مددکاری اجتماعی و سلامت اجتماعی

توجه به سلامت روان جامعه, بستر لازم برای نشاط اجتماعی را فراهم می کند

هرگاه صحبت از سلامت می‌شود بی‌درنگ سلامت جسم به ذهن متبادر می‌شود. این در حالی است که در تعاریف ارائه شده از این مفهوم، آن را شامل ۴ بعد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی می‌دانند. هر یک از ابعاد در جای خود مهم هستند و می‌توانند بر سایر ابعاد تأثیرگذار هم باشند.

نگاه تک‌بعدی به حوزه سلامت و تقلیل سلامت به حوزه جسمی‌ فراگیر بوده و هست. این توجه موجب شده تا سایر ابعاد از جمله بعد اجتماعی مورد غفلت قرار گیرد، در حالی که سلامت همه جنبه‌های زندگی انسان را دربرمی‌گیرد.

اگر در حوزه سلامت جسم بیماری شایع‌شده یا شیوع پیدا کند همه امکانات جهت مدیریت بر بیماری به کار گرفته می‌شود، چون غفلت، ممکن است مرگ آنی فرد را به دنبال داشته باشد، لذا به اصطلاح «به چشم می‌آید». در حالی که غفلت در سایر ابعاد سلامت از جمله سلامت اجتماعی ـ بویژه که افراد درگیر آسیب‌های اجتماعی و جرایم باشند ـ مرگ تدریجی نیروی انسانی را به دنبال خواهد داشت؛ موضوعی که چون در زمان کوتاه به چشم نمی‌آید، مورد غفلت هم قرار می‌گیرد. تجربه کشورهای مختلف در زمینه نوع برخورد و واکنشی که نسبت به مشکلات ناشی از هریک از ابعاد داده می‌شود موید فاصله بسیار زیاد و تفاوت فاحش است. تعداد کم افراد دارای مشکلات جسمی ‌سروصدای بیشتری نسبت به تعداد بسیار زیاد افراد دارای مشکل در سایر ابعاد سلامت بویژه اجتماعی خواهد کرد.

این توجه بیشتر در حوزه سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان در جوامع مختلف هم به چشم می‌آید. موضوع سلامت اجتماعی در بسیاری از جوامع مورد غفلت قرار گرفته است، لذا برای تقویت این جایگاه در جامعه و زندگی مردم و سیاستگذاران اجتماعی، مددکاران اجتماعی بهترین گزینه برای مدیریت سلامت اجتماعی هستند تا با استفاده از سایر ظرفیت‌های موجود در جامعه و متخصصان روانی و اجتماعی در این زمینه گام‌های اساسی برداشته شود. تحقق این مساله در مرحله اول مستلزم این است که مددکاران اجتماعی در این زمینه بیش ازپیش فعال شده و دانش خود را افزایش دهند. تنوع و گستردگی مولفه‌ها و شاخص‌های سلامت اجتماعی در ابعاد ایجابی و سلبی در جوامع مختلف و حتی در مناطق مختلف یک کشور و متغیر بودن این مولفه‌ها ایجاب می‌کند تا سنجش شاخص‌های سلامت اجتماعی مورد اهتمام جدی قرار گیرد و هرساله شاهد ارائه گزارش‌های اجتماعی و مولفه‌هایی از این دست باشیم.

با این باور که سلامت در ابعاد مختلف آن بر پیشگیری متمرکز است می‌توان انتظار داشت تقویت بعد اجتماعی سلامت در کنار سایر ابعاد آن بسترهای لازم را برای افزایش نشاط اجتماعی، وفاق اجتماعی، تعامل اجتماعی، همبستگی اجتماعی، رضایت از زندگی، مسوولیت‌پذیری اجتماعی، مشارکت اجتماعی، کارآمدی بیشتر، کاهش آسیب‌های اجتماعی و جرایم، کاهش هزینه‌ها،تقویت هویت فرهنگی و...را می تواند در هر جامعه‌ای فراهم کند. این اتفاق با استفاده از متخصصان اجتماعی از جمله مددکاران اجتماعی متعهد به مبانی فرهنگی در جامعه عملی خواهد شد و این که متخصصان سلامت جسم خود را شفادهنده مشکلات اجتماعی ندانند. همان‌طور که متخصصان حوزه اجتماعی نیز نباید خود را کفیل سایر ابعاد سلامت بدانند و همه سلامت را در بعد اجتماعی آن خلاصه نکنند.

در ضمن لازم است سیاستگذاران و برنامه‌ریزان هر کشوری عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت را به رسمیت بشناسند. در این زمینه و حوزه ساختارهای اجتماعی بیش از ساختارهای پزشکی (جسمی) می‌توانند اثرگذار باشند.

توجه به ابعاد اجتماعی سلامت کمک خواهد کرد تا افراد از نظر اجتماعی، جامعه سالم را شکل دهند. بدون شک تقویت و توسعه شاخص‌های سلامت اجتماعی در هر جامعه‌ای کاهش بار بیماری‌های جسمی‌ و روانی را به دنبال خواهد داشت. به همین دلیل مددکاران اجتماعی به دلیل چند و بین‌رشته‌ای بودن به عنوان پیشقراولان حوزه سلامت اجتماعی باید بیش از پیش احساس مسوولیت کرده و تلاش کنند جامعه از دانش این حرفه در جهت ارتقای مستمر کیفیت زندگی مردم و توسعه شاخص‌های سلامت اجتماعی بهره‌مند شود.

با این امید که در کشور در حوزه‌های تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و در اسناد مهم کشور از جمله قوانین برنامه توسعه کشور، سلامت اجتماعی فصل مستقلی را به خود اختصاص دهد تا ان‌شاءالله زمینه ارتقا و بهبود شاخص‌های این حوزه بیش از پیش فراهم گردد و سنجش شاخص‌های سلامت اجتماعی در سطوح ملی، استانی و شهرستانی اجرایی و عملیاتی شود و برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌ها بر مبنای همین سنجش‌ها باشد تا واقع‌بینانه‌تر از قبل تصمیم گرفته شود. مددکاران اجتماعی با تمسک به بزرگ مددکار عالم، حضرت علی(ع) ـ که روز ولادت ایشان را به عنوان روز مددکاری اجتماعی جشن می‌گیرند ـ با همه توان خود آماده هستند تا در این راه، یار و یاور مسوولان و مردم عزیز ایران باشند.

سیدحسن موسوی‌چلک

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی