سر درد

سردرد از شایع ترین شكایات انسان است شاید ۲ تا ۳ علامت باشد كه هیچ فردی در دنیا نیست كه حداقل یك بار آنها را تجربه نكرده باشد یكی از آنها تب است و دیگری سردرد

اگر بیماری بیش از یكبار در هفته دچار سردرد شدید شود باید نگران شود.

سردرد شكایت بسیار شایعی است، اما اطلاعات در این خصوص، خیلی مختصر و معمولی است.

سردرد از شایع‌ترین شكایات انسان است. شاید ۲ تا ۳ علامت باشد كه هیچ فردی در دنیا نیست كه حداقل یك بار آنها را تجربه نكرده باشد. یكی از آنها تب است و دیگری سردرد.

● ‌علت سردردها چیست؟

سردرد علل بسیار متفاوتی دارد اما خوشبختانه شایع‌ترین علل آن، ‌خوش‌خیم هستند. بیماری‌های خطرناكی كه موجب سردرد می‌شوند، بسیار نادر هستند و زیاد دیده نمی‌شوند. به هر حال وظیفه یك پزشك این است كه از میان این تعداد زیاد شكایات سردرد، آنهایی كه مهم هستند را تشخیص بدهد و هر چه سریع‌تر درمان كند. همان‌طور كه گفتیم علل متفاوتند اما شایع‌ترین علل سردرد را سردردهای میگرنی و سردردهای تنشی تشكیل می‌دهد. اما تعداد كمی از سردردها هم هستند كه از جاهای دیگری به جز مغز و اعصاب منشا می‌گیرند.

‌ تقریبا همه ساختمان‌هایی كه در سر و جمجه هستند مثل چشم، گوش، دندان و سینوس‌ها. البته یك نكته‌ای كه باید همین جا دوباره تاكید كنم این است كه تعداد این موارد بسیار اندك است. در اصل باید بگویم كه بیماری‌های چشم، گوش، دندان‌ها، سینوس‌ها و ستون‌ فقرات همگی می‌توانند درد ایجاد كنند، اما درد آنها ویژگی‌های خاصی دارد كه كاملا قابل تشخیص و شناسایی است و به راحتی می‌توان آنها را از سردرد افتراق داد.

متاسفانه بسیاری از مردم به خاطر سردرد به متخصصان گوش و حلق و بینی و چشم‌پزشكی و غیره مراجعه می‌كنند و به اشتباه برای آنها تشخیص سینوزیت یا بیماری‌های چشم گذاشته می‌شود. اما باید گفت كه اگر چه این بیماری‌ها هم می‌توانند باعث درد بشوند اما سردرد به ندرت از آنها منشامی‌گیرد. همان‌طور كه گفتم درد سینوزیت روی صورت حس می‌شود نه در ناحیه سر و با سردرد فرق دارد. پس اگر كسی سردرد دارد تقریبا هیچ وقت ناشی از سینوزیت نیست و تقریبا هیچ وقت نمی‌تواند از بیماری‌های چشم باشد. اكثر افرادی كه شكایت از سردردهای مزمن و طولانی مدت دارند به بیماری‌هایی مثل میگرن و سردردهای تنشی مبتلا هستند، یعنی سردردهایی كه از استرس منشا می‌گیرند.

پس با این حساب استرس‌ها و اضطراب‌ها روی سردرد تاثیر دارند. استرس‌ها می‌توانند هر سردردی را كه از قبل وجود داشته است تشدید كنند. مثلا فردی را در نظر بگیرید كه میگرن دارد. استرس، میگرن این بیمار را تشدید می‌كند. اما از طرف دیگر گروهی از سردردها هم وجود دارند كه منشا آنها فقط استرس است و ما در اصطلاح پزشكی به آنها سردرد تنشی می‌گوییم. پس اگر سردرد از قبل وجود داشته باشد، استرس آن را تشدید می‌كند، اگر از قبل وجود نداشته باشد هم استرس آن را بوجود می‌آورد.

● ضربه‌ها چطور؟

‌ ضربه‌ها هم می‌توانند سردرد ایجاد كنند. وجود ضربه در همان موقع اصابت ضربه یك امر طبیعی است. اما به جز این مرحله حاد هم ضربه می‌تواند تا حدود ۶ ماه برای فرد سردرد ایجاد كند. یعنی فردی كه ضربه به سر داشته، می‌تواند تا ۶ ماه بعد همچنان سردرد احساس كند اما معمولا ظرف همین ۶ ماه بهبود می‌یابند. یعنی شما نمی‌توانید سردرد حال حاضر خود را به ضربه‌ای كه ۱۰ سال پیش به سرتان وارد شده نسبت بدهید. اگر سردرد به علت ضربه باشد معمولا حداكثر ظرف مدت ۶ماه خوب می‌شود.

