ناآرامی در ستون فقرات

تقریبا تمام افرادی كه به میانسالی رسیده اند, حداقل یك بار دردهای ستون فقرات را تجربه كرده اند بیشتر این دردها با استراحت كوتاه مدت و مراقبت, بهبود می یابند اما برخی از این موارد تبدیل به مشكلات خطرناكی می شوند كه گاهی تا مدت ها و حتی تا آخر عمر, قدرت برخی از فعالیت ها را از بیمار سلب می كند

تقریبا تمام افرادی كه به میانسالی رسیده‌اند، حداقل یك‌بار دردهای ستون فقرات را تجربه كرده‌اند. بیشتر این دردها با استراحت كوتاه‌مدت و مراقبت، بهبود می‌یابند اما برخی از این موارد تبدیل به مشكلات خطرناكی می‌شوند كه گاهی تا مدت‌ها و حتی تا آخر عمر، قدرت برخی از فعالیت‌ها را از بیمار سلب می‌كند. به همین دلیل توجه به مشكلات ستون فقرات و پیگیری و درمان این مشكلات و همچنین مراقبت برای عود نكردن دوباره آن بسیار مهم است.

این هفته با آقای دكتر مسعود خدیوی، جراح مغز و اعصاب در این زمینه گفتگو كرده‌ایم؛ بخوانید!

ـ ضایعات ستون نخاعی به چند گروه تقسیم می‌شود؟

▪ عواملی كه باعث ایجاد ضایعات در نخاع و ستون فقرات می‌شود، به دو دسته تقسیم می‌شود:

۱) ضایعات لیگامانی - استخوانی،

۲) ضایعات نسج عصبی، كه مهم‌ترین آن ضایعات وارد بر نخاع است.

ساختمان استخوان فقرات ما نه تنها محافظ نخاع است بلكه به عنوان پل ارتباطی برای بدن محسوب می‌شود كه وزن اندام‌های تنه و سر را تحمل می‌كند و باعث می‌شود تا تنه روی پاها استوار شود. به همین دلیل كلمه ستون به آن اطلاق شده است. بنابراین ضایعات استخوانی - رباطی هم به علت ضعفی كه در ستون فقرات ایجاد می‌كند، خود باعث درد و بی‌ثباتی و ناپایداری ستون می‌شود و به همین علت مساله حایز اهمیتی است. در مورد ضایعات نسوج عصبی كه بسیار مهم و قابل توجه است، ضایعات خود نخاع و به‌خصوص آسیب‌های نخاعی كه در ناحیه گردن و قفسه سینه ایجاد می‌شود، بسیار مهم و خطرناك‌تر از بخش انتهایی ستون فقرات یعنی ناحیه كمر و پایین‌تر از آن است. چون هرچه به انتهای نخاع نزدیك می‌شویم، برگشت ضایعات نخاعی محتمل‌تر و درمان‌پذیرتر است و برعكس در نواحی بالای نخاع، ضایعات با سروصدای بیشتر بروز می‌كنند و مشكلات درمان فوق‌العاده شدید و گرفتاری بیمار، بی‌نهایت زیاد خواهد بود.

ـ این ضایعاتی كه ذكر كردید، آیا بر اثر ضربه و تصادفات ایجاد می‌شود؟

خیر، آسیب‌های وارده تنها در نتیجه ضربات، تصادفات و حوادث گوناگون ایجاد نمی‌شود بلكه برخی از این ضایعات تابع شرایط دیگری هم هستند. ما می‌توانیم در زندگی روزمره به راحتی از ضربه‌های ناگهانی و تصادفات جلوگیری كنیم كه متاسفانه این اتفاق نمی‌افتد و برخی از افراد با بی‌احتیاطی باعث بروز ضایعات شدید ستون مهره‌ها، چه از نوع استخوانی، چه از نوع ضایعات نخاعی، در ستون فقراتشان می‌شوند. صدمات دیگری كه ذكر خواهم كرد، قابل پیشگیری نیست. به عبارت دیگر، این ضایعات محصول گذر عمر است و یكی از بزرگ‌ترین این ضایعات در ستون مهره‌ها، به نام ضایعات دژنراتیو معروف است.

