روی خط آموزش هنر كاردستی تقویت كننده نگاه خلاقانه دانش آموزان

این نوشتار درپی آن نیست كه اعتبار و اهمیت درس هنر را در دوره ابتدایی یادآوری كند, بلكه قصد دارد اولیا و معلمان را متوجه هنر و فواید كارهای دستی دانش آموزان كند و اگر معلمان و اولیاء دانش آموزان به هنر كاردستی بهای لازم را دهند شاهد رشد و بالندگی و ظهور هزاران استعداد برجسته در رشته های گوناگون در كشورمان, در آینده خواهیم بود

دانش آموزان ما در این دوره دیگر كودكی نمی كنند، چون پدرها و مادرها و حتی بعضی از معلمان والدین خوب و مسئولی شده ایم! و اجازه نمی دهیم آنها كودكی كنند؛ حتی از طبیعت لذت بردن را از آنان دریغ می كنیم و یا كارهای دستی انجام دهند و روی برگ های پائیزی راه بروند و صدای خش خش برگ ها را بشنوند و یا در زیر باران لذت خیس شدن را تجربه كنند و افسوس...

آدم ها با بالا رفتن سنشان بالغ نمی شوند، باید احساس كنند و با تجربیاتشان بزرگ شوند.

همه هراس ها را باید از آنان گرفت و اجازه دهیم كه بچه ها كارهای هنری انجام دهند، چراكه انجام كارهای هنری مقدمه اندیشیدن برای بچه هاست و به ایده ها و كارهای دستی آنها باید احترام گذاشت و درس هنر در دوره ابتدایی برای دانش آموزان مجالی است برای تفكر، و باید كلاس هنر با سایر كلاس ها متفاوت باشد و چه اشكالی دارد كه حتی ساعت درس هنر بعضی از مواقع دانش آموز با خاك و گل بازی كند؛ هدف این است كه قوه خلاقه دانش آموزان را بیدار و شكوفا كنیم.

این نوشتار درپی آن نیست كه اعتبار و اهمیت درس هنر را در دوره ابتدایی یادآوری كند، بلكه قصد دارد اولیا و معلمان را متوجه هنر و فواید كارهای دستی دانش آموزان كند و اگر معلمان و اولیاء دانش آموزان به هنر كاردستی بهای لازم را دهند شاهد رشد و بالندگی و ظهور هزاران استعداد برجسته در رشته های گوناگون در كشورمان، در آینده خواهیم بود.

پدرها و مادرها باید پیگیر درس هنر فرزندانشان باشند و بدانند بی توجهی اولیاء و معلمان به درس هنر چه ضررهای جبران ناپذیری را به روح و روان و قوه خلاقیت آنها وارد می سازد.

استاد محمد ظاهری از كارشناسان گروه درس هنر در سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش وپرورش می گوید: «برای تربیت شهروند سالم نیاز به انجام كارهای هنری از جمله موسیقی، نقاشی، كاردستی و... نیاز می باشد و هدف موزیسین و... نیست و هدف نهایی تربیت شخصیت سالم از جنبه های روحی و روانی می باشد و تربیت هنری یكی از رویكردهای درس هنر در دنیا می باشد و تربیت هنری یعنی:

۱) ایجاد فضایی كه كودكان به دور از معیارها و چارچوب های بزرگسالان آزادانه تخیل و اندیشه كنند.

۲) حواس آنها تقویت شود و ظرفیت های نهفته هوش و تفكر آنها پرورش یابد و احساسات آنها توسعه پیدا كند.»(۱)

پدرها و مادرها نیز با راهنمایی صحیح و اصولی می توانند قدرت پویایی و استدلال را ضمن انجام فعالیت های هنری در كودكان بیدار و بكار اندازند و معلمان نیز ساعت درس هنر را فدای دروس دیگری مانند ریاضی و... نكنند، چراكه خواسته یا ناخواسته پرورش خلاقیت دانش آموزان را به خطر می اندازند و متأسفانه درس هنر در دوره ابتدایی از ۳طرف مورد بی مهری قرار می گیرد؛ خانواده، مدرسه، وزارت آموزش وپرورش. كه البته مدتی است وزارت آموزش وپرورش برنامه هایی اساسی و مدونی را برای درس هنر دوره ابتدایی درحال اجرا دارد.