● حالا با توجه به این شیوع بالا، آیا سردردها واقعا علامت مهمی به حساب می‌آیند؟

اصولا سردرد علامت نگران‌ كننده‌ای است. مثلا در جامعه خیلی از افراد زانودرد دارند اما توجهی به آن نمی‌كنند اما تا سردرد می‌گیرند فوری به فكر بیماری‌های بدی مثل تومورهای مغزی و مننژیت می‌افتند و به‌دكترمی‌روند. مخصوصا اگر به تازگی فردی از افراد خانواده به بیماری‌هایی مثل تومورهای مغزی یا مننژیت دچار شده باشد، این نگرانی‌ها بیشتر هم می‌شوند. البته این نگرانی‌ها واقعا بی‌مورد نیستند اما همان‌طور كه گفتم باید دانست كه اكثر این سردردها از بیماری‌های خوش‌خیمی مثل میگرن و سردرد تنشی ناشی می‌شوند.

● پس چه‌طور می‌توان سردردهای ناشی از بیماری‌های مهمی مثل تومورها را از سردردهای ناشی از استرس‌های روزمره افتراق داد؟

‌ به طور معمول تمام بیمارانی كه برای مدت‌های طولانی سردرد دارند خودشان به پزشك مراجعه می‌كنند. اما ما هم توصیه می‌كنیم كه هر فردی كه برای مدت طولانی سردرد دارد، حداقل یك بار به پزشك مراجعه كند تا اگر یكی از علل مهم فوق باعث بیماری شده‌اند، توسط پزشك مشخص شود.

● این مدت طولانی یعنی چقدر؟

‌ یعنی حدود چند هفته. سردردهای خیلی شایع حتی اگر یك بار باشندهم باید به پزشك مراجعه كنند. همان طور كه گفتم سردرد شایع است و نمی‌توان گفت كه هر كسی یك سردرد خفیف پیدا كرد به دكتر برود. چون معمولا ناشی از خستگی و استرس‌ و به قول معروف از نوع تنشی هستند اما سردردهای شدید حتی اگر یك بار باشند هم نیاز به بررسی دارند مثل مریضی كه هیچ وقت سابقه سردرد نداشته و حالا برای اولین بار به طور ناگهانی سردرد پیدا كرده است كه حتما باید بررسی شود.

● آیا علل دیگری هم برای سردرد وجود دارد؟

مثلا بعضی از سردردها از بیماری‌های تیروئید منشا می‌گیرند. مثل پركاری تیروئید. حتی گاهی اوقات اولین علامت پركاری تیروئید سردرد است و بیماری با همین علامت مشخص می‌شود. فشارخون بالا هم می‌تواند سردرد ایجاد كند. مشخصه سردردهای ناشی از فشارخون بالا این است كه صبح‌ها شدیدترند و اكثرا در پشت سر احساس می‌شوند. در جریان بیماری‌های عفونی هم گاهی سردرد ایجاد می‌شود. از سرماخوردگی و آنفلوآنزا گرفته تا حصبه و تب‌مالت همگی ممكن است به ویژه در مراحل ابتدایی با سردرد همراه باشند.

● برای درمان سردردها باید چه كار كرد؟

. مسلما درمان بستگی به نوع عامل بیماری دارد. هر نوع سردرد درمان خاص خود را دارد. مثلا اگر سردرد از بیمای‌های داخل جمجمه مثل تومورها و آبسه‌ها و كیست‌ها ناشی می‌شود، حتما به جراحی نیاز دارد.

● در مورد سردردهای شایع‌تر، یعنی سردردهای میگرنی و تنشی چطور؟

‌ این سردردها اگر زیاد تكرار شوند، یعنی اگر از نظر علمی بیشتر از یك بار در هفته رخ دهند باید بیمار درمان طولانی مدت دریافت كند. ما به این درمان،‌درمان پیشگیری هم می‌گوییم. یعنی بیمار حتی وقتی كه سردرد ندارد هم دارو مصرف می‌كند تا از وقوع سردردهای احتمالی پیشگیری كند. اما اگر شیوع این سردردها كمتر از یك بار در هفته است نیاز به درمان بلند مدت و درمان پیشگیری نیست و بیمار باید تنها در صورت وقوع سردرد دارو مصرف كند.

● طول مدت این درمان‌های پیشگیری كننده چقدر است؟

‌ حداقل ۳ تا ۶ ماه است. اما ممكن است طبق شرایط بیمار نیاز باشد كه درمان از این هم طولانی‌تر باشد. در اصل اگر قرار باشد این بیمار درمان پیشگیری كننده را نگیرد حداقل هفته‌ای یك یا دو بار به علت سردردهای شدید میگرنی از كار و زندگی خود می‌افتد و مجبور می‌شود حجم زیادی از مسكن‌ها را مصرف كند. برای همین در این موارد بهتر است كه بیمار درمان پیشگیری بگیرد تا از بروز این سردردها جلوگیری شود و یا كاملا قطع شود.