ـ روند ایجاد این ضایعات چگونه است؟

ببینید، همان‌طور كه با افزایش سن، پوست چروك می‌شود و عوارض پیری در دیگر اندام‌ها بروز می‌كند، ستون فقرات هم بی‌نصیب از این فرآیند نیست. به این صورت كه در دیسك‌ها آب كم می‌شود و دیسك دچار استحاله می‌شود. لیگامان‌ها به تدریج دچار ضعف شده و به علت حركات بیش از حد دچار نوعی ضخامت بیشتر می‌شود و به داخل ستون فقرات وارد شده و حجم آن را كم می‌كند، همچنین مفاصل نیز از عوارض افزایش سن در امان نیستند و با تغییرشكلی كه در آنها ایجاد می‌شود، حجم بیشتری را اشغال می‌كنند.

ـ در زمان وقوع آسیب‌های نخاعی، چه روش‌های درمانی توصیه می‌شود؟

آسیب‌های نخاعی چند نوع است و روش‌های درمانی نیز با توجه به نوع ضایعات متفاوت است. به‌طور مثال، اگر یك توده خوش‌خیم اثر فشاری به نخاع داشته باشد و یا یك تومور سرطانی در حال ایجاد فشار روی نسوج عصبی نخاع است، راهی جز جراحی وجود ندارد و باید عامل ایجاد فشار را به سرعت برداشت اما درباره دیسك، با توجه به مكان دیسك و نیز علایمی كه بروز می‌كند، درمان متفاوت است. گاهی اوقات علایم غیرقابل باور است و بیمار را فلج می‌كند كه در این صورت نتیجه جراحی هم چندان جالب نیست اما در موارد حاد و به‌خصوص اگر دیسك در مناطق بالایی مثل فقرات گردنی و سینه‌ای باشد، درمان جراحی است و اصلا شوخی‌بردار نیست و باید هرچه سریع‌تر جراحی انجام شود. اما درباره دیسك‌های ناحیه كمری اگر و تنها اگر بیمار دارای علایم عصبی نباشد، اولین درمان استراحت است اما در صورت بروز علامت، به‌خصوص كه علایم پیش‌رونده باشد، حتما انجام جراحی لازم است. توجه داشته باشید كه اگر دیسكی دیر جراحی شود و یا اندام فلج شود، احتمال بهبود آن نزدیك صفر است.

ـ منظور از علایم عصبی، پادرد و كمردرد است؟

بله، وظیفه من این است كه به جامعه این هشدار را بدهم كه هر كمردردی، به علت دیسك نیست اما قسمت اعظم كمردردها را دیسك تشكیل می‌دهد و در كمردردهای دیسكی استراحت و بی‌حركتی قطعا نقش مهمی در درمان دارد اما مقوله كمردرد همراه پادرد و علایمی مثل گزگز و مورمور شدن و این‌كه بیمار احساس می‌كند پایش دارد فلج می‌شود، بحث دیگری است كه باید دیسك به سرعت به‌وسیله جراح، جراحی شود.

ـ عوارض جراحی دیسك به چه صورت است؟

جراحی دیسك در روزگار ما معمولا بدون عارضه است. من بسیار از مردم شنیده‌ام كه به یكدیگر توصیه می‌كنند برو استراحت كن، من هم دیسك داشتم و با همین استراحت خوب شدم. من هم با مردم موافقم اما تاكید می‌كنم كه دیسك بدون علایم همراه، قطعا درمانش استراحت است اما در صورت وجود علایم، باید با جراح اعصاب مشورت شود. درد و علایم بیماری را خود بیمار می‌داند و خدای او، این علایم به بیمار هشدار می‌دهد كه امكان فلج شدن شما وجود دارد و شما باید با حس كردن لایم به پزشك مراجعه كنید و آن را جدی بگیرید.