و اما در مدرسه باید توجه بیشتری به این درس شود، چراكه هنر درس است، نمره دارد، ساعت مخصوص دارد و متأسفانه در بعضی از مدارس در ساعت هنر كار هنری انجام نمی دهند و به تقویت درس های دیگری در این ساعت می پردازند و حتی برخی معلمان برای جبران كسری نمرات دیگر درس ها و این كه معدل دانش آموز بالا رود از آن استفاده می كنند.

پدرها و مادرها نیز باید برای درس هنر برنامه های خاص داشته باشند و فقط به یك یا دو درس اهمیت ندهند. بچه ها دنیای هنر و كاردستی را دوست دارند، پس انتظار به حقی است كه بگذاریم دانش آموزان با ارائه و انجام كارهای دستی اعتماد به نفس پیدا كنند. بدون اغراق یكی از پرجاذبه ترین و مؤثرترین راه پرورش دانش آموزان ابتدایی استفاده از كارهای دستی است و بی اعتنایی به كاردستی در ساعت هنر دوره ابتدایی و حتی در خانه توسط معلم و اولیاء، نادیده گرفتن اهداف تربیتی است.

كاردستی حس های پنج گانه را هماهنگ می كند و نوعی سلامت را برای فراگیران به وجود می آورد. هدف از آموزش در مدارس تربیت دینی، اخلاقی، اجتماعی و... است و شالوده اش استعداد و توانایی های انسان است تا فراگیر درست نبیند، نشود، احساس نكند، عواطفش تلطیف نمی شود؛ و اگر كنجكاوی اش برانگیخته نشود قدرت عقلانی اش به كار نمی افتد.

رشد روزافزون علم و زیاد شدن اطلاعات و دانش های بشری سبب شده است تا اهداف آموزش وپرورش واقع بینانه تر شوند، بسیاری از صاحبنظران علوم آموزشی معتقدند كه بهتر است معلم در كلاس درس چگونه یاد گرفتن، حل مسئله و خلاقیت را به دانش آموزان بیاموزند تا استعدادهایشان شكوفا شود و با نقاشی و كاردستی و دیگر هنرها می تواند آنها را در راه رسیدن به تقویت ذهنیشان یاری داد و حتی بر این باورند كه بسیاری از دانش آموزان ناسازگار از طریق همكاری با همكلاسی ها در یك گروه هنری فكرشان را در جهت پیشرفت می توان تغییر داد.

اساس زندگی انسان و هر موجود زنده دیگر بر تغییر استوار گردیده است در تمام دوران زندگی این تحولات حاكم است و هر تغییری مقدمه ای برای رسیدن به تحولات مطلوب بالاتر است و اركان و پایه های اصلی زندگی انسان بالغ بر چگونگی طی شدن در دوران كودكی بستگی دارد و در این دوره است كه رفتار آنها بویژه رفتار، شناختی، عاطفی و اجتماعی در رابطه با والدین و اطرافیان و محیط ایجاد می شود.

هر معلم و پدر و مادری كه به امر مهم كاردستی در كلاس هنر و در خانه عنایت و توجه داشته باشند ذوق، ابتكار و خلاقیت و شكوفایی استعدادها را برای دانش آموزان در جامعه اشاعه می دهد.

دانش آموز در ضمن انجام كارهای دستی یاد می گیرد چگونه خود را اداره كند و چگونه با دیگران ارتباط برقرار كند و چگونه راه حل ها را پیدا كند و هنگامی كه به ساختن وسیله ای و یا تكمیل آن مشغول می شود در واقع حس مسئولیت و اعتماد به نفس او بیدار شده و پرورش می یابد. كاردستی نوعی بازی فكری به حساب می آید و بوسیله آن می اندیشد و باید به او فرصت و اجازه لازم را داد تا قوه خلاقیت خود را از بند آزاد و بكار اندازد و اگر برای بیان اندیشه اش آزاد باشد راه ترقی و پیشرفت طبیعی او باز می ماند و به آسانی می تواند رشد ذهنی خود را بارور كند. انجام كاردستی توسط دانش آموزان به عقیده اكثر كارشناسان امر آموزش و روانشناسان، تمام حواس ها را به توازن و هماهنگی می رساند و كودك را تحریك می كند تا اعضای مختلف بدن به كار بیفتد تا موجب رشد و شكوفایی استعدادهایش گردد.