● اگر بعد از قطع این درمان‌های پیشگیری كننده، ‌بیماری دوباره عود كرد چطور ؟

‌ می‌توان دوباره درمان را شروع كرد، اما بستگی به شرایط بیمار دارد.

● در مورد افرادی كه دفعات سردردهای آنها كم است چطور؟

‌ در این موارد به بیمار توصیه می‌كنیم كه زمان‌حمله بیماری از استراحت و مسكن استفاده كند. اما یك سری توصیه‌هایی هم دارم. مثلا ببینید، خیلی از مردم وقتی سردرد دارند به متخصص روانپزشكی یا جراح مغز و اعصاب یا چشم پزشك یا متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه می‌كنند. اما این كار درست نیست. اگر سردرد دارید حتما قدم اول مراجعه به یك متخصص مغز و اعصاب است.

همان طور كه گفتم بیماری‌های چشم و سینوس‌ها اگر سردرد بدهند هم سردرد حاد است و این سردردهای مزمنی كه ماه‌ها و سال‌ها تكرار می‌شوند، تقریبا هیچ‌وقت از منشا‡ چشم و سینوس‌ها نیستند و بنابراین متخصص چشم‌پزشكی و گوش و حلق و بینی نمی‌تواند كمكی به شما بكند. حتی به كرات می‌بینیم كه از این مریض‌ها عكس سینوس می‌گیرند و چندین بار آنها را با تشخیص سینوزیت درمان می‌كنند اما واقعا بیمار میگرن داشته است. تنها بر اساس اینكه بیمار در عكس سینوسش دارای یك كدورت بوده است، نمی‌توان سردرد را به آن نسبت داد. پس باز هم تاكید می‌كنم كه در قدم اول به متخصص مغز و اعصاب مراجعه كنید و اگر برای سردرد شما تشخیص بیماری سینوس‌ یا چشم داده‌اند می‌توان گفت كه در ۵۹ درصد موارد تشخیص غلط است.

مورد دیگری كه می‌خواستم تاكید كنم این است كه اگر سابقه سردرد نداشته‌اید و ناگهانی و یك دفعه دچار سردرد شده‌اید، حتما هر چه سریع‌تر به دكتر مراجعه كنید. حتی اگر شب و نصف شب است هم به اورژانس بروید. این سردردهای شدید و ناگهانی خیلی مهم هستند.

● شاید معروف‌ترین نوع سردرد، میگرن باشد. این میگرن واقعا چیست؟

‌ میگرن یك لغت یونانی است و در اصل در ابتدا <همی‌كرانیا> بوده است، یعنی نصف‌سر. سردردهای میگرنی به طور معمول فقط نصف سر را درگیر می‌كنند، مثل نصف طرف چپ سر یا نیمه راست سر. البته این احتمال وجود دارد كه بعدا منتشر شود و همه سر را بگیرد اما معمولا ابتدا از یك طرف شروع می‌شود. به همین دلیل در گذشته به آن همی‌كرانیا می‌گفتند كه تغییر شكل داد و میگرن شد. البته میگرن می‌تواند از جاهای دیگری هم شروع شود مثلا گاهی از چشم یا از پشت‌سر شروع می‌شود و سپس به كل سر‌انتشار پیدا می‌كند. ممكن است با حالت تهوع و استفراغ هم همراه باشد.

● معمولا چقدر طول می‌كشند؟

‌ معمولا چند ساعت هستند اما ممكن است چند روز هم طول بكشند.

● چه عواملی روی شدت و ضعف این سردردها اثر دارند؟

‌ عوامل موثر خیلی زیاد هستند. مثلا قاعدگی در خانم‌ها می‌تواند باعث تحریك شروع حمله میگرنی ‌شود. مصرف قرص‌های ضد بارداری هم می‌تواند بیماری را تشدید كند. اما جالب این است كه معمولا در بارداری شدت و دفعات حملات كمتر می‌شود. حتی من بیماری داشتم كه ۹ بار حامله شده بود تا از شر این سردردهای میگرنی خلاص شود. استرس هم خیلی مهم است و می‌تواند بیماری را به شدت تشدید كند.

● ارث هم موثر است؟

‌ بله. بعضی افراد واقعا سابقه این بیماری را در خانواده خود دارند و حتی گاهی اوقات می‌توان گفت كه بعضی موارد علت بیماری وراثت بوده است. اما همیشگی نیست و عوامل دیگری هم موثر هستند.

دكتر علی غلا‌مرضا نژاد