفقیت تحصیلی بسیار مهم است. باید به کودکان این آموزش داده شود که در صورت شرایط شکست تحصیلی، با درماندگی و احساس ضعف روبه‌رو نشوند. ممکن است مشکلات تحصیلی ناشی از اختلالات یادگیری باشد. باید شرایطی را فراهم کنیم که در صورت تشخیص کودک را به آموزش ویژه ارجاع دهیم. اما در رابطه با همسالان و دوستان ما به عنوان والد یا معلم باید به این موضوع حساس باشیم اگر فرزند و دانش‌آموزی در برقراری ارتباط با همسالان مشکل دارد، مهارت‌های اجتماعی را به وی آموزش دهیم.

‌شیوع افسردگی در کودکان چقدر است؟

دو تا هشت درصد کودکان چهار تا ۱۸ساله ممکن است دچار افسردگی شوند. در بین کودکان پیش‌دبستانی کمتر از یک‌درصد و درکودکان سنین مدرسه دودرصد است.

‌آیا شرایط ژنتیک و عوامل وراثتی در ایجاد افسردگی در کودک نقش دارد؟

بله، مخصوصا وقتی افسردگی را به شکل یک اختلال بالینی و مرضی ببینیم.

‌افسردگی بیشتر در پسربچه‌ها دیده می‌شود یا دختربچه‌ها؟

در دوران کودکی مساوی است نمی‌توان گفت کدام‌یک بیشتر دچار این اختلال می‌شوند اما با بزرگ‌تر شدن به نظر می‌رسد نسبت دختران بیشتر می‌شود.

‌آیا ممکن است افسردگی با دیگر اختلالات همبودی داشته باشد؟

بله، ممکن است افسردگی با وسواس، اختلال اضطراب، بیش‌فعالی و در دوره نوجوانی با سوءمصرف مواد و الکل و اختلال سلوک همبودی داشته باشد.

‌روابط کودک افسرده با اعضای خانواده‌اش چگونه است؟

رابطه کودک با خانواده بر اساس آسیبی است که از خانواده زده شده باشد. اگر کودک خشمش از پدرش باشد و به دلیل بی‌اعتنایی و بی‌توجهی پدرش دچار افسردگی شده باشد بالطبع نمی‌تواند رابطه خوبی با پدرش داشته باشد. کودک احساس دوگانگی می‌کند هم والدش را دوست دارد و هم نسبت به وی خشم دارد.

‌کودکی که از افسردگی رنج می‌برد آیا افکار خودکشی به سراغش می‌آید؟

در کودکان به ندرت اقدام به خودکشی صورت می‌گیرد اگرچه افکار مربوط به مرگ می‌تواند وجود داشته باشد. اما در نوجوانی ممکن است اتفاق بیفتد.

‌درمان کودکان مبتلا به افسردگی چقدر زمانبر است؟

بستگی به شدت اختلال دارد. بالطبع هر چقدر شدیدتر درمان هم طولانی‌تر می‌شود البته ما باید مراقب عود هم باشیم. ممکن است کودک رو به بهبود برود اما یکی، دو سال دیگر دوباره افسردگی‌اش عود کند.

‌برای درمان، چه روشی مناسب‌تر است؟

بهترین نوع درمان، درمان در سیستم خانواده است. مسلما اول محیط بیمار باید مورد توجه قرار گیرد. ما درمان را روی خانواده و مشکلاتش و عواملی که برشمردم می‌گذاریم و اگر مربوط به مدرسه باشد، مشکلات و ناکامی‌ها را درمان می‌کنیم. در واقع بهترین نوع درمان، روان‌درمانی است. هرچند در مواردی که اختلال شدید باشد درکنار روان‌درمانی باید از دارودرمانی هم استفاده کرد.

مرجان متین

عکس: گل‌آرا سجادیان، شرق

۶۵۲۷۹;گفت‌وگو با «دکتر فرحناز نوری» در مورد افسردگی در کودکان