در انجام هنر كاردستی شناخت دانش آموز از محیط و چیزهای پیرامونش بیشتر می شود.

یادمان باشد منظور از انجام كارهای دستی تربیت متخصص نیست، بلكه هدف اصلی، بهتر آموختن، تقویت توانایی و شكوفایی استعدادهای گوناگون و كمك به تربیت اجتماعی دانش آموز است.

به وسیله كاردستی دانش آموزان احتیاجات روانی و امیال خود را ارضاء می كنند و قادرند نقشه هایی برای حل مسائل خود طرح نمایند و حتی مقررات اخلاقی و اجتماعی را ضمن كار گروهی یاد می گیرند و درست و نادرست را نیز تجربه می كنند و دقت و تصور در آنان تقویت می شود. امروزه در اكثر كشورهای پیشرفته در سال های آغازین مدرسه و حتی قبل از مدرسه به كار عملی كاردستی اهمیت زیادی می دهند تا آنجایی كه كودكان پس از گذشت چند سال از تحصیلشان دست به ابتكارات جالبی می زنند.

كودكان در سال های آغازین تحصیل از طریق به كارگیری حواس و كاربرد استعدادها مانند كاردستی و دیگر هنرها با طبیعت و زندگی آشنا می شوند و راه برخورد با مشكلات را درمی یابند و با واقعیتی آشنا می شوند كه در زندگی دچار مشكل و مسائلی می شوند كه باید برای آنها با قدرت اندیشه و تعقل راه حل هایی پیدا كند. بنابراین در این دوره از زندگی آنان نقش معلمان و اولیاء مشخص می شود و مربیان آگاه و روشن بین می توانند تعلیم نقاشی و كاردستی را آن چنان آموزش و یا هدایت نمایند كه كودكان فقط تماشاگر نباشند، بلكه آنان در ساختن وسایل و ابزار و اسباب بازی ها دخیل باشند و كاربردها و فایده های آنها را درك كنند.

اولیاء و معلمان نباید شك كنیم كه كارهای دستی در دوره تحصیل برای سرگرمی و وقت گذرانی نیست، بلكه وسیله ای برای فراگیران است تا به كمك آن نقش واقعی خود را در جهان یافته و شخصیت خود را نیز پرورش دهند و از همین رو انجام كارهای دستی یكی از بهترین ابزار تربیت شناخته شده است، چون بازی های ذهنی آرام، كاردستی و نقاشی و... به طور كلی فعالیت هایی هستند كه با دستكاری كودك توأم است و تجارب تربیتی گرانبهایی را برای كودكان به وجود می آورد، زیرا در موقع ساختن كاردستی به آنها اجازه داده می شود كه بیندیشند، ببینند، دست بزنند، عمل كنند و... آن وقت است كه اتفاق تازه ای رخ خواهد داد و دانش آموز نیز به غنای فكری و عاطفی خواهد رسید و محرومیت دانش آموز از محرك كاردستی قابل جبران نیست و در دوره های بعدی رشد باعث اخلال می شود و اگر برنامه های آموزشی در ساعت هنر متناسب با سن كودك باشد بسیاری از مشكلات را حل می نماید و نشاط و شادابی و رضایت خاطر او را موجب می شود و دانش آموزان دوره ابتدایی فعال، پرانرژی و علاقمند به كارهای دستی و كنجكاو هستند و به پرسش در محیط و افراد و چیزهای موجود می پردازند، چرا كه آماده و علاقمند به یادگیری هستند.

