نگاهی به مستند انیمیشن والس با بشیر

تا چند ماه پیش تعداد بسیار کمی از اسرائیلی ها می دانستند ارتش آنها عامل اصلی کشتار وحشیانه غیر نظامیان فلسطینی ساکن در دو اردوگاه صبرا و شتیلا به دست شبه نظامیان فالانژ لبنانی بود که سال ۱۹۸۲ اتفاق افتاد

تا چند ماه پیش تعداد بسیار کمی از اسرائیلی‌ها می‌دانستند ارتش آنها عامل اصلی کشتار وحشیانه غیر نظامیان فلسطینی ساکن در دو اردوگاه صبرا و شتیلا به دست شبه‌نظامیان فالانژ لبنانی بود که سال ۱۹۸۲ اتفاق افتاد.

اما، آری فولمن که آن زمان یک سرباز ۱۹ ساله ارتش اسرائیل بود و در جنگ لبنان حضور داشت، با مستند انیمیشنی "والس با بشیر" که اولین بار ماه مه امسال در جشنواره کن به نمایش درآمد، آن اتفاق را بازسازی و مبنای فیلم خود را گفتگو با تعدادی از دوستان و همخدمتی‌های خود قرار داده است.

نمایش این فیلم در اسرائیل بار دیگر مسئله حمله به لبنان و مسئولیت این اسرائیل را در کشتار صبرا و شتیلا یادآوری کرده که با دستور آریل شارون وزیر دفاع وقت اسرائیل و با توجیه مقابله با حمله‌های موشکی سازمان آزادیبخش فلسطین PLO انجام شد، کشتاری که تعداد قربانیان آن از ۷۰۰ تا بیش از ۳۰۰۰ نفر ذکر شده است.

حمله شبه نظامیان فالانژ به این دو اردوگاه پس از آن اتفاق افتاد که بشیر جمایل رهبر آنها و رئیس جمهوری منتخب لبنان در یک بمبگذاری که به اشتباه به فلسطینی‌ها نسبت داده شد، به قتل رسید. گفته می‌شود شارون در جریان این حمله بود و با دستور او شبه نظامیان مسیحی در محدوده تحت کنترل نیروهای اسرائیلی اجازه ورود به دو اردوگاه فلسطینی را پیدا کردند.

پس از کشتار یک کمیسیون بازجویی در خود اسرائیل نقش شارون را ـ که از سه سال پیش تاکنون پس از سکته مغزی در کماست ـ در این واقعه تایید کرد. شارون به ناچار از وزارت دفاع کناره گرفت، هر چند سال ۲۰۰۱ نخست‌وزیر اسرائیل شد و دو سال بعد بار دیگر به این مقام رسید. از سوی دیگر لبنان هرگز قتل عام صبرا و شتیلا را به طور جدی پیگیری نکرد.

انیمیشن "والس با بشیر" در خود اسرائیل با واکنش‌های متفاوت رو به رو شده است. گروهی دیدن آن را برای سربازان وظیفه و در مجموع نظامیان ضروری می‌دانند و در مقابل تعدادی اعتقاد دارند نمایش این فیلم مستند می‌تواند وجهه بین‌المللی این کشور را خراب کند!

یکی از ایرادهایی که منتقدان کارتون "والس با بشیر" به آن می‌گیرند این است که با دیدن فیلم فولمن تصور می‌شود کشتار صبرا و شتیلا تنها در یک شب اتفاق افتاد و فردای آن روز به پایان رسید، در حالی که این اتفاق ۱۶ سپتامبر ۱۹۸۲ آغاز شد و ۱۸ سپتامبر به پایان رسید.

یک روانشناس ساکن بیت‌المقدس می‌گوید: این فیلم از سربازان اسرائیلی چهره‌ای مثبت ترسیم کرده و آنها را آدم‌هایی به تصویر کشیده که از آنچه اتفاق می‌افتد عذاب می‌کشند. در نهایت بار مسئولیت اخلاقی این کشتار از دوش آنها برداشته می‌شود. این در حالی است که شاهدان این واقعه باید جلوی آن را می‌گرفتند.

از سوی دیگر، فولمن با اشاره به اینکه فیلم او می‌خواهد جوانان را از حضور در جنگ بازدارد، می‌گوید: امیدوارم جوانان پس از دیدن "والس با بشیر" به بیهودگی جنگ پی ببرند. شارون در "والس با بشیر" تنها گذرا و در حالی دیده می‌شود که هنگام خوردن استیک و تخم مرغ، تلفنی با مناخیم بگین نخست‌وزیر وقت اسرائیل و یک فرمانده در لبنان حرف می‌زند.

به اعتقاد خیلی‌ها پرقدرت‌ترین بخش فیلم فولمن جایی است که ران بن ـ ایشای روزنامه‌نگار اسرائیلی خاطرات خود را از دیدار با شارون در جریان قتل عام به یاد می‌آورد. او که آن زمان خبرنگار جنگی تلویزیون اسرائیل در بیروت بود، در یک مهمانی خبر حمله به صبرا و شتیلا را از افسران ارتش می شنود.

بن ـ ایشای با شارون که در مزرعه خود در جنوب اسرائیل بود تماس می‌گیرد، اما وزیر دفاع چندان توجه نشان نمی‌دهد و برای جلوگیری از ادامه کشتار کاری نمی‌‌کند. یک مورخ اسرائیلی اعتقاد دارد هر چند بگین تحت فشار افکار عمومی یک کمیته تحقیق را مامور بررسی قضیه کرد و در نهایت شارون ناچار به استعفا شد، اما "والس با بشیر" می‌گوید "آیا در همین حد کافی بود؟"

"والس با بشیر" یکی از ۱۴ فیلم فهرست اولیه نامزدهای بخش انیمیشن بلند اسکار هشتاد و یکم است و به نمایندگی از اسرائیل در بخش بهترین فیلم غیر انگلیسی‌زبان حضور دارد. این فیلم پس از نخستین نمایش در جشنواره کن، در جشنواره‌های مختلف از جمله مونیخ، کارلووی واری، تلوراید، تورنتو، نیویورک، لندن و تسالونیکی پخش شده است.