ـ آیا مراجعه بیماران به پزشكان كایروپراكتیك و نیز انجام فیزیوتراپی در درمان كمردردهای دیسكی موثر است؟

عخیر. در درمان كمردردهای غیردیسكی، انجام فیزیوتراپی و اعمال همكاران كایروپراكتیك، نقش مهمی دارند. اما تمام كمردردهای دیسكی چون نیاز به بی‌حركتی دارند و با دردهای مكانیكی همراه‌اند، انجام كارهای درمانی و فیزیوتراپی، دردها را بارزتر می‌كند و گاهی باعث بروز علایم و تشدید آن می‌شود. در كمردردهای دیسكی، هرگونه فعالیت مكانیكی، ماساژ دادن و تشویق بیمار به انجام حركات ورزشی، باعث می‌شود دیسك كمی پاره شده و یا در معرض پارگی، به یك دیسك پاره كامل تبدیل و علایم بسیار شدید شود.

ـ آیا دردهای سیاتیكی نیز با مشكلات دیسك ارتباط دارند؟

اینها دو روی یك سكه هستند. همان‌طور كه می‌دانید، سیاتیك یك عصب بزرگ پا است كه از ریشه‌های مختلف كمری منشا می‌گیرد، بنابراین اگر هر كدام از این ریشه‌های كمری به‌وسیله دیسك تحت فشار قرار بگیرند و آزرده شود، مسیر درد در عصب بارز می‌شود. بیشتر دردهای سیاتیكی به دلیل مشكلات دیسك است و البته علل نادر دیگری نیز دارد. این علامت بسیار مهم است، باید به آن اهمیت دهید. اگر پادرد دارید، حتما استراحت كنید و در صورت توانایی می‌توانید در آب راه بروید و حتی شنا كنید، مشروط بر این‌كه به جلو خم نشوید، یعنی هیچ‌گاه شنای قورباغه نكنید. اما اگر پادرد شما با بی‌حسی نیز همراه است، هر كدام از این كارهای ورزشی و فعالیت‌ها برای شما مخاطره‌آمیز است. احساس بی‌حسی در اندام، علامت بسیار مهم و قابل‌توجهی برای بیمار و پزشك معالج او است.

ـ درباره مراقبت‌های پس از جراحی و یا استراحتی كه به بهبودی علایم بیمار منجر می‌شود، چه توصیه‌ای دارید؟

قبل از پاسخ به این سوال، لازم به توضیح می‌دانم كه دیسك، یك دانه نیست، دیسك مثل دندان می‌ماند. شما برای درد یك دندان به دندانپزشك مراجعه می‌كنید و آن را درست می‌كنید. آیا درمان آن دندان، تضمینی برای سالم ماندن سی‌ویك دندان باقی‌مانده است؟ قطعا خیر بلكه همان دندان نیز مشروط به رعایت بهداشت و دیگر موارد سالم خواهد ماند. درباره پنجاه‌وشش نقطه دیسكی كه داریم نیز به همین صورت است. وقتی كه بیمار برای یك دیسك خاص جراحی می‌شود، نباید پس از بهبود، هر كاری كه می‌خواهد انجام دهد، به‌خصوص اگر از نظر ژنتیكی مستعد باشد و ژن او از این نظر معیوب باشد، از دیگران مستعدتر است. این افراد باید در حركات مكانیكی روزمره مثل نشستن، برخاستن و خوابیدن، بسیار دقت كنند و توصیه‌های پزشك خود را اجرا كنند. توجه كنید كه با افزایش سن، آب درون دیسك‌ها كاهش می‌یابد و دیسك‌ها در معرض خطر پارگی قرار می‌گیرند. به آنها فشار وارد نكنید چون تحمل آن را نخواهند داشت.