گفتیم كه هنر كاردستی به تقویت حواس پنج گانه كمك شایانی می كند و چون حواس تنها وسیله ارتباطی مستقیم فرد با عالم خارج است اهمیت و ارزش حواس و همین طور نقش محرك هایی مانند كارهای دستی كه می توانند حواس ما را ورزیده كنند را نمی توان منكر شد. كاردستی در به كارگیری عضلات و حواس مختلف كودكان و در نتیجه به وجود آوردن شناخت وافزایش دادن مهارت های جسمی، حسی و روانی و ذهنی آنها بیش از پیش روشن و مشخص می شود. معلمان باید در برانگیختن خلاقیت در كودكان تلاش بیشتری كنند و در این راه اولیاء نیز باید پیگیر هنر كاردستی توسط دانش آموزان باشند تا كودكانی سالم با اندیشه های پربار و خلاق تر تربیت شود.

زنگ هنر را باید به زنگ آزادی عمل تبدیل كرد تا فراگیران بتوانند مستقل فكر كنند و به آن عمل نمایند و ذوق معلم و حتی اولیاء در تحریك پذیری دانش آموزان خیلی مهم است.

در عرصه كارهای دستی بیش از آن كه نتیجه و محصول كار جالب باشد، اجرای آن اهمیت دارد، چون كودك احساس می كند كاری مربوط به خودش را انجام می دهد و به قدرت و توانایی خودش پی خواهد برد و محفوظش می دارد.

بگذاریم ابتدا امنیت روحی روانی در كلاس حاكم باشد و به آنان فرصت زندگی كردن بدهیم و بگذاریم خیال و اندیشه و خلاقیت بچه ها بی هیچ محدودیتی بتازد.

ساختن با گل و شكل سازی با مقوا، كاغذهای رنگی، چسب و... ساختن با چوب و حتی چیزهای دور ریختنی برای فراگیران لذت بخش است. تهیه كاردستی با گل از كارهای مورد علاقه كودكان است و هر سنی نمونه سازی با گل را دوست دارند و در كار با گل چون امكان كپی برداری از اشیاء كمتر وجود دارد، قوه خلاقیت كودك را به كار می اندازد، شناسایی كودك به اشكال ساخته شده افزایش می یابد، ارزش آن را درك می كند و نوعی پرسش گری برایش به وجود می آورد.

می توان از مواد و مصالح دیگری نظیر چوب و... برای بچه ها موقعیت های نشاط آور ایجاد كرد. با مقوا، كاغذهای رنگی و چسب و قیچی و حتی چیزهای مستعمل و بی استفاده كارهای دستی لذت بخشی تهیه كرد، چرا كه بریدن كاغذ با قیچی و چسباندن آنها به هم هماهنگی دست ها و چشم ها را موجب می شود و دقت را نیز افزایش می دهد. اولیاء با مهیا كردن وسایل كاردستی و معلمین با هدایت خلاقانه خود، دانش آموزان را جهت تجربیات تازه پرورش دهند. ساخت كارهای دستی را جزئی از زندگی كودكان قرار دهند و كمك اولیاء و مربیان باید به موقع احتیاج باشد و اگر احتیاج حقیقی باشد راهنمایی صورت پذیرد و در صورت اشتباه از طرف دانش آموز، آنان را راهنمایی و تشویق كنید، چون موارد گفته شده سبب افزایش علاقه و انگیزه برای انجام كارهای دستی می شود.

ایجاد نمایشگاه از كارهای دستی آنان در مدرسه و...باعث پیشرفت فراگیران در تمام زمینه ها و بالاخص به دست آوردن استقلال فكری و امنیت روانی و اعتماد به نفس می شود و نیز بزرگی را از كودكی می آموزند.

انتظار می رود كه اولیاء و مربیان با همدیگر در جهت رشد دانش آموزانمان در انجام كارهای دستی در خانه و زنگ هنر در مدارس ابتدایی آنها را خلاقانه پرورش دهیم برای ایرانی آباد و خلاق.

انشاءالله در نوشتارهای بعدی به نقش مهم نقاشی در دوره ابتدایی تحصیلی با عنوان (هنر زنگ رنگ و نقاشی، زنگ رویاهای كودكانه) خواهیم پرداخت.

پانوشت: ۱- سخنرانی استاد حمید طاهری در كارگاه آموزشی دبیران هنرستان لرستان در تاریخ

۲/۱۲/۸۴ خرم آباد.

حجت الله حسن زاده